Деветчленото семејство нашло дом за купување во селото Хлебине во северна Хрватска. Но тие имале само еден проблем, тоа што биле Роми, пишува Балкан инсајт.

Во август, селаните во Хлебине се заканиле дека ќе протестираат пред куќата на градоначалникот на соседната општина, Новиград Подравски, убедени дека тој го натерал семејството да ја напушти општината во корист на Хлебине. Сопственикот на потенцијалниот нов дом на семејството дошол на помош на градоначалникот, најавувајќи дека ќе го раскине договорот за продажба. Сите биле среќни, освен Ромите.

Ваквите ситуации не се невообичаени во Меџимурје, северна област која е дом на најголемата популација на Роми во Хрватска.

Претходно во август, откако реката Драва излеала од коритото, неколку семејства кои ги евакуирале своите домови кога се вратиле ги нашле „воскреснати“. Но не од поплавите. Полицијата допрва требала да открие кој е одговорен за нивното уништување.

„Се плашам да се повтори истото сценарио од пред четири години кога едно младо семејство купи куќа и некој напиша на неа: „Не сакаме Цигани“. Нивната штала беше запалена“, рече Вељко Кајтази, пратеник на ромското национално малцинство, за време на посетата на областа на 4 септември со вицепремиерката Ања Симпрага.

Ова е реалноста за ромската заедница во Хрватска, ситуација подвлечена во извештајот на Обединетите нации објавен на крајот на август, кој исто така ја истакна маката на малцинските Срби. И двете групи на граѓани се стигматизирани и нивното право на образование и вработување е поткопано, се вели во извештајот.

Комитетот на ОН за елиминација на расната дискриминација ја повика Хрватска да усвои „посебни мерки неопходни за елиминирање на постојната структурна дискриминација што ги погодува ромските и српските малцински групи и да ги отстрани сите пречки што го спречуваат уживањето на нивните економски, социјални и културни права“.

Според Наталија Хавелка, извршен директор на Центарот за мир, ненасилство и човекови права со седиште во Осиек, кој придонел во извештајот на ОН, 92,3 отсто од Ромите во Хрватска се класифицирани како сиромашни, а околу 70 отсто од ромските семејства живеат во екстремна сиромаштија.

„Државата е должна да ги исполни своите обврски за да ги заштити своите граѓани, поединци и групи“, рече Хавелка за БИРН.

Проблемите со кои се соочуваат малцинските Срби во Хрватска се вкоренети во хрватската војна 1991-1995 година, кога српските бунтовници поддржани од соседна Србија се обиделе да создадат отцепена држава.

Во 1995 година, хрватската воена офанзива со кодно име „Бура“ ги однело бунтовниците и заедно со нив бегале околу 200.000 Срби. Пред војната, Србите сочинувале повеќе од 12 отсто од населението во Хрватска, тогаш дел од сојузната Југославија, но денес тие се само три отсто.

Многу Хрвати сè уште ги гледаат Србите во Хрватска низ призмата на војната. Извештајот на ОН изрази загриженост поради извештаите за расна дискриминација, особено во вработувањето и образованието.

Дури и земајќи го предвид фактот дека процентот на стари лица меѓу Србите во Хрватска е поголем отколку кај општата популација, Саша Милошевиќ, генерален секретар на Српскиот национален совет, СНВ, рече дека вработувањето во јавниот сектор пропаѓа кај Србите.

Во министерствата за одбрана, надворешни работи и администрација, „речиси ниту еден Србин не е вработен“, рече Милошевиќ, кој со СНВ поминал години работејќи на српската интеграција.

„Ако ги погледнеме потесните географски единици, да речеме [централна] Карловачка жупанија, има сто пати помалку вработени Срби во полицијата отколку во процентот на населението“, рече Милошевиќ за БИРН. Дури и ако „природните пречки“ велат дека просечната возраст се трга настрана, разликата помеѓу она што се бара според законот – застапеност според уделот на населението – и она што се случува во пракса е огромна, рече тој.

Милошевиќ се пожали дека Хрватска има регистрирано голем број основни училишта на италијанското, унгарското и босанското малцинство, но не и српското, и жали поради недостатокот на обука на наставници за наставниците од малцинските заедници. Тој, исто така, наведе случаи на говор на омраза и недостаток на враќање на бегалците.

„Враќањето на бегалците речиси престана, и тоа е проблем“, рече тој и наведе дека хрватските власти се рестриктивни во начинот на кој го применуваат Законот за државјанство на Србите. Во 21 општина, имињата на улиците и јавните институции сè уште треба да бидат напишани со кирилично писмо што го користат многу Срби.

Милошевиќ, исто така, го доведе во прашање третманот на Србите кога станува збор за гонење на воени злосторства и признавање на цивилните жртви во конфликтот. „Досега имаме само две [судски] пресуди за Бура и ниту една за Флеш“, пократка воена операција во мај 1995 година, која и претходела на Бура. Тој рече дека има доволно докази за да се каже дека законодавството за статусот на цивилните жртви на војната се применува „на етнички дискриминаторски начин“.

Обвинувајќи го Загреб дека замижува пред злосторствата извршени од сопствените сили за време на војната, Милошевиќ рече дека „сликата е прилично темна“.

Трошка надеж

Во Барања, ситуацијата во основното училиште Јагодњак дава основа за надеж за ромската заедница, втора по големина во Хрватска.

„Во училиштето има околу 150 ученици, а дваесет од нив се деца Роми, но сите ученици Роми се интегрирани во паралелките и нема сегрегација. Се почесто децата Роми се запишуваат и завршуваат средно образование, а имаме и такви кои се на факултет. Тоа не се случува често, но започна“, рече Драган Ѓурѓевиќ, 27-годишен Ром и асистент на училиште.

Според последниот попис на населението, од 2021 година, ромската заедница во Хрватска има околу 17.980 жители, иако реалната бројка може да биде поголема.

Надица Балог, раководител на здружението Барања Ромско срце, кое работи со ромското население повеќе од две децении, рече дека Ѓурѓевиќ е пример за тоа што може да се постигне.

„Важно е децата Роми да видат дека Ромката може да биде учителка и да биде што сака, да не мора да се мажи премногу млада и дека може да биде еманципирана“, рече Балог.

Обврската е и на родителите Роми, изјави Балог за БИРН, тврдејќи дека од родителите треба да се бара со закон да ги запишат своите деца во градинка за да можат да се дружат и да учат хрватски на прифатливо ниво пред да тргнат на училиште.

Ѓурѓевиќ се согласи. „Децата кои поминале низ градинките имаат огромна предност кога почнуваат на училиште“, рече тој, „додека на децата Роми им е тешко да надоместат подоцна“.

Јосип Балог, претседател на Здружението на Роми Меѓумурје, потсети на иницијативата да се учат ромските деца од предучилишна возраст на хрватски јазик и други вештини за да се подготват за училиште, но дека властите го спречиле тоа.

„Тие го откажаа затоа што рекоа дека е сегрегација, а кога нашите деца ќе се запишат во основно училиште, тие сè уште не знаат хрватски. Децата Роми во Меџимурје сè уште се сегрегирани. Одат на одделни паралелки, сите деца од предучилишна возраст во градинките се сегрегирани“, рече тој.

Со сместувањето на децата Роми во училишта за ученици со потешкотии во учењето, „овие деца се уништени од самиот почеток“, рече тој. „Тие не уништуваат политички за Ромите да останат необразовани“.

„Ние се стремиме да бидеме интегрирани, но како да го постигнеме тоа кога сите ромски населби се сегрегирани? Ако Хрватска е мултикултурна земја, и ако не сме сегрегирани, тогаш зошто има ромски населби? Таму немаме услови за социјализација или интеграција. Таму нема иднина“.