Приливот од 1,5 милијарди евра од Русија во Црна Гора во последните 15 години, додека Демократската партија на социјалистите (ДПС) на Мило Ѓукановиќ беше на власт, покрај трансакциите со недвижнини и инвестициите, од кои многу завршија со скандали, доведува до зајакнување на „меката моќ“ на Москва, предупредуваат експертите.

Додека владата под неприкосновена диригентска палка на Ѓукановиќ, во улога на премиер или претседател, се заколна на евроатлантскиот пат и интеграција, инвестицискиот бум во Црна Гора по независноста во 2006 година донесе значителен број Руси кои купија недвижнини за дури една милијарда евра, а други 500 милиони беа инвестирани главно во туризам и индустрија. Според податоците на Центарот за истражувачко новинарство во Црна Гора (CIN-CG) добиени од Централната банка, повеќето инвестиции од Русија биле во првата година по стекнувањето на независноста, во 2007 година – околу 215,8 милиони евра.

Приливот од други земји беше значително помал, така што еден од водечките инвеститори, Италија, во периодот од 15 години, инвестираше околу 900 милиони во Црна Гора, а Унгарија околу 400 милиони.

Бројот на руски туристи се искачи од 60.000 во 2006 година, на 380.000 во рекордната сезона од 2019 година, со што Русија, со 15,3 проценти од вкупниот број на туристи, стана втора држава по број на посети во Црна Гора, веднаш зад Србија (16,1 процент). Со оглед на поголемата куповна моќ, Русите беа први во однос на учеството од 1,1 милијарда евра приходи од туристи пред две години. Затоа, на вкупниот износ од една и пол милијарди инвестиции, треба да додадеме барем исто толку приходи од руски туристи во претходната деценија и пол.

Русите сакаат тројански коњи

Николаос Цифакис, професор по политички науки и меѓународни односи на Универзитетот во Пелопонез, за CIN-CG вели дека ако некоја земја е кандидат за ЕУ ​​или членка на евроатлантските институции, тоа не значи дека самата автоматски ќе се дистанцира од Русија. Тој ги наведува примерите на Унгарија и Турција, кои одржуваат многу блиски односи со Русија.

„Ако Русија не може да го заузда проширувањето на евроатлантските институции, тогаш таа е заинтересирана да има ‘тројански коњи’ во овие институции“, оценува Цифакис. Тој смета дека, иако Црна Гора е една од поновите членки на НАТО, таа не е „изгубен случај“ за Русија. Според истражувањето, на пример, од меѓународната невладина организација „Глобсек“, црногорските граѓани сепак веруваат дека Русија е поголем стратегиски партнер од САД.

Истражувањето на Глобсек во март годинава вели дека Русија користи различни методи, вклучително и дезинформации и информативни операции, за да ја зголеми својата моќ во обид да ја забави прозападната транзиција во регионот. Во извештајот под наслов „Сликата на Русија: Силен словенски брат или гладна мечка во соседството?“ се наведува дека повеќето луѓе кои живеат во регионот не се чувствуваат загрозено од Русија.

Цифакис потсетува дека новата владејачка коалиција во Црна Гора вклучува и проруска партија, додека Српската православна црква и дел од медиумите го охрабруваат чувството на наклонетост на општеството кон Русија.

Од гости до соседи

Според податоците што CIN-CG ги доби од Министерството за внатрешни работи, покрај туристите, во Црна Гора по разни основи живеат повеќе од 7.000 Руси. Одобрен е привремен престој на 2.382 граѓани на Руската Федерација, а на продолжен привремен престој има 3.461 лица. Со постојан престој има 818 Руси, а моментно има 270 руски апликации за дозволи за привремен престој/работа и 201 за постојан престој.

Во Црна Гора има повеќе од 3.000 компании чии сопственици се руски државјани. Повеќето од нив се во Подгорица и на крајбрежјето и главно се занимаваат со деловно работење од областа на недвижнини, хотели и други угостителски објекти, градежни компании…

На критиките дека руските инвестиции имаат врска со перење пари, рускиот министер за вонредни ситуации, а сега и министерот за одбрана Сергеј Шојгу, остро одговори за време на неговата посета на Црна Гора во 2004 година: „Кога, за време на санкциите (1992-1995), повеќето од вашите пари се преселија во Русија, ние не рековме дека станува збор за валкани или црни пари добиени за време на војната.“

Одговор на прашањата кој, каде и колку пари пренел во Москва немаше.

Претседателот на црногорската Атлантска алијанса, Саво Кентера, вели дека влијанието на Русија е многу посилно во споредба со периодот кога Црна Гора не беше членка на НАТО, со промена на методите на дејствување, кои се сега пософистицирани. Тој оценува дека сега е во тек политичко влијание, првенствено насочено кон партиите, медиумите и невладиниот сектор.

„Дејствувајќи на овој начин, Русија првенствено сака да ја ослаби и подели земјата, да ја претстави како нестабилна и несигурна, така што институциите на системот ќе пропаднат со тек на времето“, вели Кентера.

 Руска интересна сфера

Според Кентера, целиот Балкан бил и останува интересна сфера на Русија и за разлика од Хрватска и Албанија, Русите веруваат дека преку Црна Гора можат да постигнат стратегиска цел – пристап до Јадранското Море со нивната флота.

„Затоа, клучната работа е да се заштити од руско влијание пристаништето во Бар, кое беше предмет на руски интерес, како и целото црногорско крајбрежје“, тврди Кентера.

Кон крајот на 2013 година, во медиумите се појавија неофицијални информации дека Русија побарала отворање на воена база на крајбрежјето, што тогашниот руски амбасадор во Подгорица, Андреј Нестеренко, го негираше тврдејќи дека неговата земја е заинтересирана за воени бродови кои од „хуманитарни причини“ бараат влез во црногорските пристаништа.

Тогашниот министер за одбрана и сегашен амбасадор на Црна Гора во Обединетите нации, Милица Пејановиќ Ѓуричиќ, не одговори на прашањата на CIN-CG во врска со тоа барање.

По промената на владата на 30 август, новата влада објави дека е подготвена да работи на подобрување на односите со Русија, но дека санкциите остануваат, бидејќи Црна Гора сака да влезе во ЕУ. ЕУ воведе санкции за Русија во 2014 година поради анексијата на Крим, а во тоа се приклучи и Црна Гора. Москва одговори со забрана за увоз на земјоделски производи од Црна Гора, а подоцна и на вино.

Дерипаска од КАП до Платамун

Додека пристигнувањето на руските туристи и инвестициите во станови и градежни парцели главно беа на заедничко задоволство, инвестициските вложувања честопати беа обележани со колапс и штета за државата.

Најзначајната руска инвестиција, непосредно пред независноста на Црна Гора, беше купување на Комбинатот за алуминиум (КАП) и Рудникот за боксит „Никшиќ“ во 2005 година. Двете компании беа продадени на Олег Дерипаска, сопственик на рускиот гигант „Русал“. Дерипаска управуваше со КАП и со Рудникот до 2009 година врз основа на мнозинска сопственост, а оттогаш до воведување на банкротот во 2013 година, со 29,36 проценти од акциите што ги имаше и Владата, врз основа на Договорот за порамнување.

Државната ревизорска установа утврди дека Владата, преку Договорот за порамнување, дала 135 милиони евра гаранции за заемите во КАП, а со одлуката за задолжување на Црна Гора уште 49,6 милиони евра, без соодветни контра-гаранции и со значителен ризик од активирање, што на крајот и се случи на штета на граѓаните.

Со ставање лисици на рацете на поранешниот министер за економија Бранко Вујовиќ, на крајот на април, овој случај стана актуелен. Вујовиќ, како и 11 државни службеници, веднаш беа пуштени да се бранат од слобода, а премиерите од времето на гаранциите без покритие, во 2009 и 2010 година, Мило Ѓукановиќ и Игор Лукшиќ, Обвинителството за сега не ги сомничи во врска со случајот.

Дел од договорот со Дерипаска беше КАП да добие електрична енергија по повластени цени од државното Електростопанство до крајот на 2010 година. Неговиот обид да ја купи и термоцентралата во Плевља и рудникот за јаглен беше спречен во парламентот во 2007 година, кога Социјалдемократската партија се приклучи на опозицијата на гласањето, иако беше во коалиција со Ѓукановиќ.

Подоцна, Дерипаска иницираше три меѓународни арбитражи против Црна Гора, но сите ги загуби.

Афера по афера

Оваа афера не му пречеше на рускиот олигарх да изгради огромен комплекс вили на крајбрежјето на Црна Гора. Дерипаска поседува туристички комплекс на Кејп Платамуни од 25.000 квадратни метри, што го купи во 2005 година на тендерот на тогашниот Фонд за реформа на одбранбениот систем на Србија и Црна Гора, за 627.000 евра, а потоа докупи уште еден хектар. Друга фирма, што медиумите ја поврзаа со Дерипаска, купи земјиште од општина Котор во 2004 година, на зелените плажи во Трстено и Плоче, сè до Платамун, кој неодамна беше прогласен за заштитено подрачје.

Дополнително, Дерипаска поседува и 25,9 проценти во австриската „Штрабаг“, која е сопственик на „Црнагорапут“. „Штрабак“ е во спор со црногорските регионални водоводи околу договорот за изградба на дел од регионалното водоснабдување за крајбрежјето, вреден 17,1 милиони евра. Во последните години се носени разни одлуки и од највисоките судски инстанци во земјата, но спорот сè уште трае.

Изградбата на вили, пак, на Завала кај Будва кон крајот на 2007 година ја започна групата „Миракс“ на рускиот бизнисмен Сергеј Полонски, со Светозар Маровиќ, тогашен потпретседател на ДПС. Полонски, познат по реченицата „кој нема милијарда, нека оди во пеколот“, во меѓувреме, не успеа, а комплексот го презеде сопственикот на групацијата „Стратекс“, Нил Емилфарб.

Првичниот период беше обележан со афера со незаконитости во изградбата на фабрика за преработка на морска вода на оваа локација. Десет локални функционери беа обвинети за оштетување на општинската каса од 800.000 евра, а поранешниот градоначалник на Будва Рајко Куjача и братот на Светозар Маровиќ, Драган, исто така беа осудени на затворски казни.

И многу други црногорски хотели, деловни компании и разни недвижнини, купени од Русите или од нивни оф-шор компании, доживеаја неславен крај, со низа криминални компликации.

Руски разузнувач е сопственик на „Сплендид“

Руско-црногорската компанија „Монтенегро старс“ ги поседува трите најголеми хотели во Будва и Бечиќи – „Сплендид“, „Црна Гора“ и „Блу стар“. Според податоците, 85% од сопственоста е во рацете на Виктор Ивајенко, поранешен шеф на руската разузнувачка служба и директор на уништениот руски гигант „Јукос“, а црногорскиот бизнисмен Жарко Радуловиќ поседува 15% од акциите.

Новиот хотел „Сплендид“ е изграден на местото на стариот, кој беше купен од ривиерата Будва на почетокот на 2004 година за околу 2,4 милиони евра. Според извештајот на Економскиот факултет, околу 143 милиони евра се инвестирани во новиот, отворен во 2006 година.

Инвестицијата започна со бомбашки напади од група која се обиде да ги рекетира сопствениците, а истрагата го чинеше живот полицискиот инспектор Славољуб Шчекиќ, кој беше убиен во август 2005 година. Судењето на обвинетите за злосторствата, кои се наоѓаат во затвор, не е завршено, бидејќи Апелацискиот суд сè уште ги разгледува нивните жалби.

На прашањето дали „Сплендид“ може да се смета за најуспешна руска инвестиција во Црна Гора, „Монтенегро старс“ за CIN-CG изјави дека тие не се адреса за таква проценка. Тие исто така велат дека влошувањето на односите меѓу Црна Гора и Русија не влијаело на компанијата и дека руските сопственици немаат намера да се повлекуваат.

Трговија на ниско ниво

За разлика од Македонија, Босна и Херцеговина и Србија, Русија во моментов нема силно влијание врз црногорскиот пазар на енергија. Тие се присутни во енергетскиот сектор преку компанијата „Лукоил Црна Гора“, која има десет бензински пумпи и снабдува девет проценти од пазарот, но и преку „Новатек“, која бара нафта во црногорското крајбрежје со италијанскиот ЕНИ.

Сепак, надворешната трговија со Русија е на ниско ниво и таа земја не е меѓу водечките трговски партнери на Црна Гора (како Србија, Кина, Германија). Според податоците на Монстат, од 2006 до 2020 година, вкупниот увоз од Русија изнесува околу 201,89 милиони евра, а извозот околу 38 милиони.

Црна Гора увезува најмногу минерални горива, фармацевтски производи, пластика, машини и возила од Русија, додека извезува месо, зеленчук, пијалаци и алкохол, дрво, алуминиум и кожа. Во споредба со 2014 година, извозот на месо се намалил четири пати, а на пијалаците и алкохолот три пати.

 Хибридни закани

По наводниот обид за воен удар во 2016 година, по што им се судеше на група српски граѓани и на лидерите на Демократскиот фронт Андрија Мандиќ и Милан Кнежевиќ, поранешната влада на ДПС често ја обвинуваше Москва за хибридни закани и ширење дезинформации. Тогашниот црногорски државен врв, како и Обвинителството, ја обвинија Русија дека стои зад обидот за воен удар, со цел да се спречи влегувањето на Црна Гора во НАТО, што го негираа од Москва.

Во февруари годинава, Апелацискиот суд на Црна Гора ја укина пресудата со која 13 обвинети за обид за тероризам беа осудени на скоро 70 години затвор, а Кнежевиќ и Мандиќ на по пет.

Извештајот на Комитетот за надворешни работи на Европскиот парламент (АФЕТ) од оваа година оценува дека со враќањето на „меката моќ“, Русија ги мобилизира „Спутник“ и неговите мрежи во српските говорни подрачја за поддршка во црногорските избори на коалицијата „За иднината на Црна Гора“, против Мило Ѓукановиќ.

Преземено од „Вијести“ од Подгорица