Исарија Анаел Мели повеќе од шест децении ги бара посмртните останки на својот дедо. Тој верува дека черепот завршил во музеј во Берлин, откако неговиот дедо Манги Мели, заедно со 18 други началници и советници, биле обесени од страна на германската колонијална сила пред 123 години.

По сето ова време, германски министер изјави за Би-Би-Си дека земјата е подготвена да се извини за егзекуциите во денешна северна Танзанија.

Други потомци, исто така, трагаат по посмртните останки, а неодамна, во досега невидена употреба на истражување на ДНК анализи, два од черепите на убиените биле идентификувани меѓу илјадниците во музејската колекција.

Трагичната историја

Ретко е да се најде багрем на долните падини на планината Килиманџаро. Неговите виткани гранки допираат над стрмниот пат и се издвојуваат меѓу погустата бујна вегетација.

Некогаш, тој засенувал пазар за селаните на Цудуњи, дел од она што сега се нарекува Стариот Моши, кои живееле од плодната земја и уживале во пониските температури што ги донела поголемата надморска височина. Но, оваа централна точка за заедницата станала сцена на голема трагедија. И покрај мирот на природното опкружување денес, неговото влијание одекнувало низ децениите.

Овде, на 2 март 1900 година, како што раскажуваат потомците, 19-те мажи еден по еден биле обесени. Тие биле набрзина судени еден ден претходно, обвинети за заговор за напад на германските колонијални сили. Германското барање за овој дел од континентот било формализирано на Берлинската конференција од 1884-1885 година. Европските сили ја поделија Африка меѓу себе, без луѓето што живеат таму да кажат што се случило.

Манги Мели, поглаварот кој бил меѓу убиените, во 1892 година успешно ги поразил германските сили. Тој успех подоцна бил обратен и до крајот на 19-тиот век, Европејците сакале да го запечатат својот авторитет на овој дел од она што било познато како германска Источна Африка. Тие сакале да направат пример за Манги Мели и други локални водачи кои можеби планирале востание. Но, понижувањето не завршило тука.

Додека повеќето од торзото се верува дека биле закопани во масовна гробница некаде во близина на дрво, нивните глави во одреден момент биле отстранети, спакувани и испратени 6.600 километри до главниот град на Германија. Во некои случаи, комплетните скелети биле испорачани.

Кога зборува за тоа што му се случило на неговиот дедо, Мели не звучи лут, но има тага во неговиот глас и чувство на збунетост дека тоа било дозволено да се случи, пишува Би-Би-Си. За убиството на Манги Мели на 92-годишникот му кажала неговата баба, за која вели дека била принудена да ја гледа егзекуцијата и објаснува дека началникот дошол кај него ноќе и му рекол дека ќе се врати еден ден.

„Секогаш, секогаш, секогаш доаѓаше кај мене во моите соништа“, вели тој.

Уште од 1960-тите, Мели им пишувал на германските и на танзанските власти барајќи од нив да ги бараат посмртните останки на неговиот дедо. Тој вели дека официјалните лица се обиделе да го одложат со тоа што му кажале дека релевантните записи биле уништени за време на Втората светска војна. Но Мели не го прифаќа тој одговор. „Постои чувство на длабока загуба што ја надминува идејата дека ова беше историска неправда“ вели тој.

Манги Мели бил поглавар од етничката група Чага – еден од најистакнатите во денешна Танзанија. За жителите на Чага, како и за другите во регионот, идејата дека главата е одвоена од телото, а потоа одземена од земјата е длабоко вознемирувачка. Во културата Чага, мртвите треба да бидат закопани во домот за да можат да продолжат да внимаваат на живите. Се верува дека неуспехот да се направи тоа може да има последици низ генерациите.

„Ако ги оставиме черепите во Германија, духовите ќе ги измачуваат овие семејства. Духовите велат: „Знаете каде сме и не носите во нашата татковина и знаете дека сме однесени на суров начин“, објаснува Габриел Мзеи Орио, кој го основал претпријатието за културен туризам „Олд Моши“, делумно за да ја истакне културата на Чага на остатокот од светот.

Симуланго Молелија, внук на уште една жртва на егзекуциите – Манги Молелија – верува дека неговото семејство било прогонувано од духот на началникот. Овој 69-годишник живее во својата засенчена куќа опкружена со растенија од банана, главна храна во регионот и извор на традиционалното пиво што семејството го произведува. Како што е обичај овде, гробовите на мајка му и татко му се во домот – традиција која му е ускратена на неговиот дедо. Но, за оние кои ги зеле деловите од телото пред повеќе од 120 години, ова не било загрижувачко.

Музеите и другите институции во Европа и Северна Америка од 19-тиот и почетокот на 20-от век собрале големи колекции на черепи и други човечки остатоци. Ова било делумно поттикнато од огромниот интерес за сега веќе дискредитираната наука за френологија. Се засновала на идејата дека нечии основни карактеристики се рефлектираат во обликот на черепот. Во некои случаи, тоа добило расистички елемент, при што истражувачите се обидувале да воспостават расна хиерархија. Како последица на тоа, луѓето почнале да собираат черепи од целиот свет.

Германскиот антрополог Феликс фон Лушан, кој го предводел одделот за Африка и Океанија на берлинскиот Кралски музеј за етнологија, сакал да добие останки од германската империја, како и од другите европски колонии.

„Дури и аматер може да набави антрополошки материјал. Секоја прилика за спасување на голем број черепи, по можност со долна вилица, треба ревносно да се користи.Во одредени околности потребно е многу површно чистење. Понекогаш тоа подразбира само отстранување на месото и сушење – остатокот може да се направи во Европа“, напишал тој во 1899 година во упатството за собирачи.

Во март 1901 година – една година по егзекуциите – Фон Лушан му пишал директно на првиот потполковник Мориц Меркер, еден од одговорните за германските сили на Килиманџаро. Писмото се однесувало на некои културни артефакти, но како последен пасус тој напишал: „Ја користам оваа прилика да се распрашам дали би било можно да побарате од домородците на пријателски начин да ни предадат некои скелети на Масаи и Чага“.

Меркер одговорил следниот месец, велејќи дека некои останки биле на пат, а во бродската белешка од пристаништето Дар ес Салам се навело дека се испратени две кутии со черепи Чага и Масаи. Не е јасно дали черепот на Манги Мели бил во пратката, но се чини веројатно дека тоа било кога некои од останките на егзекутираните мажи биле транспортирани, според германскиот истражувач Конрадин Кунзе, кој е силно вклучен во кампањата за нивно пронаоѓање.

Коските потоа отишле во огромната архива на Фон Лушан, вклучувајќи ја и С-колекцијата, која во четирите децении до неговата смрт во 1924 година, пораснала на 6.300 примероци. Дел од неговата приватна колекција била продадена од неговата вдовица на Американскиот музеј за природна историја во Њујорк. Ова го вклучувала целиот скелет на еден од обесените во 1900 година.

Но, за останатите, во текот на децениите, тие поминале низ неколку институции и во 2010 година завршиле под грижата на Фондацијата за пруско културно наследство со седиште во Берлин (позната по германските иницијали СПК) – но голем дел од документацијата што ја следел била изгубена.

Како да се вратат останките?

За да се случи какво било враќање на останките, треба да се идентификуваат черепите. Ова била навидум невозможна задача, со оглед на пространоста на колекцијата Фон Лушан и недостатокот на документација. СПК, која имала голема колекција на човечки останки, рече дека е посветена да открие од каде потекнуваат.

Иако истражувачите можеле да го откријат нивното приближно потекло, се сметало дека е речиси невозможно да се идентификува кому некогаш му припаѓал черепот.

Некои од потомците на обесените мислат дека споредбата на ДНК анализата би можела да помогне, и му пришле на Кунзе од уметничката компанија Флин Воркс, која направила изложба за посмртните останки, за да видат дали тоа може да се организира. Потоа, тие помогнале да се добијат брисевите во Танзанија и ја убеди СПК да спроведе анализа на некои од остатоците.

Тие идентификувале осум черепи во колекцијата кои би можеле да бидат поврзани со бесењата од 1900 година. Примероците на ДНК анализите на потомците биле однесени во Германија, а потоа започнала макотрпната работа за идентификување на черепите.

Идентификување на черепите

Д-р Жанин Мазанец е биолошки антрополог на Универзитетот во Гетинген и често работи со археолози на историските погребни места. Таа, исто така, соработувала со полицијата за да помогне во идентификувањето на жртвите на кривичните дела. Сепак, ова бил необичен проект за неа.

Една од работите што ги забележала за некои од черепите кои биле испратени во нејзината лабораторија од Берлин е дека тие имале исечени траги „што укажуваат дека тие не биле земени од гробишта“ откако телото се распаѓало, туку дека месото било отстрането од главата веднаш по смртта. Ова била уште една трага дека тие би можеле да имаат врска со егзекуциите.

За да ја открие ДНК, д-р Мазанец морала да земе молар од вилицата, да го извади коренот и внимателно да го врати забот. Коренот бил сомелен и потоа преку хемиски процес била извлечена ДНК, која ги содржела клучните информации.

Ова потоа било споредено со примероците што ги дале внуците. Она што д-р Мазанец го барала бил спој со ДНК од Y-хромозомот, кој се пренесува низ машката линија, од син на син. Таа открила целосно спојување на еден од черепите, а потоа исклучително веројатно спојување со вториот череп.

Со ова бил пронајден черепот на дедото на Кивелу – а исто така и на Молелија. Но, посмртните останки на Манги Мели не биле идентификувани. Мазанец вели дека според нејзините сознанија ова е првпат да се користи ваква ДНК анализа за поврзување на познати поединци во сегашноста со останки на именувани поединци кои завршиле во колекција на черепи. За некои, децениската потрага не била залудна и семејствата биле оправдани.