Дали е можна трета опција во Косово и кој, но и под какви услови ќе состави влада во Приштина? За пет дена веќе треба да бидат познати идните косовски челници. Новинарот Насер Селмани направи неколку интервјуа, во косовската престолнина.

Советникот на Албин Курти, Арбр Заими, за „Утрински брифинг“ на „Слободна ТВ“ вели дека Самоопределување ќе направи сè што е во нејзина моќ да постигне договор за формирање влада со Демократскиот Сојуз на Косово.

Интервјуто со Арбер Заими, советникот на лидерот на Самоопределување, Албин Курти го објавуваме интегрално.

На мандатарот Албин Курти му останува уште малку време да ги заврши разговорите со Демократски сојуз на Косово за формирање на новата влада на Косово. Дали сте оптимист дека овие разговори ќе завршат со успех?

Арбер Заими:  Како што поминува времето се стеснува просторот за да се биде оптимисти.Последниот рок е четврти фебруари, но ние се обидуваме секој ден затоа што уште има можност да постигнеме договор меѓу двете партии. Го гледаме тоа како добра можност да се оствари волјата на гласачите, но и да донесеме во Косово напредок како во поглед на државотворноста така и за односите со странство. Перидов сме имале и поддршка од меѓународниот фактор што се однесува на потребните промени во Косово. Сега е време оваа поддршка да ја најдеме и кај владините партнери што цело време сме ги промовирале. Време е да видиме дека и кај нив постои волја. Уште има надеж, но како што рековте и вие со истекување на времето се намалува оптимизмот.

Во јавноста е создаден впечатрок дека ДСК бара изговор да пропаднат преговорите. Кога вие им го нудевте спикерот на Собранието, тие го одбиваа, сега инсистираат оваа позиција да го земат по секоја цена. Постојано ве уценуваа, ако не го добиеме министерството за внатрешни работи, пропаѓат разговорите, ако ние не го предлагаме претседателот на државата во 2021, нема договор. Може ли воопшто да се договори владина коалиција со уцени?

Арбер Заими: Го разбирам вашето прашање. Нивниот пристап навистина беше таков. Постојано не соочуваа со понуда земи или остави. Ние досега сме нуделе девет понуди кон ДСК, тие само три. Од 26 декември кога се конституираше Собранието на Косово и се избра претседателот господинот Глаук Коњуфца и досега ние сме предложиле седум понуди, тие има само една. Како да речам, ние сме покажале поголема флексибилност со цел да  ги доближиме ставовите. Самиот факт што сме излегле со толку понуди покажува дека ние сме направиле многу чекори кон нив, очекуваме и од нив да покажат конструктивност. Сега, дали нивната цел е да го оневозможат договорот за заедничка влада, останува да се види, но јас прашувам, што ќе профитираат тие ако нема влада со Самоопределување? ДСК во минатото се обидела да соработува со сите други политички партии. Нема да донесе некоја новина и нема да се оствари волјата на гласачите, било тоа да е и нивното гласачко тело. И тие гласаа за промена, гласале нови лица од редовите на нивната партија, а најмногу гласови доби Самоопределување. Ако ДСК се враќа на старите формули, јас не можам да сватам како ќе се исполни барањето на гласачите за промена. Се надевам дека не се работи за тоа, но сепак ако се испостави дека е токму тоа, тогаш треба да се види и да се смисли соодветна реакција согласно приликите.

Впечатокот е дека додека разговаравте за програмата на владата тие течеа полесно, додека кога почнавте да разговарате за тоа кој какви одговорности ќе преземе во рамките на владата, тогаш работите се искомплицираа. Мислите дека спорни се имињата или сепак постојат подлабоки причини, политички, идеолошки?

Арбер Заими:  Да беа идеолошки причините, тие ќе се појавеа во текот на расправата за програмата на владата. Фактот дека за програмата се договоривме многу полесно, за да го поделиме пола-пола, земавме некои работи од нивната програма што ни изгледаа добри и тие исто така од нашата програма, покажува дека не е проблемот во иделогијата. Има многу примери и во големите европски земји, каде центристичките партии од левицата и десницата, успеваат да направат добри владини програми и да ги развиват земјите. И овде ние сметавме дека е таков пример. Но изгледа дека проблемите се јавуваат кај позициите, отколку кај имињата. Како што веќе реков, Самоопределување не се покажа тврдокорна, ако е побарано некое министерство за кое сме сметале дека наш кадар би раководел подобро, на крај сме го отстапиле. Ако е побарано некоја позиција за која сме сметале дека сега не треба да се расрава, како што е функцијата на претседателот, и оваа позиција сме им го понудиле. За вашата јавност можам да кажам дека сме им дале се што побарале, но не се во исто време затоа што тоа е невозможно. Но за секоја позиција на што инсистирале, на крај сме рекле да. И кога сме кажале да за една позиција, потоа барале нови ресори. Значи, можам да кажам дека постои одредено отсуство на волја за да се договориме. Можно е да имаат потреба да дотуркаат до крај за да добијат максимум, може да е и тоа, не знаеме, но сепак јас сеуште верувам дека ќе се постигне договорот и дека на четврти фебруари ќе се изглада новата влада.

Владата што се очекува да се формира, ја очекуваат многу предизвици. Една од нив е продолжувањето на разговорите со Србија. Досега пропаднаа две идеи за договор, пропадна разговорите во Брисел посредувани од ЕУ, исто така пропадна и идејата на претседателот Тачи за корекција на границите, и на крај се нуди идејата која е пософистицирана на балкански мини-шенген. Ако Курти успее да формира влада, каков концепт ќе застапува вие во преговорите?

Арбер Заими:  Ние сметаме дека односите помеѓу државите, што е и принцип во меѓународните односи, е принципот на реципроцитет. Тоа денеска го видовме и со гласањето во Европскиот парламент за напуштање на Велика Британија од Европската унија. Затоа ние сметаме дека реципроцитетот треба да биде во основа на односите на земјите во регионот. Ние во принцип не сме против регионалните иницијативи и не се спротивставуваме, напротив ние мислиме дека тие можат да бидат добри, но ние сакаме таму Косово да биде рамноправна, како и останатите држави, а не како недефинирана територија што се однесува до нејзиниот статус. Сметаме дека ваквата наша логика е добро примена и од меѓународниот фактор, колку што сме разговарале со нив, а многу сме расправале за оваа работа, било да беа САД или ЕУ. Јас мислам дека досега пропаднале сите решенија за Косово затоа што  со тие се правело обид да се заобиколи потребата на Косово за државен субјективитет. Ние сметаме дека тоа е неопходна потреба и причината зошто влегуваме во овој дијалог е да и дадеме на Косово државен субјективитет, а не да имаме договори без тоа. Ќе пропадне секоја формула што на Косово нема да му гарантира сопствен субјективитет.

Србија  одбива да го признае Косово и го користи целиот нејзин државен и институционален капацитет да ја сруши нејзината меѓународна позиција.

Арбер Заими:  Мислам дека на Србија немаше да и биде лесно да го направи тоа ако немаше помош од поранешните влади на Косово. На жалост, против државниот субјективитет на Косово. Тие влади го отвараа прашањето за статусот на Косово и после одлуката на Меѓународниот суд на правдата, кој и го призна правото на Косово на независност. Зашто требаше да се разговара за таа независност кога имате таква одлука од Меѓународен суд. Ние мислиме да ги користиме сите одлуки што одат во прилог на субјективитетот на Косово и да одиме напред. Сметаме дека со Србија можеме да имаме и трговски односи и државни односи од сите сфери, но првиот чекор треба да биде признавањето и реципроцитетот. Ова е прифатено без изговор од  страна на меѓународниот фактор и странските дипломати. Дури ни имаат речено дека Косово можело да направи повеќе што се однесува на реципроцитетот уште порано.

Самоопределување во нејзините програмски орпеделби го има обединувањето на Косово со Албанија. Но од Тирана, премиерот Рама има друго гледање, дури има понижувачки однос кон Косово. Сметате дека вие како нова владејачка структура ќе успеете да ги подобрите односи со Тирана?

Арбер Заими:  Веруваме дека добрите односи меѓу Албанија и Косово и помеѓу Албанците во регионот се важни, без разлика кој во одреден период ги претставува Албанците. Мислиме дека тоа е волја и на мнозинството на народот, е неопходно да имаме економски и културен развој. За благосостојбата на Албанците е неопходно зближувањето на Албанија и Косово. Не сметаме дека ова обединување ќе биде направено еднострано или преку војна, ниту ќе биде на штета на малцинствата. Сметаме дека треба да биде демократско обединување, има разни форми како може да се оствари тоа, федерација, конфердерација, едно демократско обединување, кое ги принзава правата на сите граѓани и на сите малцинства преку нивно вклучување, а не преку загрозување на некој сосед. Дури и ако се случи тоа обединување уште утре нема да може да се спореди ни демографски,ни економски, ниту воено со соедите, ниту да преставува опасност за нив, така да ние тоа го гледаме само како можност да се подобри благосостојбата и позицијата на Албанците во регион, но не да се заканиме на некого, и не за инает на некој,  и не гледаме дека тоа треба да се направи преку конфликт. Така да, тоа е наша демократска теза и сметаме дека народот на Албанија и Косово треба да одлучат за нивниот суверенитет. Албанија, како и секоја друга држава, го има тоа уставно право да се здружи со било која држава. Тоа право го имат и другите европски држави, но Косово го нема тоа уставно право.  Косово нема целосен суверенитет и ние бараме да го исполни тој суверенитет. Независно што се збори многу за ова тема, некогаш се кажуват и невистини, ние не сакаме Косово да нестане за да го припоиме кон Албанија. Ние сакаме државата да го исполни нејзиниот суверенитет, да зајакне, како општество и економија, и како култура, и еден од аспектите на суверенитетот е правото на Косово и нејзиниот народ да одлучува за нејзините симболи и за можните федерации со Албанија или пошироко со Европа. На крајот на краиштата и мини-шенгенот што се пропагира е една форма на федерација.

Разговорите на балканските земји за членство со Европската унија заостануват. Постои зголемен скептицизам, како вие гледате на европската перспектива на овие земји. Верувате ли дека ЕУ сака Косово да стане нејзина членка?

Арбер Заими:Тешко е да се чита тоа што не се кажува и да влезеш во психологијата на субјектите што го зборуваат тоа. Секако ЕУ имаше можност да покаже поголема одлучност што се однесува до интеграцијата на земјите од регионот, посебно за Косово. Имаше можност да го помогне Косово повеќе и во одннос на Србија и признавањето на независноста. Сепак ние ја гледаме ЕУ како важен партнер, го гледаме идеалот врз кој е создадена ЕУ, како добра можност за Европа. Не веруваме дека една Европа без ЕУ ќе биде подобра. Соработката на Косово со земјите на регионот со ЕУ треба да продолжи, но оваа соработка подразбира поголема сериозност на домашните фактори, вклучувајчи ја и нашата држава, било истражувајќи ги начините како може да се постигне овој развој затоа што честопати соработката со ЕУ се користи за популистички потреби. На пример, се користи либерализацијата на визите за да се затвори устата на јавноста за другите големи проблеми, наместо ЕУ да се користи за да се зголеми нивото на образвание, да се зголемат директните инвестиции на земјите на ЕУ, за да се угледаме како да се бориме против корупцијата и подобрување на квалитетот на демократијата.

Во текот на изборната кампања ветивте борба против организираниот криминал и корупцијата и веројатно повеќето косовци ве поддржаа токму за тоа залагање затоа што се изморени со корумпирани институции. Како ќе се борите против организираниот криминал кога тој е вграден во институциите?

Ние ова состојба сме го дефинирале како заробена држава, која е најтешка форма што може да и се случи на една земја без долга институционална демократска традиција, какви што се сите земји од Источна Европа, секако и земјите од Балканот и посебно Косово. Меѓутоа ние како нова партија, се држеше настрана од коруптивните афери, нетранспарентноста, ние мислиме дека преку една култура на целосна транспаретност поврзано со владеењето. Секако треба да се одвојуваат политичките од економските интереси. Ние не сакаме приватните интереси да се мешат со политичките интереси. Тие се многу легитимни, тие треба да се развиват во сферата на бизнисот и на пазарот, но без да се вмешат со политичките интереси. Веруваме дека тие два интереса треба да бидат одвоени и сметаме дека со таква култура ќе направиме чекор напред во борбата против корупцијата.

Второ, ние мислиме дека треба да се ослободи судството, кој е заробен од другите власти, посебно од сивата економија. Како ќе го ослободиме судството, тука секако треба да бидеме и креативни, но и да научиме од искуствата на другите држави. Ќе ги разгледаме можностите за ветинг, по примерот на Албанија, но не само тоа, од Украина до Кенија постојат земји каде го применуваат процесот на ветинг и со помош на меѓународниот фактор, се надеваме да ги присвоиме најдобрите примери и да се обидеме да ги отстраниме слабостите што се појавиле во овие земји, за да направиме ветинг, кој ќе го ослободуваше судството и обвинителството на Косово.  Нема да биде лесно, нема да направиме чуда, но веруваме дека ќе чекориме напред. Како партија сме убедени дека нема да се корумпираме и дека ќе бдеме транспаретни. Ако има наши претставници што ќе се обидат да се корумпираат, тогаш тоа лице нема да ужива заштита од нас, туку ќе бидеме ние првите што ќе го пријавиме.