Малубројна, бучна и добро подготвена патриотска група синоќа организираше нереди пред Народниот театар „Иван Вазов“ во Софија и ја спречи публиката да влезе во салата и практично не успеа премиерата на претставата „Оружјето и човекот“ од Бернард Шо, во режија на Џон Малкович. Претставата на крајот започна со 50 минути задоцнување, но само пред неколку експерти и новинари, а оние што купиле билети стоеја надвор, шокирани од она што го видоа пред театарот.

„Под изговор дека претставата го навредува бугарскиот народ, што никако не се потврдува со нејзината содржина, демонстрантите, од кои повеќето веројатно ниту ја виделе ниту прочитале, скандираа „Оставка“ и „Ѓубре“. Меѓу нив се забележани Цончо Ганев и Коста Стојанов од „Преродба“ , Красимир Каракачанов и Ангел Џамбаски од ВМРО, како и лидерот на партијата „Бугарско национално единство“ Георги Георгиев. Оваа формација Васил Божков ја користеше како мандатар при неговото прво учество на избори. Директорот на театарот Васил Василев дојде пред демонстрантите да им понуди прво да ја видат претставата за да процени дали навистина има нешто навредливо во неа, но тие почнаа да го туркаат и да плукаат, а полицијата мораше да го спаси. Неколку лица упаднале во зградата на Народниот театар, но биле избркани од полицијата, пишува бугарски „Медиапул“.

„Погромот што се случува пред Народниот театар е напад на слободата на говорот, уметноста и слободниот креативен дух“, напиша партијата ПП-ДБ на својата фејсбук-страница.

„Народниот театар долго време е предмет на посегнување и јасно – една од главните цели на псевдопатриотските сили кои сакаат Бугарија да се врати 60 години наназад. За нас нападот врз народниот театар Иван Вазов не е спонтан протест, но активен настан, организиран од луѓе блиски до наводната поранешна Државна безбедност“, напишаа од „Продолжуваме со промените“.

Тие го повикаа бугарското МВР итно да воспостави јавен ред во центарот на Софија и да им обезбеди слободен пристап на граѓаните до театарот и да ги приведе одговорните за погромот“, се наведува во пораката.

„Нападот врз Народниот театар е варварски чин што ние како граѓани во слободна Бугарија не треба да го дозволиме, напиша копретседателот на „Продолжување на промените“ (ПП) Кирил Петков на својот фејсбук- профил по повод протестот пред театарот синоќа.

Според партијата, една од главните цели на „псевдопатриотските сили“ е враќање на Бугарија пред 60 години. „За нас нападот на Народниот театар „Иван Вазов“ не е спонтан протест, туку активен настан организиран од луѓе блиски до наводно поранешната Државна безбедност. Сакаме да живееме и да им оставиме слободна и демократска држава на нашите деца“, додаваат од партијата.

Најлесно е да се протестира против нешто што не го знаеш, а тоа се случуваше најчесто во Бугарија – последниве години редовно протестираме против работи што не ги знаеме, изјави в.д. министер за култура Најден Тодоров на БТВ.

Тој потсети дека претставата, која сега се прогласува за антибугарска, во Бугарија веќе се играла неколку пати – во Враца, Софија и Русе во 2010 година, а во 1996 година беше наградена и со награда за режија.

„Овој наслов зборува за херојството на бугарските војници кои ги понижија српските војници и нивните австриски офицери, дали е ова понижување“, праша Тодоров. Тој објасни дека драмата ја препрочитал двапати и единствено што нашол е спомнувањето дека некои Бугари не се капат и немаат библиотеки. Што да кажеме тогаш за „Бај Гањо“ на Алеко Константинов и „Неразбраната цивилизација“ на Добри Воиников и дали се тие за потсмев, праша министерот за култура.

Џон Малкович, кој е режисер на претставата, не е случајна личност во светската кинематографија и светскиот театар, додаде Најден Тодоров и праша дали тоа ќе биде пораката што ја испраќаме до бугарскиот народ.

Во текот на протестот демонстрантите побараа оставка од директорот на театарот Васил Василев, па министерот го коментираше и тоа:

„Јас нема да бидам личноста во бугарскиот јавен, политички и културен простор што ќе воведе цензура“, рече Тодоров.

– Можеме да добиеме оставка од директорот на Народниот театар, да ја забраниме продукцијата, потоа можам да кажам уште две-три продукции дека треба да ги забраниме, се разбира, да го забраниме Бернард Шо, па да почнеме да ги палиме книгите, тогаш знаеме што следи – „нацизам“ – додаде тој.

Вчеравечер со свој став се јави и победничката партија на изборите во Бугарија, ГЕРБ, која најостро ги осуди сите форми на цензура на слободата на говорот и уметноста и обидите да се спречи публиката да влезе во театарот.

„Театарот по дефиниција е драма и провокација. Бугарскиот гледач е доволно интелигентен да ја процени содржината и формата на театарскиот предизвик и не е дозволено да му се попречува правото на проценка. Особено кога тоа е придружено со напад врз Националниот театар и правото на неговите гости да бидат гледачи“, пишуваат од ГЕРБ и додаваат дека партијата стои на страната на уметноста, културата и плурализмот.

„Времето на забранети претстави и уметнички дела не постои 34 години, а нашата заложба како политичка сила е да се погрижиме да не се врати“, додава ГЕРБ.

Како ескалираа тензиите?

Ескалацијата на тензијата почна неколку минути пред 18 часот, кога насобраните „патриотски“ организации се упатија кон централниот влез на театарот и го забарикадираа за да не може да влезе публиката која беше дојдена да ја гледа претставата „Оружјето и човекот“. Бараа претставата да се отстрани од репертоарот на театарот.

Противниците на претставата сметаат дека таа е „антибугарска“ зошто се исмева со бугарскиот народ и со жртвите од Српско-бугарската војна од 1885 година.

Директорот на театарот Василев се обидел да излезе да разговара со толпата, но бил физички нападнат од дел од нив. Тој потоа бил однесен во зградата на театарот од обезбедувањето без повреди.

“Не можам да замислам што може да направи лудилото. Презедовме мерки, како и со секоја премиера. Мерките вклучуваат поминување низ детектор и проверка на багажот. Не верувам дека има патриоти кои можат да направат провокација внатре во салата“, изјави директорот на Народниот театар на новинарите по повод подготовките за премиерата на претставата за БТА.

На прашањето дали Народниот театар е подготвен да реагира и на провокациите внатре во салата, Василев одговори: „Мислам дека ова треба да биде заложба на општината Митрополија и на полицијата“.

Позицијата на директорот на театарот

„Срамота е во 2024 година да има цензура. Сакам да започне оваа продукција и да се слушнат гласните зборови: „Ја поразивме српската војска. Нашата славна бугарска војска ги победи парталавите српски и нејзините австриски натпреварувачи“. Како може да се зборува за антибугарска претстава? Вакво нешто не се случило во целата историја на театарот. Нашата публика е образована и чита. Нашата публика денеска не е пред театарот. Излегов со лицето кон нив и тие ме нападнаа. Овој протест беше прогласен за протест за културно наследство. Ова не е протест за симнување на драмата на Џон Малкович“, реагираше директорот Василев.

„Излегов со љубов. Срамота е, ова е национален театар – бугарско светилиште. Срамота е во 2024 година да има цензура, некој воопшто да сака цензура. Не осудувајте нè пред да нè гледате. Тогаш ќе ја разберете горчината што ѝ се нанесува на слободна Бугарија во моментов. Јас сум бугарски државјанин и штитам бугарска културна институција. Не сум загрижен за ништо. Постојано имаше тензија во ситуацијата и не знам кој рече дека ова е антибугарска продукција“, напиша Васил Василев во објавата на официјалната страница на Народниот театар на Фејсбук.

Драмскиот текст на Шо

„Оружјето и човекот“ е драма во три чина на светски познатиот ирски драматург Бернард Шо, за прв пат поставена во 1894 година. На Бернард Шо му донесе голем успех и стана почетна точка на неговата популарност како драматург.

„Преку јазикот на комедијата, текстот има за цел да ги исмее чувствата на јавноста кои ја фалат војната, прикажувајќи ги нивните внатрешни противречности и прекумерната романтизација “, пишуваат за претставата од Народниот театар.

Првично, ликовите, како и околината во претставата се условени, но во потрага по реалистичен звук, Бернард Шо, советуван од пријателите, решил опишаните врски и настани да ги стави во контекст на неодамна завршената српска- бугарската војна на Балканот. Така, по завршувањето на битката кај Сливница во 1885 година, домот на офицерот Петков во гратчето кај Драгоман во Бугарија станал сцена на акцијата.

„Она за што Џон Малкович се занимава во овој текст е и критика на романтичната идеја за војната и судирот меѓу љубовта како романтичен идеал и реалноста. Она што е интересно за него е огромната амплитуда помеѓу светот на бајките на Шо и современиот профан свет на нормализираното чувство на криза, човечкото отуѓување и непрестајните воени конфликти повеќе не се поврзуваат со идеите за херојство, самопожртвуваност и човечко достоинство, туку со страдање, ужас и смрт. Ова прави романтична антивоена комедија во која модерноста ќе се одрази и како низ лупа нејзините проблеми ќе ни се одразат уште поопипливо“, се вели и за продукцијата на страницата на Националниот културен институт.

Мотивите на „патриотските“ организации

„Да го запреме срамот заедно! На лице место! Ќе повикаме и на итна оставка на Васил Василев – директорот на Народниот театар и главниот одговорен за претставувањето на оваа срамна антибугарска претстава кај нас! Духот на студентите од Виена и Берлин е во нас. Ќе ја прекинеме претставата!, претходно повикаа организаторите на протестот на Фејсбук.

Според противниците на претставата, таа ја искривува бугарската историја и го навредува достоинството и сеќавањето на националните херои на земјата. Тие ја дефинираат претставата како „спектакуларна шега со Бугарија, бугарскиот народ и жртвите од Српско-бугарската војна од 1885 година“.

„Продукцијата е изведена на 7 ноември – годишнината од битките кај Сливница, кои Иван Вазов, патронот на Народниот театар, ги овековечи во „Новите гробишта над Сливница“, кој датум го прифаќаме како значаен за нашата историја и го правиме и не го прифаќаме како датум на премиера на оваа претстава“, напишаа организаторите во повикот за протест.

Патриотските организации веруваат дека тоа „го исмева подвигот на Бугарите во Сливница, ги опива нашите војници, а нашиот народ – варварски, неписмен, прост и неизмиен“ .

Како Малкович стана „непријател на бугарскот народ“?

„Не можам ништо друго освен да се забавувам со изјавата дека би дошол овде да приредам претстава за да ја исмевам Бугарија. Ова не е особено интелигентна идеја“, рече Џон Малкович пред неколку дена на прес-конференција во Националната театар по повод претстојната премиера на „Оружјето и човекот“ под негова режија.

Џон Малкович е светски познат американски актер, режисер и продуцент. Добитник е на голем број престижни меѓународни награди и номинации за кино, телевизија и театар, вклучувајќи ја наградата Еми за американската телевизиска индустрија, наградата на кругот на филмските критичари во Њујорк, наградите од филмските фестивали во Карлови Вари, Локарно и Минхен, две номинации за „Оскар“, три за „Златен глобус“ и еден за Британските филмски награди „Бафта“. Актерот е еден од основачите на театарската компанија „Степенволф“ во Чикаго.

„Јас сум заинтересиран да правам добар театар и мислам дека „Пиштолот и човекот“ е многу убава претстава по повод настапот.

Европските „театарџии“ зад Народниот театар и Малкович

Европската театарска конвенција претходно во четвртокот го поддржа Националниот театар Иван Вазов. Според љубителите на театарската уметност, театарот се соочува со закани за неговата креативна слобода. Тоа е јасно од позицијата на големата меѓународна мрежа на театри.

Странските театарски експерти се запознаа со полемиката што и претходеше на премиерата на претставата „Оружјето и човекот“ од Бернард Шо. Организацијата го осудува „алармантното движење на екстремно десничарските групи низ Европа за ограничување на слободата на изразување“. Европската театарска конвенција ги повика граѓаните и политичарите да се солидаризираат со Народниот театар „Иван Вазов“.

Случајот беше дискутиран на конференцијата на организацијата во Лиеж, Белгија, откако Националниот театар го презеде прашањето и побара поддршка:

„Во деновите пред оваа важна премиера, г-дин Василев и театарот се соочија со бран закани. Групи на социјалните мрежи се мобилизираа, повикувајќи на јавна одмазда против вклучените уметници, обидувајќи се да ги откријат нивните лични податоци и вандализирајќи ги нашите промотивни материјали, вклучително и обезличување на билборд надвор од театарот со кој се бара откажување на претставата, депортација на г-дин Малкович и разрешување на г-дин Василев. Вознемирувачки е што некои од овие групи дури се закануваат дека ќе ја спречат премиерата и ќе упаднат во театарот.

Протест пред Народниот театар во Софија против претставата на Џон Малкович

Овие акции не се изолирани; тие се водени од растечките ултранационалистички фракции во Бугарија. Овие групи го обвинуваат нашето уметничко дело – целосно измислен и имагинарен потфат – за промовирање на геополитичка агенда што ја навредува нашата нација и нејзината војска. Нивните неосновани наводи и акти на заплашување сега се прошируваат на малтретирање на членовите на нашиот тим на јавни места.

„Во една демократска европска земја не треба да има толеранција за таква цензура и заплашување“, реагираше Европската театарска конвенција.

Меѓутоа, Сојузот на бугарските писатели (СБП) излезе со став во кој се вели дека „местото на таквите „дела“ не е во Бугарија“. СБП го изрази својот револт и од изборот на претставата и од изборот на режисер што го направи театарот.

Сепак, Малкович не молчеше пред бугарските писатели, па мислењето на СБП го коментираше со зборовите:

„Дали истиот сојуз на бугарски писатели што го исклучи Георги Марков ме критикува? Јас не поддржувам цензура на писатели. Ни писателите не треба да поддржуваат цензура“.

Откако синоќа и покрај сите тензии претставата се одржа пред малубројна публика и пред новинарите кои имаа можност и да ја снимаат режисерот Џон Малкович коментираше:

„Ви благодариме што бевте овде вечерва и на трудот што го вложивте да влезете во салата бидејќи имаше одредени потешкотии. За жал ќе мора да почекаме уште малку, ви благодариме за трпението, бидејќи има уште голем дел од публиката обидувајќи се да влезе и да го види спектаклот“.

„Ја предложив оваа претстава бидејќи мислам дека е шармантна и смешна претстава. И јас се уште мислам дека таа е. Чудни времиња. Сè повеќе луѓе сакаат да цензурираат работи што не ги сакаат. Немам право да цензурирам, па ни демонстрантите, моја работа е да режирам. Во овој случај, мојата работа е да ја режирам претставата, рече потоа Џон Малкович.

Обвинителството отвори предистражна постапка

Министерот за внатрешни работи Атанас Илков утрово во емисија на БНТ ги коментираше синоќешните инциденти пред театарот Иван Вазов:

„Нема повредени демонстранти или граѓани кои дојдоа да ја гледаат претставата. Ќе направиме анализа и ќе ги погледнеме сите снимки од видео камерите. Нема приведени лица, нема хаос“, рече Атанас Илков.

Според него, полицијата не треба да зазема страна.

„Не можам да кажам дека провокативните дејствија се диктирани од одредени политички субјекти или други заинтересирани страни, немам такви информации, ќе донесеме дополнителни мерки за денешниот настап, ќе има засилено полициско присуство за да не бидеме сведоци на грди сцени“, рече и Атанас Илков и изрази надеж дека сите ќе успеат вечерва да стигнат во театарот.

Софиското окружно обвинителство реагираше во врска со судирите пред Народниот театар најави дека покренува предистражна постапка. Поводот се бројни објави и извештаи во медиумите кои покажуваат судири меѓу граѓаните и хулиганство.

„Обвинител на Окружното обвинителство во Софија поведува предистражна постапка за кривично дело од член 325 став 1 од Кривичниот законик, за кое е предвидена казна затвор до 2 години, условна казна и јавна опомена. Истрагата е доделена на Министерството за внатрешни работи и врски. Надзорниот обвинител дал детални упатства за тоа што мора да се направи во текот на предистражната постапка. Сведоците на настаните пред Народниот театар треба да се идентификуваат и да се повикаат да дадат информации и да се споделат видео снимки од камерите лоцирани во околината и да им се додели видео-техничко вештачење“, соопшти денеска Софиското обвинителство.