Се наѕира ли енергетска криза на Западен Балкан. Додека лидерите на Европската Унија се обидуваат да ги одржат своите енергетски резерви за претстојната зима, најмалку две држави од Западен Балкан меѓу кои Македонија и Косово се очекува наскоро да прогласат енергетска вонредна состојба и тоа најдоцна при крајот на август. Вака накратко во своја анализа, Европскиот совет за надворешни односи (ЕЦФР) , пишува за очекувањата од енергетската криза но и недостигот на енергенси на Западен Балкан во постудените месеци кои доаѓаат.

Според магазинот, пандемијата на ковид-19 предизвика значителен економски шок на Западен Балкан. Според Светската банка, бруто-домашниот производ на земјите во регионот се намали за 3,2 отсто во 2020 година, пред да се врати на раст од 7,4 отсто во 2021 година. Сепак, глобалниот пораст на цените на енергијата му се заканува на регионот со нов опсег на економски предизвици. Ова значи дека oние кои работат на Европската зелена агенда за Западен Балкан ќе треба да ги усогласат растечките цени и енергетската безбедност со цел заштита на животната средина. Ова ќе бара силна и координирана акција од владите во регионот, заедно со голема поддршка од Европската Унија, наведува ЕЦФР.

– Руска инвазија на Украина ја ослабе и онака кревката енергетска безбедност на Западен Балкан. Регионот долго време доживува периодични исклучувања во зима. Со исклучок на Албанија, која главно се потпира на хидроенергија, државите од Западен Балкан голем дел од својата енергија ја добиваат од фосилни горива – особено јаглен. Србија, Босна и Херцеговина и Северна Македонија во голема мера зависат од Русија за природен гас. Така, иако сите земји од Западен Балкан, освен Босна и Србија, се приклучија на санкциите на Европската Унија кон Русија, нивната ограничена употреба на природен гас го спречува Кремљ да им се одмазди со прекинување на нивното снабдување со енергија – пишува магазинот.

Во исто време угледниот портал, забележува дека за државите од Западен Балкан да станат енергетски безбедни, ќе треба да се свртат кон Европската Унија и да се придржуваат до прописите и политиките на Унијата. Ова е особено важно во однос на зелената агенда, чиј централен дел е транзицијата кон обновливите извори на енергија.

– Земјите од Западен Балкан, исто така, треба да ги диверзифицираат нивните ланци за снабдување со енергија. За да се постигне ова, тие треба да соработуваат со Европската Унија за да формулираат иновативни и специфични пристапи за земјата кон зелената транзиција поддржани и од политичка волја и од институционална поддршка. Впрочем, со потпишувањето на Софиската декларација тие веќе се обврзаа да го сторат тоа – анализира медиумот.

Повеќето држави во Западен Балкан главно се потпираат на електрани на јаглен за да ги задоволат своите енергетски потреби. Употребата на овие постројки ја загрозува нивната способност да ги исполнат обврските наведени во Европскиот зелен договор – една од нив е намалување на емисиите на јаглерод за 55 проценти (во споредба со нивоата од 1990 година) до 2030 година. Сепак, со оглед на непосредниот притисок од енергетската криза, овие земји ќе треба да продолжат да согоруваат јаглен на краток рок. Северна Македонија и Косово веќе најавија дека ќе ги одложат плановите за постепено укинување на нивните електрани на јаглен во следните неколку години.

За да ја преживеат енергетската криза, земјите од Западен Балкан исто така ќе треба да ја подобрат меѓусебната соработка во рамките на Берлинскиот процес. Тие би можеле да го сторат тоа со подготовка на заеднички предлози за инвестирање во обновливите извори на енергија и интеграција на пазарите на електрична енергија и гас.

Документот „REPowerEU“ на Европската комисија го прикажува планот од 300 милијарди евра за намалување на зависноста на Европската Унија од руските фосилни горива за две третини до крајот на 2022 година и воопшто да не се увезува руска енергија до крајот на 2030 година. Оваа стратегија означува историска промена во пристапот на синдикатот кон енергетските прашања. Тоа ќе има значително влијание врз енергетскиот сектор на Балканот. Планот се фокусира на забрзување на зелената транзиција и диверзификација на снабдувањето преку инвестиции во терминали за течен природен гас и друга инфраструктура за гас.

– Затоа, Балканот може да стане важен транспортен коридор за снабдувањето со енергија на Европа, особено со природен гас. Ова особено се однесува на различни гасоводи кои би можеле да ги поврзат земјите-членки на Европската Унија со земјите на Каспиското Море, како што е Азербејџан, и со меѓусебната врска Грција – Бугарија која треба да профункционира летово. Планиран е и терминал за течен природен гас во Александрополис, кој ќе се поврзе со Трансјадранскиот гасовод и треба да профункционира во 2023 година – стои во текстот на ЕЦФР.

Земјите од Западен Балкан имаат само мали енергетски пазари. Но, поради нивната непосредна близина до Европската Унија, тие можат да бидат клучни за енергетската политика на Унијата. Ова е причината зошто Европската Унија треба да се стреми да стави крај на рускиот гасен монопол на Западен Балкан – и покрај релативно малата улога што природниот гас ја игра во енергетскиот микс во регионот.

Понатаму, Европската Унија треба да изгради транспортни мрежи за гас и сурова нафта на Балканот. Ваквите мрежи ќе бидат клучни за геополитичкиот натпревар меѓу Западот и Русија. Крајно време е Европската унија да изнесе храбар и сеопфатен концепт за енергетска безбедност за цела југоисточна Европа.