Една од најголемите масовни трагедии, која релативно ретко се споменува и за која малкумина вон кругот на историчарите знаат, е Холодомор. Станува збор за масовната глад предизвикана од човечки фактор што се случувала во Украина од 1932 до 1933 година. Ова е една од најголемите масовни трагедии на 20 век.

Самите бројки за последиците од овој настан покажуваат за колкава трагедија станува збор. Приказните од тоа време го покажуваат до колкав невиден степен биле предавството, трагедијата, неспособноста, одмаздата и човечката рамнодушност кон страдањата на другите луѓе, без разлика дали се роднини или странци.

Според проценките, меѓу три и десет милиони луѓе загинале во Холодомор. Никој не ја знае точната бројка затоа што властите во СССР забранувале секакво спомнување на овој настан сѐ до непосредно пред распадот на таа држава. Самиот збор Холодомор значи „да се убие со глад“.

Обединетите нации, во заедничката изјава на 25 земји, меѓу кои Украина и САД и Русија, споменуваат седум до десет милиони жртви на Холодомор. Проценките на современите историчари се движат од три до седум милиони. Холодомор е признаен како геноцид од страна на Полска, Естонија, Литванија, Летонија, Унгарија, Канада, Ватикан, САД и други. ЕУ сè уште го карактеризира Холодомор како злосторство против човештвото, а не како геноцид.

Иако не е можно прецизно да се избројат сите жртви, бидејќи не се води евиденција, демографското влијание јасно се гледа од фактот дека растот на населението на Украина од 1926 до 1939 година бил 6,6%, а Русија и Белорусија 16,9% и 11,7%. Инаку, тоа е време на демографски раст низ цела Европа, а Украина како житница на Европа имала особено добри услови за раст на населението.

Гладот ​​не бил ограничен само на украинскиот дел на СССР, туку и јужните региони на Русија гладувале. Но, гладот ​​во Украина има белзи на геноцид.

Се смета дека Руската империја, чиј дел била Украина, била недоволно развиена пред да дојдат на власт социјалистите. Но, историските податоци покажуваат значително поинаква слика. Факт е дека индустријализацијата доаѓа релативно доцна, но до 1913 година Руската империја станува петта по големина економија во светот, со зголемен удел во светското индустриско производство. Од 1913 до 1917 година, производството на индустриска опрема тројно се зголеми. Судејќи според трендовите, да не се случела револуцијата од 1917 година, таа ќе станелла четврта по големина економија.

Руската империја била најголемиот извозник на жито во светот, приносите по хектар постојано растеле, а Украина била главен двигател на овие успеси, поради исклучително поволната почва и клима за одгледување житни култури. Затоа Украина е наречени „европска житница“.

По распадот на Руската империја и почетокот на револуцијата, покрај социјалистите, во Украина се појавија и националистички сили кои се бореле за воспоставување на независна Украина одвоена од Русија. Започнува Украинската граѓанска војна, во која меѓусебно се борат националисти, империјалисти, анархисти итн., но на крајот социјалистите победуваат и во 1921 година ја преземаат власта.

Во 1929 година започнува познатата програма за колективизација низ СССР, вклучително и во Украина. Иако формално доброволно, селаните биле принудени на различни начини да се приклучат на „колхозите“ (колективни стопанства) и „совхозите“ (државните стопанства).

Првата петолетка (петгодишен план), програма за економски цели замислена во Москва, бараше од селаните, колективните фарми и државните фарми да воведат нови култури, со кои селаните честопати не беа запознаени и немаа искуство во нивното одгледување.

Оние за кои се проценувало дека се кулаци, т.е. богати селани, особено биле принудувани на тоа. Во тоа време да се биде богат селанец значело куќата да нема сламен покрив, туку од керамиди. Во исто време со започнувањето на колективизацијата, се случува и декулакизација, насилно одземање на земјиште и друг имот од „богатите“ селани. Животните, кои во тоа време биле главен имот на селаните, биле конфискувани, па наместо кравите и другите домашни животни да им ги предадат на социјалистите, многумина почнале да ги убиваат домашните животни. Со текот на времето, елиминацијата на кулаците станува државна политика.

Ефектите од колективизацијата биле катастрофални, временските услови биле лоши, а селаните (не само богатите кулаци) давале отпор. Отпорот на селаните често се претворал во вооружени бунтови, кои брзо биле задушени. Криењето на пченица и друга храна беше строго казнувано, а низ селата патролирале партиски членови, барајќи и крадејќи храна за да ги исполнат квотите што им биле поставени.

Во годините пред гладот, членовите на Комунистичката партија конфискувале храна од селаните за да ја извезат надвор од СССР. Причината била политичка – да му се покаже на светот дека комунизмот функционира и произведува вишок храна.

Грабежот на храна за извоз продолжува во текот на годините, иако луѓето низ Украина и другите делови на СССР умирале од глад.

На селаните прво им било забрането да патуваат во градовите, за да ја скријат реалната состојба од градското население. Подоцна никој не смеел да патува надвор од своето село, а за време на најголемиот глад не смеел да патува надвор од Украина. Целата земја била изолирана од остатокот од светот, границите затворени, а сите информации што протекувале биле строго контролирани.

На новинарите, дипломатите и другите странски функционери им било забрането да зборуваат и пишуваат за она што се случува во Украина. Некои од нив дури знаеле и за огромната човечка трагедија што се случувала, но молчеле за да не останат без работа и наклонетоста од социјалистичките власти. Дописникот на Њујорк Тајмс, Валтер Дуранти, дошол во Москва веднаш по револуцијата, каде што работел 14 години, без воопшто да спомене нешто поврзано со масовната глад.

За време на најголемата глад во 1933 година, тој во Њујорк Тајмс негираше дека такво нешто постои и обвини друг новинар, кој пишуваше за гладот ​​во Украина дека лаже. Тој друг новинар подоцна беше убиен од советската тајна полиција на НКВД, а Дуранти ја доби Пулицеровата награда за посебни новинарски достигнувања додека известуваше од СССР.

Размерите на гладот ​​биле застрашувачки. Бидејќи целата храна им била украдена, а храната од колективните и државните фарми отишла во Москва за извоз, селаните биле принудени да крадат или да гладуваат. Иронично, тие краделе од земја што била нивна само пред неколку години.

Но, кога властите забележале дека нема да можат да ги исполнат квотите ниту со грабежите на селаните, а самите селани не биле заинтересирани да работат на земја која не е нивна со ист интензитет како порано на сопствената земја, биле воведени строги казни. Криењето храна од партиските функционери и кражбата на само едно семе било казниво со смрт или десет години затвор. Без разлика на полот и возраста, истото важело и за мажите, како и за децата и жените.

Луѓето биле очајни. Кората од дрвјата и варените коски се мелеле во прав кој се јадел помешан со малку вода, а се јаделе и мравки и црви. Стаорците, глувците и врапчињата станале деликатес.

Оние новинари кои успеале да отпатуваат во Украина во тоа време, главно симпатизери на комунизмот, пријавиле прегладнети деца, отечени стомаци, со раце и нозе тенки како гранчиња, кои мајките ги кревале кон прозорците на возот на станиците со надеж дека ќе ги земе некој од патниците и ќе ги чува.

Гробиштата биле полни со трупови на оние кои умреле од глад, а властите во секое село биле должни да ги закопаат. Но, не биле погребувани не затоа што немало места на гробиштата, туку затоа што тие што требалод а ги закопаат немале сила да ископаат дупка. Оние кои не умреле од глад биле на работ од смрт, а трошењето енергија за погребување на мртвите само би ги доближило до истата судбина.

Имало и случаи на канибализам. Што е уште полошо, се чини дека тоа било прилично распространето. Повеќе од 2.500 луѓе се осудени за канибализам, а колку е тој распространет говори фактот што властите направиле плакати на кои пишувало: „Да се ​​јаде вашето дете е варварски чин!“

Во моментите на масовно гладување, добрината умира, инстинктот на преживување преовладува, а незамисливото станува нормално.

Вообичаено било едниот брачен другар да умре од глад за да остави повеќе храна за другиот сопружник и децата. За жал, било неопходно и преживеаните сопружници и децата да се хранат со трупот на починатиот. Колку и да звучи гротескно, тоа не е најлошото.

Родителите биле принудени да заменат едно од нивните деца со дете од друго семејство. Размената била дете за дете оти ниту еден родител не сакал да убие едно од своите деца за да го нахрани другото. Било полесно да се убие туѓо дете.

За време на гладот, Сталин го цитирал Ленин: „Кој не работи, нема да јаде!“ Според проценките, многу делови на Украина изгубиле четвртина од своето население за две години глад. Михаил Горбачов, последниот претседател на СССР, роден во Украина, во своите мемоари напишал дека во 1933 година починало половина од селото во кое е роден.

Историчарите дебатираат дали тоа е геноцид. Имено, за нешто да биде геноцид, мора да постои намера, планирање со крајна цел за масовна смрт на одредена национална, етничка и религиозна група на луѓе.

Што се однесува до Холодомор, тоа значи дека има спорови дали гладот ​​е предизвикан од катастрофалниот неуспех на комунистичката политика како што се колективизацијата, насилната конфискација на земјиште и животни од селаните, апсурдниот петгодишен план на московските бирократи да го наметнат на посевите или амбицијата да се покаже наводниот просперитет на комунистичкиот систем.

Постои основано сомневање дека Сталин намерно го влошил гладот ​​за да ги казни Украинците за националистичкото движење што се судрило со комунистите за време на револуцијата, но и поради желбата на Сталин да ги казни Украинците за неисполнување на квотите за земјоделско производство, бидејќи Украина била житницата на Европа.

Откако гладот ​​завршил, луѓето требало да се однесуваат како ништо да не се случило. Истражувањето на гладот ​​и секое јавно спомнување на тоа биле забранети. Дури во 1980-тите се отворија архивите и вистината полека излезе на виделина, но Холодомор до денес не е добро познат и не се споменува во повеќето учебници по историја.