Договорот од Преспа храбро го отплетка она што беше Гордиев јазол. Типичната глупост спречи таа да биде целосно искористена во корист на Грција и дозволи да биде поткопана од џингоистичката екстремна десница во Северна Македонија. Пактот ги следи истите линии и рамка како француско-германскиот мир, пријателство и разбирање по Втората светска војна и е одличен пример за тоа како луѓето од овој регион можат да ја градат својата иднина со мир и оптимизам, без мешање од трета страна. И тоа во време кога пошироката област е зафатена од војна и намери за вооружени судири.
Придонесувајќи за стабилноста во проблематичниот регион и за еманципација од врските на историјата, Договорот од Преспа е од најголема геополитичка важност. Тоа значи безбедност за Грција и за поширокиот регион, колку што значи и за Република Северна Македонија. Во регионот постои постојана закана на оние агресивни кругови што се стремат кон „Голема Албанија“ и „Голема Бугарија“, што значи поделба на Северна Македонија. Грција, наспроти тоа, ги има сите причини да сака стабилност во таа земја.
Договорот од Преспа удира и во срцето на одредени аспекти на иредентизмот. Нашиот пријател Северна Македонија призна дека историјата на Славомакедонците започнала во 7 век од нашата ера и не признава никаква поврзаност со Македонија на Александар Македонски (член 7 од Договорот). Исто така, призна дека неговиот јазик немал врски со Античка Македонија, туку му припаѓа на јужнословенското семејство јазици, како што предвидува Договорот, што значи дека дошол илјада години по Кралството Македонија.
Договорот предвидуваше и формирање комитет што ќе обезбеди отстранување на сите иредентистички/ревизионистички референци од училишните книги (меѓу другите), а особено оние што се користат за предавање историја и географија. Комитетот ја заврши својата задача со голем успех непосредно пред општите избори во Грција во 2019 година, а сè што остана да се направи е новата влада да го потпише.
Наместо да ја доведе работата до среќен крај, владата на Нова демократија го распарчи комитетот со замена на експертите – пред сè нејзиниот претседател Спиридон Сфетас, истакнат авторитет на Балканот и на словенско-македонскиот јазик – со свои таканаречени експерти, кои имаат решителен недостаток да не зборуваат словенскомакедонски. Затоа, не треба да изненадува што во последните пет години не е постигнат никаков напредок.

Мицотакис не го ни посети Скопје

Не само што Договорот од Преспа ги реши проблемите наследени од минатото, туку и беше пионер на позитивна агенда за соработка и подобрување на односите меѓу двата народа. Тоа значи соработка на секое поле, како што се економијата, културата и истражувањето, и низ различни тела: здруженија, синдикати, универзитети, јавни институции итн.
Наместо да ги турка билатералните односи кон оваа цел за да може Грција да има сигурен пријател и сојузник – со позитивен ефект во целиот регион – владата на НД ја поткопа реализацијата на сите овие позитивни перспективи. Не само што владата не ги спроведе договорените повисоки меѓувладини совети, премиерот Киријакос Мицотакис не го ни посети Скопје.
Се прашувам, не се запраша ли владата, дури и еднаш, што ќе се случи ако, со свои постапки или недостаток, ефективно го поништи Договорот или, во најмала рака, го фрли во неред? И бидејќи поставувам прашања, може ли некој да ми каже како би ѝ наштетило на Грција да го контролира воздушниот простор на Северна Македонија? Дали е „предавство“ протоколите што предвидуваат такво нешто да се донесат во Парламентот, кога дозволувањето на Турција да го контролира воздушниот простор на нашиот север би бил врвен знак на „патриотизам“, како што некои глупаво тврдат? И што, точно, би се случило со Грција доколку ги обучува свештениците, судиите, дипломатите во Северна Македонија, па дури и повеќе од нејзиниот воен персонал отколку што прави сега? Што ќе изгуби Грција, што ја спречува владата да ги донесе овие протоколи-меморандуми во Парламентот на ратификација? И зошто одредени луѓе што не ја ни знаат содржината на овие протоколи, веруваат дека одбивањето да се ратификуваат е, некако, преговарачка карта што ја зајакнува нашата позиција во однос на другата страна?
Договорот од Преспа беше фокусиран на граѓаните на двете земји, на нивните права, на олеснување на соработката меѓу нив и нивните граѓански општества, на зајакнување на демократијата во регионот и на поддршка на демократските реформи во Северна Македонија. Тој понуди огромна поддршка за аспирациите на Северна Македонија за членство во Европската Унија. Грција сакаше и сè уште сака Западен Балкан цврсто да ги остави зад себе старите поделби и неодамнешните конфликти.

Забелешка 1: Владата не може да тврди дека е сериозна кога нејзиниот лидер се чувствува принуден да каже дека не се согласува со Договорот од Преспа во истиот момент кога се прекршува Договорот или кога погрешно тврди дека Договорот „на нашите соседи им даде нација и национална идентитет“. Ниту меѓународните договори го прават тоа, ниту, се разбира, Договорот од Преспа, бидејќи такво нешто во меѓународното право нема. Многу се плашам дека исто како што некои глупаво одеа наоколу велејќи дека оствариле вето во Букурешт – што не го направија, но на тогашната ПЈРМ ѝ дадоа можност да се обрати до Меѓународниот суд на правдата во Хаг, на штета на Грција – па одредени луѓе денес глупаво тврдат дека Договорот дал работи што не ги дал, притоа не разбирајќи го вистинскиот ризик таквите изјави да бидат искористени на штета на Грција – повторно.

Забелешка 2: Социјалистичката ПАСОК рече дека верува дека Договорот од Преспа е „двосмислен“ и дека тоа е она што му овозможи на новото раководство во Северна Македонија да го „предизвика“. Зарем раководството на ПАСОК не разбира дека новата влада во Скопје на меѓународните критики за кршење на Договорот ќе одговори со повикување на такви изјави на грчките политичари? Или Договорот од Преспа е добар и секое негово прекршување е погрешно или нема прекршување затоа што Договорот е двосмислен и затоа сме против него. Одредени функционери во ПАСОК, а исто така и во НД, се однесуваат и зборуваат како да не разбираат дека тоа што го прават ја разоткрива Грција на меѓународен план.

Никос Коѕијас беше министер за надворешни работи на Грција од 2015 до 2018 година и потписник на Договорот од Преспа.
ИЗВОР: КАТИМЕРИНИ

ЈАЗИКОТ НА КОЈ СЕ НАПИШАНИ, КАКО И СТАВОВИТЕ ИЗНЕСЕНИ ВО КОЛУМНИТЕ, НЕ СЕ СЕКОГАШ ОДРАЗ НА УРЕДУВАЧКАТА ПОЛИТИКА НА „СЛОБОДЕН ПЕЧАТ“