Иранците во земјата и во странство денеска ја одбележуваат првата годишнина од смртта на младата Курдка Махса Амини, а активистите предупредија на обновени присилни мерки кои имаат за цел да го спречат заживувањето на протестите што ги потресоа големите ирански градови минатата година.

Амини, 22-годишна Иранска Курдка, почина неколку дена откако беше уапсена од моралната полиција за наводно кршење на строгите правила за облекување за жените кои беа во сила по револуцијата во 1979 година. Нејзиното семејство вели дека таа починала од удар во главата, но иранските власти го оспоруваат тоа.

Гневот поради нејзината смрт брзо се претвори во неколкунеделни протести за кршење на табуата, а многу жени ги фрлија и палеа своите хиџаби, отворено пркосејќи на владеењето на Исламската Република под врховниот лидер, ајатолахот Али Хамнеи.

Но, по неколку месеци, тие го загубија моментот пред одговорот на владата во кој безбедносните сили убија 551 демонстрант, според норвешката организација Иран за човекови права (ИХР), а уапсиле повеќе од 22.000, според Амнести интернешнал.

Иранските власти соопштија дека десетици припадници на безбедносните сили се убиени во, како што ги опишуваат, „немири поттикнати од странски влади и непријателски медиуми”. Седум мажи беа егзекутирани откако беа осудени во случаи поврзани со протестите.

Активистите велат дека властите продолжиле со зголемената репресија врз Иранците пред годишнината, вршејќи притисок врз роднините на загинатите во протестите во обид да ги спречат да зборуваат.

„Хјуман рајтс воч“ со седиште во Њујорк соопшти дека членовите на семејствата на најмалку 36 лица убиени или егзекутирани во владиното задушување на демонстрантите биле испрашувани, уапсени, гонети или осудени на затвор во текот на изминатиот месец.

„Иранските власти се обидуваат да го потиснат несогласувањето за да спречат јавна комеморација на смртта во притвор на Махса Џина Амини, која стана симбол на системското угнетување на жените од страна на владата, неправдата и неказнивоста“, рече високиот истражувач на ХРВ во Иран, Тара Сепехри Фар.

Двајцата новинари кои направија најмногу за да го објават случајот Амини – Нилуфар Хамеди и Елахе Мохамади, кои известуваа од нејзината болница и погребот – се во затвор речиси една година. Друга новинарка, Назила Маруфијан, која го интервјуираше таткото на Амина, Амјад, беше апсена неколку пати.

Амџад Амини изјави за персиските медиуми надвор од Иран дека планира да одржи комеморација за својата ќерка во неговиот роден град Саќез во западен Иран населен со Курди подоцна во сабота. Медиумите, вклучително и прашкото Радио Фарда, објавија дека тој бил повикан од разузнавачи по неговата објава.

Тој не беше уапсен, но еден од вујковците на Амини, Сафа Аели, беше приведен во Саќез на 5 септември. Според курдскиот весник Hengaw, владата испратила дополнителни безбедносни сили во Саќез и другите градови во западен Иран кои би можеле да станат жаришта.

Додека некои жени сè уште се гледаат во јавноста без шамии, особено во богатите, традиционално либерални области на северен Техеран, парламентот во кој доминираат конзервативците моментално размислува за нацрт-закон кој ќе наметне многу построги казни за непочитување.

„Исламската Република ја удвојува репресијата и одмаздата врз сопствените граѓани и се стреми да воведе нови и драконски закони кои дополнително ги ограничуваат правата на жените и девојките“, рече Сара Хосеин, претседателка на мисијата за проверка на факти на ОН, формирана по репресијата на иранската влада врз демонстрантите.

Под слоганот „Кажи го нејзиното име!“ се очекуваат комеморативни собири на иранските емигранти и големи демонстрации во Париз и Торонто. Амнести интернешенел ги обвини иранските власти дека извршиле „низа злосторства според меѓународното право за да го отстранат секој предизвик на нивната железна контрола“ и предупреди дека ниту еден функционер не бил под истрага за смртта на Махса Амини или за задушувањето на протестите.

„Годишнината нуди моќен потсетник за земјите ширум светот за потребата да се покренат кривични истраги под универзална јурисдикција за грозоморните злосторства извршени од иранските власти“, рече заменик директорот на Амнести за Блискиот Исток и Северна Африка, Дијана Елтахави.