Од еден самит на НАТО до друг самит на Алијансата, европските лидери добиваат јавна и гласна порака од Вашингтон која гласи „зголемете ги трошоците за одбрана“. Настрана од јавноста, има уште една порака што е исто толку јасна но не и толку гласна и гласи „погрижете се голем дел од тие дополнителни трошоци за одбраната да бидат наменети за американско оружје“. Ова меѓудругото го наведува угледниот магазин „Политико“ во своја анализа наменета за зголеменото воено трошење на земјите во Европа по војната во Украина каде пишува дека за ваквите пораки упатени „под маса“ од САД кон Европа не често наидуваат на позитивно мислење кај повеќето европски челници.

„Мораме да развиеме вистинска европска одбранбена технолошка и индустриска база во сите заинтересирани земји и да распоредиме целосно суверена опрема на европско ниво“, рече францускиот претседател Емануел Макрон на конференцијата ГЛОБСЕК во Братислава минатиот месец.

Децениските притискања од Вашингтон сепак се исплатат наведува магазинот. Иако повеќето земји од ЕУ сè уште не ја исполнуваат целта на НАТО за трошење 2 отсто од БДП за одбрана, сепак алијансата забележа осум години постојано зголемување на трошоците. Во 2022 година, трошоците на европските земји се зголемија за 13 отсто на 345 милијарди долари, речиси една третина повеќе од пред една деценија, а голем дел од тоа како реакција на целосната инвазија на Русија на Украина.

Сега прашање е како ќе се потрошат европските пари

Соединетите Држави сакаат да се обезбедат дека европските земји кои веќе трошат околу половина од нивните средства за одбрана, тие пари да бидат насочени кон купување на американско оружје, наспроти нивните заложби да се купува европско оружје. Некои европски лидери се надеваат дека токму тоа ќе се случи, но отворено е прашањето дали одбранбената индустрија на континентот може да го направи тоа.

„Традиционално, постоеше сомневање за промена на одбранбените способности на Европа, која датира повеќе од 25 години“, рече Макс Бергман, директор на Програмата за Европа, Русија, Евроазија во Центарот за стратешки и меѓународни студии со седиште во Вашингтон.

„Во која насока би тргнала ЕУ, дали тоа би значело дека ЕУ ќе се одвои од НАТО, какво би било влијанието врз одбранбената индустриска политика на САД, анализира Политико.

Тековните тензии во Брисел се околу тоа дали новата одбранбена политика ширум ЕУ треба да се ограничи на компаниите на ЕУ – позиција што ја водеа Макрон и комесарот за внатрешен пазар, Французинот Тиери Бретон. Тоа ги потврдува сомнежите на државата за европскиот протекционизам кога станува збор за дозволување на американските компании да се натпреваруваат за договори со ЕУ.

„Нашиот план е директно да ги поддржиме, со пари од ЕУ, напорите за зајакнување на нашата одбранбена индустрија, а тоа е и за Украина но и за нашата сопствена безбедност“, рече Бретон минатиот месец.

Но, има еден непријатен факт за поддржувачите на европската стратешка автономија, кога станува збор за оружјето а тоа е дека Европа сè уште зависи од САД.

Имено додека европските компании имаат длабока експертиза во одбраната – градејќи сè, од францускиот ловец Рафаел до германскиот тенк Леопард и полскиот систем за воздушна одбрана Пиорун пренослив – обемот на американската индустрија за оружје, како и нејзината технолошка иновација, ја прави попривлечна за европските купувачи на оружје.

Најчестиот артикл за големи набавски во Европа е борбениот американски авион Ф-35 на Lockheed Martin, по цена од 80 милиони долари за еден. Исто така, има моментален пораст на побарувачката за артикли кои не се достапни на полица, како што се проектили за рачна употреба и артилериски гранати.

„По руската инвазија на Украина, европските држави сакаат да увезат повеќе оружје, и тоа побрзо“, се вели во извештајот на Стокхолмскиот меѓународен институт за мировни истражувања (СИПРИ).

Европа не може без американско оружје?

Да се осамостои Европа од американската зависност за оружје е многу тешко во овој момент.  САД го проширија бројот на билатерални договори за безбедносно снабдување што ги имаат со странските партнери по руската инвазија, потпишувајќи нови договори со Латвија, Данска, Јапонија и Израел од октомври. Тие им овозможуваат на земјите побрзо и полесно да продаваат и тргуваат со стоки и услуги поврзани со одбраната. Администрацијата на Бајден, исто така, потпиша административен аранжман со Европската унија кон крајот на април за формирање работни групи за прашањата на синџирот на снабдување, истовремено давајќи им на двете страни место на масата на внатрешните состаноци во Европската агенција за одбрана и Пентагон.

Но, постојат граници за тоа колку далеку и колку брзо двете страни можат и сакаат да одат, наведува магазинот. Во блиска иднина, прашањата за капацитетот и политичката волја значат дека реторичката промена во воените трошоци на ЕУ веројатно нема да направи огромно влијание во воената индустриска политика на САД.

Додека во изминатите 18 месеци беше забележан огромен скок во буџетите за одбрана – Германија објави специјален фонд финансиран од долгот во вредност од 100 милијарди евра по руската инвазија на Украина. Расходите за одбрана на Полска треба да достигнат 4 отсто од БДП оваа година а проектите ширум ЕУ се соочуваат со значителни спротивности. Европските компании велат дека им требаат подолги рокови и долгорочни договори за да ги направат потребните инвестиции.

На крајот на краиштата, глобалниот одбранбен бум значи дека треба да има многу воени трошоци кои треба да се остварат, барем на краток рок, бидејќи земјите брзаат да ја докажат својата вредност пред своите сојузници во НАТО и ЕУ, а руската закана останува акутна.