Да се биде брачен другар на лидер од Латинска Америка порано значело да играш видлива и моќна улога во кариерата на твојот сопруг. Но повеќе не.

Додека многу од најнаселените земји во светот годинава се упатуваат на гласање, улогата на жените во политиката се трансформира на многу места, пишува Би-Би-Си.

Во Латинска Америка, сите очи ќе бидат вперени во Мексико – втората по големина демократија во регионот би можела да ја добие својата прва жена претседател.
Двете водечки кандидатки се жени, а Клаудија Шејнбаум моментално води во трката.

Но, влијателната неизбрана улога на првата дама исто така се менува низ целиот регион – не само затоа што Мексико наместо тоа може да добие прв господин.

Канцеларијата се промени од времето на една од најпознатите светски први дами, Ева Перон. Сопругата на аргентинскиот претседател пред 75 години била една од највлијателните политички гласови во аргентинската историја.

Во последниве години, жените ја враќаат улогата од повеќе причини.

Некои веруваат дека е неправедно тие да се искачат на таква моќна, неизбрана улога, додека други се противат на очекувањата дека ќе ги жртвуваат сопствените успешни кариери за доброто на својот сопруг.

Една од најистакнатите личности што ја доведува во прашање работата е Беатрис Гутиерез Милер, сопругата на актуелниот претседател на Мексико.

„Сите сме жени, сите правиме нешто важно“, рече таа и додаде дека нема „втори“ жени или мажи.

Гутиерез Милер ја советувала својата прва дама, Чилеанката Ирина Караманос, откако нејзиното тогашно момче Габриел Бориќ стана најмладиот претседател на Чиле во 2022 година на 35-годишна возраст.

Политички лидер сама по себе и феминистка, Караманос морала да ја преземе работа за која сметала дека е спротивно на нејзините принципи.

„Кога заврши кампањата, очигледно почнав да размислувам, добро, која е мојата улога” изјави таа за Би-Би-Си минатата година.

Претседателскиот систем и во Латинска Америка и во САД значи дека партнерот има видлива улога во раководството на земјата.

Доли Медисон, сопругата на четвртиот претседател на САД, била заслужна за тоа што помогнала да се дефинира улогата на почетокот на 19 век, многу пред терминот да биде првпат употребен.

Караманос добила канцеларија во претседателската палата, свој тим, како и сет од шест фондации со кои треба да претседава. И тогаш нејзините сомнежи почнале да растат. Таа почнала да разговара со адвокатите, обидувајќи се да разбере што се очекува од неа.

„Зошто јас? Зошто партнерот на претседателот?” – прашувала таа. „Зошто таа треба да има толкава моќ? Никој не ја избрал”.

Во земја која излезе од воената диктатура пред околу 30 години, Караманос рече дека се чувствува многу недемократско на некој како неа одеднаш да му се даде сета оваа моќ. Но, таа ја презела работата.

„Одлучив дека феминистичката акција е поважна од феминистичката слика бидејќи дојдоа многу критики – дека јас како феминистка не треба да влегувам во најконзервативното место во владата“, рече таа.

„Но, јас бев како, погледнете, ако сакате навистина да промените нешто, треба да го направите тоа одвнатре“.

Ирина Караманос на крајот се откажала од работата – таа ги префрлила темелите на оние за кои сметала дека се поквалификувани да ги водат, ја затворила канцеларијата и нејзиниот тим поднел оставка. Таа престанала да работи како прва дама во декември 2022 година.

Таа повеќе не е со претседателот, но остави наследство во Чиле – нема да има канцеларија за првата дама – или господин – за кој било иден претседателски партнер. Но, таа се соочила со неколку критики за промените што ги направи.

Таа вели дека не жали, бидејќи демократските институции треба да се легитимираат. „Еден начин е да се ревидираат сите делови и да не се одржуваат некои делови, ако забележите дека не се толку легитимни како што заслужуваат да бидат”.

Жените како Караманос се повеќе ја доведуваат во прашање улогата што ја намали нејзината важност, вели д-р Есперанза Палма, професор по социологија на Автономниот Метрополитен универзитет во Мексико Сити.

„Политичкото учество меѓу жените многу се промени во повеќето земји во Латинска Америка. Да, сè уште има сопруги на претседатели, но тие се професионални жени или феминистки кои имаат прогресивни вредности и затоа повеќе не ја играат таа традиционална улога. Фигурата на првата дама сега е малку смешна“.

Во Бразил, сопругата на претседателот Луис Инасио Лула да Силва, Јања, исто така се обидува да ја обликува својата улога откако тој стана претседател во јануари минатата година. Спротивно на Караманос, таа ја прифати и се внесе во улогата.

„Од кампањата реков дека сакам да ја преобличам оваа улога на прва дама – сопруга која води добротворни работи и посетува филантропски институции, тоа не е мојот профил“, изјави таа за Би-Би-Си.

Кога таа била во самостојна посета на заедниците погодени од поплавите во Рио Гранде до Сул, критичарите ја обвинија дека ја надминала границата – таа не е избрана, рекоа тие.

Таа беше шокирана што во 21-от век луѓето сè уште се расправаат за тоа што може да направи првата дама. „Лула ми дава целосна автономија за да можам да го правам она што го правам. Оваа линија на хиерархија не постои меѓу мене и мојот сопруг“.

За Јања Лула да Силва се работи за избор.

За Ирина Караманос, оставката беше значајна во конзервативно Чиле, земја навикната на традиција во нејзините институции.

„Тоа е културно важно затоа што постојано давате слика на многу традиционална, хетеронормативна улога – или репродуцирате слика на најконзервативната верзија на жената”.

Но, последната деценија беше сведок на моќно феминистичко движење во кое и двете жени беа истакнат дел. И тие го скинаа правилникот на многу различни начини.