Тековната криза со гас во Европа не е нов феномен, таа постои континуирано дури од 2006-та година, само за разлика од претходните, оваа криза беше првенствено погодена од пандемијата на коронавирусот и многу долгата зима што ги испразни капацитетите за складирање гас, а најголемиот дел од парите беа потрошени за вакцини, а не за снабдување со гас. Како и во приказната дека невидливата рака регулира се што има на пазарот, се покажа дека е правилно во снабдувањето со гас, чија цена скокна астрономски, бидејќи побарувачката одеднаш стана огромна, а понудата постои, но не во доволна количина. Се разбира, политиката и игрите на рутата Запад-Исток имаа свое влијание, пишува британски Телеграф.  

Починатиот поранешен руски премиер Евгениј Примаков, напиша за ова во својата книга „Светот без Русија? Што води до политичката кратковидост?“ На почетокот на поглавјето за енергетиката, тој се повика на изјавата на тогашниот државен секретар на САД, Кондолиза Рајс, која потоа изјави дека главниот предизвик на Русија кон надворешниот свет е нејзината енергетска политика. А каде беше ЕУ, прашува тој, како трета, а за некои четврта сила, како што на крај се испостави, има најголема потреба од руска нафта и гас, и дека потребата и потрошувачката на енергија во наредните години постојано ќе се зголемува.  

Она што е интересно е дека Примаков наведува дека Русија обезбедува повеќе од 50 проценти од приходите на федералниот буџет од извоз на гас, а приходите од извозот на гас обезбедуваат 70 проценти од руските девизни приходи и 100 проценти од резервниот фонд и Фондот за нега.  

Географската положба на главните полиња за нафта и гас од Русија ќе биде релевантна во наредните децении. Затоа, во интерес на Русија било да потпише долгорочни договори за испорака на нафта и особено гас, а интересно е што дури и во Студената војна од Исток кон Запад, тие никогаш не биле прекинати. По завршувањето на Студената војна, биле инсталирани нови гасоводи, кои ја поврзувале Русија со европските потрошувачи. Патем, Русија нагло се префрлила на пазарот од 2006 година. 

Таа одбива да ги намали цените на нафтата и гасот, што особено предизвика бунт кај членките на Заедницата на независни држави. Затоа Русија одлучи да ги промени цените, што е присутно само во преодниот период и е поврзано со исполнувањето на обврските од страна на земјите-членки на ЗНД во врска со транспортот на нафта и гас преку нејзината територија.  

Прашањето за енергетска безбедност  

Што е енергетска безбедност? Ова е првенствено отсуство на еднострана гаранција за испораки, како што се толкува на Запад, што се покажа за време на подготовката на документите од самитот во Санкт Петербург на „осумката“ во 2006 година. Енергетската безбедност треба да вклучува „тројна“ гаранција: испораки од земји производители, гаранција за транспорт од земјите преку чија територија се врши, гаранција за побарувачка од земјите потрошувачи. Сите тие треба да делат одговорност и ризици за континуирано функционирање на глобалната енергија.  

Клучната 2006-та година 

Таа година била најважна во однос на енергијата. Имено, во тоа време, два настани влијаеле на односите на Русија со странските партнери во областа на енергетиката, што предизвикал најголем бран напади врз нејзината политика. Првиот од нив е кулминација на конфликтот со Украина, преку чија територија бил поставен гасовод за извоз на руски гас во Централна Европа, а вториот е во врска со странскиот оператор во врска со деловниот проект за гас „Сахалин- 2 “.  

Во 2005-та година, во Украина се случила Портокаловата револуција, кога на власт дошле луѓе кои воопшто не биле пријателски поставени кон Москва. Новата ситуација влијаела на руско-украинските односи во енергетската сфера. Украина го отфрлила предлогот на Гаспром да седне на преговарачка маса во отсуство на договор за цената. Гаспром, од своја страна, испрати предупредување, а потоа го прекина снабдувањето со гас за Украина, што, според тогашното мислење на Москва, не требало да влијае на испораката на гас за странските партнери. Меѓутоа, како што пишува Примаков, украински „Нефтогас“ одлучил да ја запре Москва и почнале да земаат гас што бил наменет за потрошувачите од Западна Европа.  

Продолжувањето на испораката на гас во целост се случила само откако украинската страна се согласила на преговори и престанала да го зема гасот од гасоводот што минува низ нејзината територија. Намалените испораки на гас преку украинска територија се повторија во 2008-ма година, кога украинската страна одби да потпише документ за нејзиниот долг за увоз на гас, кој достигна износ од 1,5 милијарди долари. Ситуацијата се нормализираше кога Киев го одобри потпишувањето на еден таков документ. 

Политика и гас  

За тоа колку политиката се меша во испораката на гас, зборува и Примаков, кој ја напишал изградбата на „Северен тек 1“ (која во меѓувреме е завршена) и предвидува транспорт на гас по траса долга 1.200 километри од руските гасни полиња до Германија.  

Во меѓувреме, Русија оттогаш го заврши „Северен тек 2“. Партнери на „Гаспром“, чиј удел е 51 отсто, се две германски концерни и една холандска корпорација „Гасуин“.  

Проектот „Северен тек“ содржи позитивни моменти и за руските производители и за европските потрошувачи. Првиот е сигурноста на снабдувањето, што зависи исклучиво од „Гаспром“ како единствен производител. Транспортот на гас преку Украина се намалува, а 84 проценти од испораките на гас минуваа преку левиот дел од гасоводот. Со гасоводите Северен тек 1 и 2, клиентите во Германија, Белгија и Франција добиваат сигурен снабдувач, а опцијата е отворена за Обединетото Кралство, Холандија и Данска да се приклучат на овој бизнис. Исто така, гасоводот не поминува низ земји кои би можеле политички да ја уценуваат Русија и да и го одземат гасот. Затоа, најгласните критичари на овој проект беа Полска, Украина и балтичките земји, на кои им беше одземен огромен профит од транзитот и опцијата за постојано зголемување на цената на транспортниот гас.  

За ЕУ, и покрај се, како и за Вашингтон, најважно беше ратификацијата на Договорот за енергетска повелба, кој, според мислењето на ЕУ, ги воспоставува правилата за соработка во областа на енергетиката. Повелбата воспоставува важни принципи: поттикнување странски инвестиции во енергија, слободна трговија со енергетски ресурси, слобода на транзит преку гасоводи и мрежи. Иако Норвешка се буни поради тоа, Русија навистина ја потпиша енергетската повелба, но никогаш не ја ратификувала. 

Доколку оваа зима гасот не протече низ Украина, ќе има војна?