Трамп, Индиска храна, Метју Пери. И книги, книги, книги. Писмата до кои дојде „Тајмс“ покажуваат дека умот на Алексеј Навални бил повеќе од активен и покрај брутално суровите затворски услови во кои ги поминал последните месеци од својот живот. Заклучен во ладни, бетонски ќелии и често сам со своите книги, Алексеј Навални барал утеха во пишувањето писма, објави Њујорк Тајмс.

Тој му напишал на еден познаник во јули минатата година дека никој не може да го разбере рускиот затворски живот „без да биде тука“, додавајќи во својот саркастичен хумор: „Но, не треба да си тука“.

„Ако утре им кажат да те хранат со кавијар, ќе те нахранат со кавијар“, му напишал Навални, рускиот опозициски лидер, на истиот познаник Илја Красилшчик само еден месец подоцна. „Ако им кажат да те задават во ќелија, ќе те задават“, напишал опозиционерот.

Многу детали за неговите последни месеци, како и околностите за неговата смрт кои руските власти ги објавија минатиот петок, остануваат непознати – па дури и каде се наоѓа неговото тело. Соработниците на Навалнине зборуваат многу по неговата смрт, но неговите последни месеци од неговиот живот беа детално опишани во неговите претходни изјави, оние на неговите помошници, неговите настапи на суд, интервјуа со луѓе блиски до него и приватни писма до неколку негови пријатели, вклучувајќи го и г-дин Красилшчик, споделени со Њујорк Тајмс.

Тие писма ја откриваат целосната длабочина на амбицијата на Навални, одлучноста и љубопитноста на лидерот кој се соочи и спористави со владеењето на претседателот Владимир В. Путин. Писмата покажуваат и како Навални, со здраво его и уверување дека тоа што го прави е правилно, се борел да остане поврзан со надворешниот свет.

Иако бруталните затворски услови го уништија неговото здравје и често му беше одбиена медицинска и стоматолошка нега, немаше индикации дека Алексеј Навални ја изгубил својата ментална бистрина, покажуваат неговите пишувања.
Тој се пофали дека прочитал 44 книги на англиски јазик за една година и постапно се подготвувал за иднината – усовршувајќи ја својата агенда, проучувајќи политички мемоари, дебатирајќи со новинари, споделувајќи совети за кариера со пријателите и посветувајќи внимание на виралните објави на социјалните мрежи.

Во своите јавни пораки, Навални, кој имаше 47 години, го нарече неговото затворање од јануари 2021 година „патување во вселената“.
До минатата есен, тој беше поосамен од кога било, принуден да го поминува поголемиот дел од своето време во самица. Тој загуби тројца негови адвокати, кои беа уапсени поради учество во „екстремистичка група“.

Сепак, тој беше во тек со сите актуелни случувања. Навални му се доверил на својот пријател, рускиот фотограф Евгениј Фелдман, дека изборната агенда на поранешниот американски претседател Доналд Трамп изгледала „навистина страшно“.

„Трамп ќе стане претседател ако здравјето на претседателот Бајден пропадне“, напиша Навални од неговата затворска ќелија пред која секогаш имаше големо обезбедување. „Зарем оваа очигледна работа не ги засега демократите?

Надворешниот свет и јавниот живот

Навални можеше да испрати стотици рачно напишани писма благодарение на необичната дигитализација на рускиот затворски систем, остаток од краткиот излив на либерални реформи во време на 24-годишното владеење на Путин. Поради веб-страницата, луѓето можеа да му пишуваат за 40 центи по страница и да ги добиваат неговите скенирани одговори, обично една или две недели откако ќе ги испрати и откако ќе бидат проверени.
Навални комуницирал и со надворешниот свет преку своите адвокати, држејќи документи на затворското стакло, бидејќи им било забрането да му даваат хартии.

Во еден момент, рече г-дин Навални во 2022 година, затворските службеници го покриле со фолија прозорецот за да нема „очи во очи“ комуникација со адвокатите.
Потоа следеа неговите чести судски сослушувања за нови кривични дела што ги покрена државата за продолжување на неговата затворска казна или за жалбите што Навални ги поднесе во врска со неговото лекување. Навални му напиша на Красилшчик, медиумски претприемач кој сега е во егзил во Берлин, дека ужива во сослушувањата, и покрај природата на рускиот правосуден систем.

„Тие ви го одвлекуваат вниманието и помагаат да помине времето“, напиша тој. „Покрај тоа, тие обезбедуваат возбуда и чувство на борба и потрага“, додаде Навални.

И судските „појавувања“ му дадоа можност да го покаже својот презир кон системот. Минатиот јули, на крајот од судењето што резултираше со уште една 19-годишна затворска казна, Навални им кажа на судијата и претставниците на судницата дека се „луди“.

„Имате еден живот, даден од Бога, и на ова избирате да го потрошите?“, рече тој, се вели во изјавата на неговиот адвокатски тим.

На едно од неговите последни сослушувања преку видео врска во јануари, Навални се залагаше за правото да има подолги паузи за оброци за консумирање на „две литри врела вода и два суви леба“ кои му следуваа.

За време на неговото време во затвор, Навални изгледаше како да ужива во оброците на другите. Тој му кажа на г-дин Красилчик дека повеќе сака донер ќебапи отколку фалафел во Берлин и дека се заинтересирал за индиската храна што г. Фелдман ја пробал во Њујорк.
Судот ја отфрли и неговата жалба за самицата односно „казнената“ ќелија, каде Навални помина околу 300 дена.
Ќелиите обично биле ладни, влажни и слабо проветрени бетонски простори со димензии 3mX2m. Но, г. Навални протестираше за нешто друго: на затворениците на кои им беше наредено да поминуваат време во тие ќелии им беше дозволена само една книга.

„Сакам да имам 10 книги во ќелијата“, изјави тој пред судот.

Книгите го одржуваа

Се чинеше дека книгите беа во центарот на затворскиот живот на Алексеј Навални, до неговата смрт. Во писмото во април минатата година до Красилшчик, Навални објасни дека претпочита да чита 10 книги истовремено и „да ги чита наизменично“. Тој исто така рече дека му се допаѓаат мемоарите: „Поради некоја причина секогаш ги презирав. Но, тие се всушност неверојатни“. Често бараше препораки за читање, но и ги даваше.

Опишувајќи го затворскиот живот на г-дин Красилшчик во писмото од јули, тој препорача девет книги, вклучително и тритома на 1.012 страници напишана од советскиот дисидент Анатолиј Марченко.

Во тоа писмо Навални додаде дека го препрочитал „Еден ден од животот на Иван Денисович“ и романот на Александар Солженицин посветен на Сталин. Откако преживеа штрајк со глад и помина со месеци во состојба „Сакам да јадам“, Навални рече дека дури сега почнува да ја разбира развратноста на работните логори од советската ера.

„Почнувате да ја сфаќате големината на ужасот“, напиша тој.

Во исто време, тој читаше и за модерна Русија. Михаил Фишман, либерален руски новинар и ТВ презентер кој сега работи во егзил од Амстердам, слушнал од помошник на Навални дека опозицискиот лидер ја прочитал својата нова книга за убиениот опозиционер Борис И. Немцов.
Господинот Фишман рече дека му било кажано дека книгата му се допаднала на Навални, но дека таа е премногу сочувствителна со Борис Н. Елцин, поранешниот руски претседател.

Господинот Фишман му напиша на Навални писмо во кое меѓу другото тврди дека Елцин ја мрази К.Г.Б., советската тајна полиција. Навални пак му одговори дека е „особено навреден“ од тврдењето.

„Затворот, истрагата и судењето сега се исти како во книгите на советските дисиденти“, напиша Навални, инсистирајќи дека претходникот на Путин не успеал да го промени советскиот систем.

„Тоа е она што не можам да му го простам на Елцин“, напиша тој.

Но, Навални, исто така, му се заблагодари на г-дин Фишман што му понуди некои детали за неговиот живот во Амстердам.

„Сите обично мислат дека навистина ми требаат патетични и потресни зборови“, напиша тој во делот од писмото дека г. Фишмен сподели со Тајмс.
„Но, навистина ми недостасува секојдневието – вести за животот, храната, платите, озборувањата“, кажа Навални.

Кери Кенеди, активистка за човекови права и ќерка на демократскиот политичар Роберт Ф. Кенеди, кој беше убиен во 1968 година, исто така размени писма со Навални. Тој ѝ напишал на англиски дека плачел „два или три пати“ додека читал книга за нејзиниот татко препорачана од пријател, а дел од писмото г-ѓа Кенеди го објавила на Инстаграм по смртта на Навални. Тој, исто така, и се заблагодари што му испратила постер со цитат од говорот на нејзиниот татко за тоа како „надежта“, помножена милион пати, „може да ги урне најмоќните ѕидови на угнетувањето и отпорот“.
Се надевам дека еден ден ќе можам да го закачам на ѕидот од мојата канцеларија“, ѝ напиша Навални.

Остани поврзан

Навални се кандидираше за претседател во 2018 година. Г-дин Фелдман, кој сега е во егзил во Латвија, рече дека испратил најмалку 37 писма до Навални од неговото апсење во 2021 година и дека добил одговори на речиси сите.

„Навистина ми се допаѓаат вашите писма“, напиша Навални во последната порака што Фелдман ја доби, од 3 декември, чии делови сподели со Тајмс.

Имаат се за што сакам да зборувам: храна, политика, избори, скандалозни теми и прашања за етничката припадност“, напиша Навални.
Последново, рече г. Фелдман, е упатување на нивната размена на ставови за антисемитизмот и војната во Газа.

Навални, исто така, ја опиша својата новооткриена почит кон актерот Метју Пери, кој почина во октомври – иако никогаш не го гледал Friends. Навални беше трогнат од некрологот што го прочита во „Економист“. Декемвриското писмо заврши со размислувањата на Навални за преокупацијата што ја сподели со г-дин Фелдман – американската политика. По предупредувањето за потенцијалното претседателство на Трамп, Навални го заврши писмото со прашање: „Ве молиме наведете еден актуелен политичар на кој му се восхитувате“?

Три дена откако Навални го испрати тоа писмо, тој исчезна.

За време на 20-дневната потрага, прогонетите сојузници на Алексеј Навални рекоа дека испратиле повеќе од 600 барања до затворите и другите владини агенции за да откријат каде се наоѓа. Портпаролката на Навални на 25 декември изјави дека тој бил пронајден во оддалечен арктички затвор познат како Поларен волк.

„Јас сум вашиот нов Дедо Мраз“, објави г-дин Навални на социјалните мрежи следниот ден, откако го посети неговиот адвокат.
„Не велам „Хо-хо-хо“, туку велам „О-о-о-о“ кога ќе погледнам низ прозорецот, каде е ноќ, потоа вечер, па повторно ноќ“.

На Арктикот

Навални, исто така, во пораката напишал дека бил однесен по кружна рута низ планините Урал до неговиот нов затвор, кој е класифициран како објект со најстрог „специјален режим“.
Дури и на тоа патување, г-дин Навални читаше книги. Тој му напиша на новинарот Сергеј Пархоменко дека додека пристигнал во Поларниот волк прочитал сè што можел да понесе со себе и бил принуден да избере помеѓу класиците во неговата нова затворска библиотека: Толстој, Достоевски или Чехов.
„Кој би можел да ми каже дека Чехов е најдепресивниот руски писател“, напиша Навални во писмото  кое г. Пархоменко го сподели на Фејсбук.
Г-дин Пархоменко рече дека го добил писмото на 13 февруари.
За разлика од претходните писма на Алексеј Навални, тоа писмо беше рачно напишано на обична, квадратна хартија од тетратка и му беше проследено како фотографија од Јулија Навални, сопругата на Навални.
Поларниот Волф не ја дозволил услугата за пишување електронски писма што ја имал во неговиот претходен затвор.
Стана јасно дека Кремљ има намера да го замолчи Навални.
Адвокатите кои го застапуваа најчесто беа во затвор, но на писмата и посетителите им требаше подолго време да стигнат до него во новиот затвор.
Мајката на Навални, Људмила Навални, полета на Арктикот откако беше објавена неговата смрт и во саботата беше официјално известена дека починал во 14:17 часот. претходниот ден.
Наследството на г-дин Навални ќе живее, велат пријателите и сојузниците, а делумно и преку неговите затворски досиеја.
Г-дин Фелдман, фотограф, рече дека правниот тим на г-дин Навални му кажал дека лидерот на опозицијата одговорил на некои од писмата што Фелдман ги испратил во последните недели.
„Искрено, ужасна сум што размислувам за ова“, рече г-дин Фелдман.
„Ако цензорите ги пропуштат, ќе добивам писма од него во следните неколку месеци“, рече тој.
Г-дин Красилшчик, медиумски претприемач, рече дека останал да размислува за последното писмо што го добил во септември. Навални го заклучи тоа писмо мислејќи дека ако Јужна Кореја и Тајван успеат да преминат од диктатура во демократија, тогаш можеби и Русија би можела“.
„Надеж. Немам проблем со тоа“, напиша Навални.
Одјавен и „одјавен“ со:
„Продолжи да пишуваш! А.”