„Македонски синдром – хронична криза во југословенско-бугарските односи“ – ова е насловот на таен документ на американската Централна разузнавачка агенција ЦИА од почетокот на 1971 година, кој, според „Фајненшл тајмс“, бил декласифициран дури децении подоцна. Извештајот од 12 страници, фино напишан, кој сега е достапен во архивата на ЦИА, дава многу детална слика за комплицираните односи меѓу Југославија и Бугарија во доцните 1960-ти, ги опишува историските корени на македонскиот проблем и прави прецизна анализа, на подемот на тогашниот нов бугарски национализам. Што, патем, во однос на Македонија ги демонстрира истите параметри како денешните.

„Според Софија, сите Македонци се етнички Бугари“

На почетокот на документот читаме: „Во последните четири години меѓу Југославија и Бугарија течат реки од меѓусебни напади за очигледно нејасно, историски контроверзно прашање, имено – етничкото и јазичното потекло на народите на југословенската Република Македонија. Југословените тврдат дека ако ја соголиме оваа врева од нејзините академски претензии, тоа се сведува на акутен иредентизам од страна на Бугарите. За Софија македонското прашање е меч со две острици. Од една страна, режимот го користи за внатрешна конзумација како единствен безпроблематичен излез за бугарскиот национализам, без опасност од мешање на Москва. Дури ни Југословените не веруваат дека Софија во моментов има намера со сила да ја врати југословенска Македонија. Од друга страна, нема сомнеж дека бугарските власти ја демнат секоја можност да ја ослабнаст власта на Белград над Македонија во периодот после Тито и веќе се подготвуваат за тоа со цврсти барања за нивните права во Македонија“.

Според авторите на извештајот, перцепцијата на комунистичка Бугарија дека не постои посебна македонска нација и јазик, сепак Југославија ја сфатила како закана. Тие пишуваат: „Според тврдењето на Софија, сите Македонци се всушност етнички Бугари, отсечени од татковината. Ова мислење датира од пред комунистичката ера во Бугарија. Според Санстефанскиот договор од 1878 година, новата бугарска држава добила контрола за прв пат над македонските земји, неколку месеци подоцна – Големите сили ја зазедоа оваа територија и ја дадоа на Србија (сега дел од Југославија). Дотичната територија ја држеше Софија вкупно само четири години“.

По краток историски осврт на она што се случи во регионот по Втората светска војна, во извештајот накратко се зборува за плановите за балканска федерација што опстана извесно време дури и по конфликтот меѓу Тито и Сталин во 1948 година. Потоа авторите пишуваат за подемот на „Живковската клика“ и за репресиите што ги извршија комунистите во Бугарија по преземањето на власта. Со одобрување на Москва, бугарските комунисти постепено го оживуваат митот за Санстефанска Бугарија, понатаму забележуваат авторите и додаваат:

„Македонското прашање повторно заживеа со лошо замислена кампања што ја започна Тодор Живков во почетокот на 1965 година. Таа имаше за цел да го подигне националниот дух и патриотските чувства на младите во тогаш емотивно стагнираната Бугарија. Спорот за Македонија стана главно средство за градење национална гордост, оштетена поради сервилноста на Бугарската комунистичка партија [кон Советскиот Сојуз – н.з.]. Има студии кои ги „анализираат“ односите меѓу македонскиот народ и Бугарија во минатото. Партијата го преиспитува својот поранешен став за македонското прашање, заклучувајќи дека зазеде неточен и „неленинистички“ став со повлекувањето на своите претензии кон Македонија. Се тврди дека „на овој начин Бугарија прифатила странска власт во регион каде што преовладува бугарското население“. Во есента 1966 година, претседателот на Сојузот на бугарските писатели отиде дотаму што го негираше постоењето на посебен македонски јазик, тврдејќи дека станува збор за разновидност на бугарскиот (тврдење со кое би се согласиле голем број западни лингвисти).  Истата година, истакнат етнограф јавно го изразил своето несогласување со статија објавена во советско списание во која се тврди дека Македонците се посебна нација или народ. Во духот на Санстефанскиот договор, многу бугарски научници и политички личности објавуваа напис по напис во одбрана на тврдењето дека, етнички, историски и духовно, Македонија е дел од бугарската нација“.

Во извештајот се зборува и за обраќањето на Тодор Живков до бугарската младина од декември 1967 година, каде што тој го истакна проширувањето на „патриотското образование“. Според комунистичкиот водач, Бугарите не ја користат доволно нивната славна историја за да ги образуваат младите во духот на патриотизмот.

Инвазијата на војниците на Варшавскиот пакт во Чехословачка во 1968 година и дебаклот на Прашката пролет, во која учествуваше НРБ, создадоа дополнителна тензија меѓу Бугарија и Југославија, забележуваат аналитичарите на ЦИА. По острите критики на југословенскиот водач Тито против оваа инвазија, Бугарија ја засили својата пропаганда против Југославија и започна нова дипломатска кампања – очигледно со одобрение на СССР, пишуваат авторите и потсетуваат дека во ноември 1968 година БАН објави мислење според кое Македонија никогаш не постоела етнички, национално и јазично како посебен народ од Бугарија. Во извештајот се зборува и за тврдењата на Бугарија дека ја „ослободила“ Македонија во 1944 година – тврдења без никаква врска со реалноста.

Постепено, југословенското раководство сфати дека бугарските кампањи во однос на Македонија се јасно координирани со Москва, пишуваат аналитичарите на ЦИА и цитираат југословенски документ со наслов „Духовите од минатото“. Објавено е во белградскиот весник „Борба“ и во скопскиот „Нова Македонија“ и ја обвинува Бугарија дека и претставува „буржоаски територијални претензии“ кон Македонија и дел од Србија, кои и биле „доверени“ според Санстефанскиот договор. Вистинскиот виновник за сето тоа, сепак, е Царска Русија, која ја создаде фикцијата на Сан Стефано, се вели во предметниот напис.

„Да се ​​запрашаме на што се засноваат бугарските тврдења“

Кон крајот на извештајот на американските разузнавачки служби од 1971 година читаме: „Во извештајот за прашањата на надворешната политика од 18 ноември 1970 година, доставен до сите домови на Сојузниот југословенски Парламентот, југословенскиот претседател Тито беше цитиран со зборовите: „За да дознаете што е зад оживувањето на бугарскиот реваншистички демон, мора да се запрашаме на што се засноваат бугарските тврдења. Можни се три објаснувања: Прво, да се оттргне вниманието на јавноста од внатрешната криза преку поднесување територијални претензии. Второ, верувањето дека Југословенската федерација ќе се распадне и дека ова е единствена можност Бугарија да има корист од тоа. И трето, дека некој друг стои зад бугарските тврдења – односно дека раководството на нашата соседна земја се потпира на туѓа поддршка…

Југославија навистина се распадна, а независна Македонија прво е призната од Бугарија, по што тргна покомплициран политички пат и денес се нарекува Северна Македонија. Без разлика на сето ова, повеќе од очигледни се паралелите со она што се случува во последните години во односите меѓу Софија и Скопје. Затоа овој документ, составен пред повеќе од 50 години, вреди да се прочита.

Преземено од Дојче Веле, редакција на бугарски јазик