Градот кој е свет за христијаните, Евреите и муслиманите, Ерусалим во последните денови повторно беше центар на хаос и крвопролевање. Најновиот бран немири и судири избувна во четвртокот поради планираното иселување на шест палестински семејства од областа Шеик Џарах во источен Ерусалим.

Иселувањето било нарачано од израелски суд, а во моментот на избувнување на протестите и немирите, се очекувало израелскиот врховен суд да ја потврди таа одлука. Имено, земјиштето им припаѓа на еврејските имигранти кои систематски купуваат и градат куќи и го населуваат Источен Ерусалим, во соработка со државата, кое пак Палестинците го сметаат етничко чистење од земјата што им припаѓа според меѓународните судски одлуки

Покрај тоа, портпаролот на Високиот комесаријат на ООН во петокот рече дека присилното трансфер на Палестинците од Источен Ерусалим, кое де факто е припоено со Израел, може да биде воено злосторство. Имено, според израелските закони, Евреите кои можат да докажат сопственост на имот во Ерусалим од времето пред Израел да биде создаден во 1948 година, може да ги добијат назад тој имот, но Палестинците кои избегаа по основањето на Израел и војната што следеше го немаат тоа право, пишува Гардијан.

На крајот, поради големите протести иницирани од Палестинците во Ерусалим, но и поради меѓународната осуда на овој потег, одлуката на Врховниот суд и самото иселување, што беше закажано за овој понеделник, беа одложени.

Меѓу другото, во спорот се приклучи и американскиот советник за национална безбедност Џејк Саливан, кој изрази „сериозна загриженост“ за насилниот конфликт во Ерусалим во последните неколку дена, како и за иселувањето на Палестинците од нивните домови, соопшти Белата куќа.

Израелската полиција ги нападна демонстрантите кои се забарикадираат во џамијата Ал-Акса

Тензиите беа продлабочени со планираниот марш на израелските националисти низ источен Ерусалим, кој израелската полиција на крајот го пренасочи за да спречи конфликт меѓу двете страни. Маршот низ Ерусалим го одржуваат израелски националисти секоја година на Денот на Ерусалим, кој според хебрејскиот календар ја слави израелската окупација на Стариот град во шестдневната војна во 1967 година.

Пред две недели, еврејските националисти маршираа низ источен Ерусалим извикувајќи „смрт на Арапите“ и се судрија со Палестинците.

Меѓутоа, на Денот на Ерусалим избувнаа нови немири, со илјадници палестински цивили кои се собраа на Плато на џамиите (кои Евреите го нарекуваат рид на Храмови затоа што содржи остатоци од Соломоновиот или Херодскиот храм), во кој се наоѓа познатата Купола на карпа (позната и како џамија Омар) и џамијата Ал-Акса, трет по големина муслимански храм.

Хамас истрела ракети кон Ерусалим

И додека демонстрантите од платото и од самата џамија Ал-Акса, каде се забарикадираа, фрлаа со петарди и камења кон полицијата, таа ги гаѓаше со гумени куршуми, солзавец и шок-гранати, обидувајќи се да влезе во светилиштето што стана бојно поле . Полицијата влета во џамијата и ги искрши вратите и прозорците.

Во конфликтите меѓу полицијата и демонстрантите во Ерусалим и преку палестинскиот западен брег кој е под повеќедеценска израелска окупација повредени се над 700 палестински демонстранти, јави Асошиејтед Прес, од кои околу 500 се хоспитализирани, а неколкумина се во критична состојба. Повредени беа и дваесетина израелски полицајци.

Конфликтот ескалираше со употреба на огнено оружје кога палестинското исламистичко движење Хамас, кое владее со појасот Газа, истрела над 150 ракети кон областа Ерусалим и јужен Израел, како одмазда за нападите на израелската полиција врз Платото на џамиите во понеделникот. Повеќето ракети беа, колку што е познато, беа успешно пресретнати од израелскиот антиракетен систем „Железен штит“.

Ден претходно, во неделата, израелската армија уби 16-годишен Палестинец, а палестински милитант уби 19-годишен Израелец во одделни инциденти на Западниот брег.

Израелската армија ја бомбардираше Газа

И тогаш израелските одбранбени сили (ИДФ) започнаа свој контранапад врз Газа. Иако целите, според ИДФ, биле исклучиво воени позиции на Хамас, најмалку 24 Палестинци биле убиени во нападите, од кои девет биле деца, според Министерството за здравство во Газа. Портпаролот на ИДФ од друга страна тврди дека 15 милитанти на Хамас и исламски џихад биле убиен во нападите.

Продолжија ракетните напади на Хамас и во еден од нив двајца израелски цивили беа убиени денес во јужниот град Ашкелон.

Соединетите држави, Европската унија и Велика Британија го повикаа Израел да ги намали тензиите што е можно повеќе и Хамас да ги запре ракетните напади.

Да потсетиме, во Ерусалим избувнаа големи конфликти во 2017 година, кога Палестинците започнаа таканаречени „денови на бес“ поради одлуката на САД да го признаат Ерусалим како неразделна престолнина на Израел и да ја преместат нејзината амбасада таму.

И Израел и Палестина го сметаат Ерусалим за свој главен град

За да се разбере зошто Ерусалим е таква пречка за мирот и соживотот и постојан извор на конфликт меѓу Израелците и Палестинците, потребно е да се разгледа поширокиот социо-историски контекст.

За почеток, и Палестинците и Израелците го сметаат Ерусалим за главен град на нивната држава – иако ниту една држава не е призната од сите членки на ООН. Државноста на Палестина е признаена од 136 од 193 членки на ООН, во која има статус на земја-нечленка набудувач од 2012 година, но не е призната од Израел, САД и добар дел од развиените земји, вклучително и повеќето Земји-членки на ЕУ. И додека со Спогодбите во Осло од 1933 година, Палестинските власти беа воспоставени како влада на палестинските територии во појасот Газа и на Западниот брег, Израел сè уште има де факто воена контрола врз тие територии. Оваа окупација, која трае од Шестдневната војна во 1967 година во која Израел ја победи коалицијата на арапски земји, е една од најдолгите во модерната историја. Израелската влада, од друга страна, негира дека станува збор за окупација и тврди дека станува збор за „спорни територии“.

Источен Ерусалим, составен дел од палестинската територија, исто така беше окупиран од Израел во 1967 година, а потоа беше анектиран во 1980 година кога Кнесетот (израелски парламент) го прогласи Ерусалим за „вечна и неделива престолнина“. Но, првичниот план на меѓународната заедница за Ерусалим беше сосема поинаков. Генералното собрание на ООН во 1947 година, во резолуцијата 181, предложи поделба на т.н. Британскиот мандат за Палестина (која ја опфаќаше целата територија помеѓу реката Јордан, Средоземното Море, Либан и Синај, Египет) до независна еврејска држава, независна арапска држава и Ерусалим како посебен протекторат на ООН.

Еврејски доселеници го населуваат Источен Ерусалим и емигрираат Палестинци

По првата војна помеѓу новопрогласената држава Израел и соседните арапски држави, Израел го окупираше западен Ерусалим, а Јордан источниот дел на градот и Западниот брег. Јордан и ја отстапи таа територија на идната палестинска држава по војната во 1967 година, но, како што е забележано, таа остана под израелска окупација – не само според мислењето на Палестинците или Арапите воопшто, туку и во официјалната позиција на Меѓународниот суд на правдата, Генерално собрание и Советот за безбедност на ООН, како и самиот Израелски врховен суд.

И покрај повремените критики, САД никогаш не одговорија конкретно на континуираната израелска окупација, наводните воени злосторства во воената акција на Газа, систематското кршење на палестинските човекови права и незаконското ширење на еврејските населби на окупираните територии, вклучувајќи го и источен Ерусалим со што повеќе се оддалечуваа од мировно решение што би било прифатено од двете страни. Но, дури и ако израелските власти не се заинтересирани за мир со Палестинците, за еврејската држава останува уште еден егзистенцијален проблем – ако продолжи да ја окупира нивната територија, Палестинците веројатно ќе бидат мнозинство на таа земја на долг рок. Ова значи дека Израел ќе може да биде или демократска или еврејска држава, но не и како порано и двете.

Свет град и за Евреите и за христијаните и за муслиманите

Спорот околу Ерусалим е, се разбира, многу повеќе од политички. Неговата религиозна димензија е барем исто толку важна. Религијата беше, очигледно, еден од главните мотиви и оправдувања на ционистичкото движење што во 19 и 20 век поттикнуваше населување на Евреите во денешен Израел и воспоставување на држава Израел по холокаустот, кој беше запрен само на крајот на Втората светска војна и по поразот на нацистичката Германија. Секуларниот ционистички аргумент – дека Евреите, како нација изложена на буквално илјадагодишен прогон, имаат потреба и заслужуваат своја држава за да ги заштити – доби многу поголема моќ, но верската компонента остана неразделно поврзана и со ционизмот и со неговите противници.

Самиот Нетанјаху се осврна на религијата, односно на заедничкото писмо на Евреите и христијаните, кога во 2017 година, коментирајќи ја одлуката на тогашниот американски претседател Доналд Трамп за преместување на амбасадата на САД во Ерусалим, тој тврди дека Ерусалим е главен град на Израел за последните 3.000 години.

Нетанјаху: Главниот град на Израел е Ерусалим, се вели во Библијата

“Напорите за негирање на илјадагодишната поврзаност на еврејскиот народ со Ерусалим се апсурдни. Можете да го прочитате тоа во една многу добра книга – се вика Библија. Каде би бил главниот град на Израел отколку во Ерусалим?” заклучи израелскиот премиер вешто поткопувајќи ги верските убедувања под легитимни политички, правни или историски аргументи.

Спорот се врти не само околу земјата, туку и околу христијанските, еврејските и муслиманските светилишта во Ерусалим: од џамијата Ал-Акса како трето најважно свето место во исламот до урнатините на Еврејскиот втор храм и Христијанската црква на Светиот гроб (под кој, наводно, е погребан Исус).

Џамија, црква и храм

Ерусалимскиот Стар град е инаку поделен на христијански, муслимански, еврејски и ерменски квартови, што ја рефлектира неговата бурна историја на поделба и напнат соживот низ вековите. Црквата на Светиот Гроб, се разбира, се наоѓа во христијанскиот кварт, на библискиот рид Голгота каде што Исус според преданијата е распнат на крст и заедно ја водат разни христијански цркви: Грчката православна патријаршија, Францисканската католичка црква и Ерменска патријаршија, но и етиопската, коптската и сириската православна црква. Секако, тоа е место за аџилак за милиони христијани од целиот свет секоја година.

Џамијата Ал-Акса, третото по големина муслиманско светилиште, ја води Исламската фондација Вакаф. Муслиманите веруваат дека нивниот пророк Мухамед долетал таму од Мека со крилест коњ и потоа се искачил на небото од местото каде што е изградена Куполата на карпата. Тоа е аџилак за стотици илјади муслимани секоја година, особено за време на нивниот свет месец Рамазан.

Од друга страна, Евреите имаат свој Ѕид на плачот во еврејскиот кварт, остаток од нивниот Втор храм во Ерусалим. За да бидат работите покомплицирани, Храмот на карпата е, според нив, местото на тој руиниран храм, односно неговото внатрешно Светилиште над светилиштата.

Почеток на третата интифада?

Кога Нетанјаху се повикува на Библијата како легитимитет за прогласување на главниот град на Израел, тоа воопшто не е суптилна употреба на христијанските верувања. Истото важи и кога исламистите од различни земји повикуваат на одбрана на Ал-Кудс (муслиманското име за Ерусалим, буквално преведено од арапски – Светиот (град)).

Основната причина за конфликт и крвопролевање е иста како и пред неколку години или децении. Двете страни го тврдат Ерусалим како главен град и свет град. Религиозната компонента на овој спор само го прави проблемот уште потежок, а компромисното решение дури и понереално отколку што инаку би било.

Втората интифада, големиот палестински бунт против окупацијата што траеше од 2000 до 2008 година и однесе околу 1.000 Израелци и 5.000 палестински животи, започна кога тогашниот израелски премиер Ариел Шарон и неговите придружници направија обиколка на Ридот на храмови односно Платото на џамиите, и така ги испровоцира Палестинците. А сега се повеќе се стравува дека така би можела да почне и третата интифада.