Карневалот во Струмица е вековна традиција и е еден од најзначајните обичаи кои опстануваат и во денешното модерно време.

Оваа година се продолжува карневалската традиција во градот под Царевите кули, по две години пауза поради пандемијата на коронавирусот. „30 години ѕвезда под небото“ е мотото на годинашното издание на Струмичкиот карневал чие празнување започна кога градоначалникот го „предаде клучот од градот“ на карневалџиите кои овие денови ќе „управуваат со градот“.

Која е разликата помеѓу сурвари, бабари, василичари, џамалари, кукери и карневалџии?

Голем број етнолози посочуваат дека мора да се прави дистинкција помеѓу сурварите, бабарите, василичарите, џамаларите и кукерите и струмичките карневалџии затоа што се случуваат и во различни временски периоди од годината. Сличен е само моментот што маскираните одат по куќите да ги благословат домаќините и да ги истераат „злите духови“.

Се верувало дека нивните маски се толку страшни што ќе ги истераат лошите духови за кои се верувало дека хараат низ домовите за време на некрстените денови до Велигден. Веселбата на нивните ритуали отсекогаш вклучувала мавање со стапови, викање, кревање голема врева и играње околу огнови протерувајќи ја зимата!

Зборот карневал потекнува од римското „carne“ или месо и „vali“ или  збогум, односно збогување со месото кое алудира на почетокот на постот, во овој случај Велигденскиот пост.

Зошто карневалот се поврзува со празникот Тримери?

Стеван Тановиќ во делото „Српски народни обичаји у Ѓевѓелиској кази“ во 1927 година пишува едно предание според кое Евреите сакале да им напакостат на христијаните кои со голема ревност и верност го почитувале големиот Велигденски пост и бидејќи биле фурнаџии, тој ден им ставиле крв во лебот. Христијаните некако разбрале за тоа и не им го купувале лебот. Гледано од денешен аспект така може да се објасни присуството на црвената боја во носиите и маските.

„Од сите живи суштества, само на човекот му е дадена смеата“, рекол Аристотел во „За душата, книга II“.

Струмичкиот карневал кој несомнено е веќе дел од колективната меморија на народот отсекогаш бил најголемата свеченост на ѕвездениот град. За време на карневалските денови целиот град пулсира како едно. А, зборот Тримери, пак, потекнува од грчкото „Tru merec“ што во превод значи три дена. Иако денес, карневалските свечености траат повеќе денови.

Првите записи за карневалски случувања во Струмица

Благодарение на славниот отомански патописец Евлија Челебија кој во 1670-тите години поминувал низ Струмица додека по улиците поминувале карневалџиите, денес ги имаме првите пишани докази за карневалските случувања во струмичкиот регион.

„Дојдов до еден град, расположен во полите на еден висок баир, и видов како таа ноќ маскирани луѓе претрчуваа од куќа во куќа, низ смеа, писоци и песна“, запишал Челебија.

Ова е доволен доказ дека карневалските свечености биле, се и ќе бидат дел од Струмица. Свеста за тежината и древната традиција на овој карневал се и маските, носиите, облеките од кожа, како и роговите од разни животни кои до ден денес се употребуваат како обид да се истераат злите духови или да се направи физичка преобразба со желба за добро здравје и плодна година.

Шаренилото, блескавата и вицкаста страна на струмичкиот карневал е дел и од усната традиција. Во песните кои се пееле низ вековите и се менувале зависно околностите, останала еротската содржина и мрсните шеги кои се поврзуваат со новите брачни другари, особено за невестата која со доаѓањето на пролетта се верува дека треба да „расцути“ исполнувајќи ги должностите на брачниот живот.

„Во карневалот“, Михаил Бахтин пишува дека „игра е самиот живот, а играта привремено станува самиот живот. Во тоа е специфичната природа на карневалот, посебноста на неговото суштество. Карневалот е другиот живот на народот, организиран врз принципите на смеата. Тоа е неговиот празничен живот. Празничноста е суштинското својство на сите средовековни обредни претстави во форма на смеа…“.

Ќе се согласиме дека карневалот и денес претставува славење на ослободувањето од вистината на секојдневјето кое го живееме. Карневалот е шанса, барем за момент, да се заборави хиерархијата, општествените слоеви, привилегии, норми…

Епа Струмицо, кога ќе падне мракот, нека заживее карневалот!

Користени содржини:

– Карневалите во Македонија, Христо Крстевски, 1994 година; – Михаил Бахтин: „Творештвото на Франсоа Рабле и народната култура на Средниот век и Ренесансата“, 1978 година. – Списи од Михаил Аранудов, Стеван Тановиќ, „Српски народни обичаји у Ѓевѓелиској кази“, 1927 година.