На денешен ден починал Алберт Ајнштајн, еден од најголемите умови на минатиот век. Колку од тој ум се должи на посадено туѓо семе? Придонесите на една жена, се разбира не е изненадувачки да бидат заборавени од историјата. Но, за Милева Мариќ, иако се потрудил светот – научниот и женскиот, наместо да биде видена во конкретноста на нејзиниот придонес, постои како жртва и култиваторка на гениј.

Во 1896 година, двајца студенти заедно влегле во швајцарски универзитет. Едната била Милева Мариќ, 20-годишна Србинка; другиот Алберт Ајнштајн, 17-годишен Германец. И двајцата студирале физика, слушајќи некои од истите предмети и во многу од нив, добивале споредливи резултати. Учеле заедно, се заљубиле, се венчале. Ајнштајн продолжил да ја основа модерната физика. Мариќ се соочила со низа лични и професионални неуспеси токму како што требало да започне нејзината кариера. Неколку децении подоцна, беа објавени нивните писма, сеќавањата на познаниците и биографиите.

И оттогаш, научниците се расправаат за тоа колкава заслуга за неверојатниот придонес на Ајнштајн во физиката треба да има Мариќ.

Милева и Алберт Ајнштајн како студенти

Таа му помагала да ја насочи својата енергија и ги водела неговите студии како што дознаваме од писмата со Алберт, разменети помеѓу 1899-1903 година за време на училишните одмори: 43 писма од Алберт до Милева се зачувани, но останале само 10 од нејзините. Овие писма даваат приказ од прва рака за тоа како тие комуницирале во тоа време.

Во август 1899 година, Алберт ѝ напишал на Милева: „Кога го прочитав Хелмхолц за прв пат, ми се чинеше толку чудно што не си покрај мене и ова не се подобрува. Сметам дека работата што ја работиме заедно е многу добра, лековита и исто така полесна“. Потоа, на 2 октомври 1899 година, тој напишал од Милано: „… климата овде воопшто не ми одговара, и додека ми недостига работата, исполнет сум со темни мисли – со други зборови, ми недостигаш да си ми во близина за љубезно да ме задржиш под контрола и спречиш ме да лутам“.

До крајот на студирањето во 1900 година, Милева и Алберт имале слични оценки (4,7 и 4,6, соодветно) освен во применетата физика каде што таа го добила 5, а тој само 1. Таа се истакнала во експерименталната работа, додека тој не. Но, на усниот испит, професорот Минковски им дал 11 од 12 на четворицата машки студенти, а на Милева само 5. Само Алберт ја добил својата диплома.

Култивирање на гениј

На 13 декември 1900 година, тие го поднесле првиот напис за капиларна акција потпишан само под името на Алберт. Без ралика на тоа и двајцата во писма го наведувале овој напис како заеднички. Милева ѝ пишала на Хелена Савиќ на 20 декември 1900 година. „Ќе испратиме приватна копија до Болцман да види што мисли и се надевам дека ќе ни одговори“. Исто така, Алберт ѝ пишал на Милева на 4 април 1901 година, велејќи дека неговиот пријател Мишел Бесо:

„го посетил неговиот вујко во мое име, проф. Јунг, еден од највлијателните физичари во Италија и му дал примерок од нашата статија“.

Одлуката за објавување само под негово име изгледа е донесена заеднички. Зошто? Радмила Милентијевиќ, која ја има објавено најсеопфатната биографија на Милева, сугерира дека Милева веројатно сакала да му помогне на Алберт да се прослави, за да може да најде работа и да се ожени со неа. Дорд Крстиќ, поранешен професор по физика, поминал 50 години истражувајќи го животот на Милева. Во неговата добро документирана книга, тој сугерира дека со оглед на распространетата пристрасност кон жените во тоа време, публикацијата потпишана заедно со жена можеби имала помала тежина. Но, никој не стави до знаење појасно од самиот Алберт Ајнштајн дека тие соработувале за специјалната релативност кога ѝ напишал на Милева на 27 март 1901 година:

„Колку ќе бидам среќен и горд кога ние двајца заедно ќе ја доведеме нашата работа на релативно движење до победнички заклучок“.

Драматична промена на судбината

Во текот на следните неколку години, кариерата на Мариќ тргнала во друга насока бидејќи останала бремена по романтично бегство на езерото Комо. Невработен, Алберт сепак не сакал да се ожени со неа. Со оваа неизвесна иднина, Милева го полагала својот втор и последен обид за устен испит во јули 1901 година. Невенчана во 1902 година родила девојче кое или умрело или било посвоено. Бидејќи забременила со Алберт пред да се венчаат, што за тоа време било недопустливо, таа се вратила во Војводина, каде што мајка ѝ ја криела додека не го родила детето.

Таа и Ајнштајн се венчале во 1903 година. Сместувајќи се во традиционалната улога на домаќинка, таа добила второ бебе во 1904 година. Што се однесува до нејзината наука, тоа било тоа. Потоа се случила чудесната година на Ајнштајн: неговите трудови од 1905 година за атомската, квантната и теоријата на релативност ја сменија физиката.

Распаѓање и неколку „љубовни“ зборови на големиот гениј Ајнштајн

Неколку години подоцна, како што стекнувал име почнал да се гледа со помлади жени, а нејзе сосема ја запоставил. Наскоро сфатиле дека немаат иднина заедно, но не сакале веднаш да се разведат поради децата. Ајнштајн тогаш на Милева ѝ поставил услови преку писмо што ѝ било пратено во јули 1914 година.

„Ќе се грижите мојата облека да биде во ред, во својата соба редовно да имам три оброка, мојата спална и работната соба да бидат уредно одржувани, а посебно мојата работна маса да биде само за моја употреба. Ќе се откажете од сите лични односи со мене, освен онолку колку што ќе биде неопходно од друштвени причини. Конкретно, ќе се одречете од: моето седење покрај вас дома, моите излегувања и патувањата со вас. Ќе ги почитувате следните точки од вашиот однос со мене: од мене нема да очекувате никаква интимност, ниту на каков било начин ќе ми приоѓате. Ќе престанете да разговарате со мене ако го побарам тоа, ќе ја напуштите мојата спална или работна соба ако побарам. Ќе се обврзете дека нема да ме омаловажувате пред децата, дали со зборови или со донесување“, тоа се условите кои Алберт Ајнштајн ѝ ги поставил на сопругата, а кои во книгата „Ајнштајн: Неговиот живот и универзумот“ ги објавил Валтер Исаксон.

Конечно во 1919 година Милева и Алберт се развеле, по 16 години брак, а таа останала да живее со своите деца во Цирих во многу скромни услови, скоро на раб од сиромаштија. Алберт не ѝ помагал воопшто, ниту во една смисла, па ни финансиски. И така, Милева се грижела за биолошките плодови, додека Алберт за интелектуалните.

Животна приказна на Алберт Ајнштајн: Имал проблеми со дислексија, семејството го сметало за бавен, а учителот тврдел дека од него ништо нема да биде!