Со целосно оштетување на видот, Велизар Бато Обрадовиќ од Никшиќ е единствениот студент со ваков вид попреченост на Катедрата за социологија на Филозофскиот факултет во градот близу Требјес. Дури и за време на првите две години од студирањето, условите за студирање не биле најдобри за него, но тој – успеа. Одеше на предавања и ги снимаше повеќето од нив. Проблемот беше претежно неприлагодената литература и малиот број волонтери кои би ги адаптирале книгите за него и другите идни студенти кои не можат да гледаат.

Епидемијата со коронавирусот дополнително ја комплицираше ситуацијата, период кога часовите се организираат претежно онлајн. Проблемот за Велизар е што без нечија помош, тој не може да ја отвори платформата преку која се организираат предавањата на интернет.

„Ниту една програма за говор не може да се поврзе со апликацијата … Не можев да следам предавања на интернет. Не е виновен професорот, ниту јас како студент, но Универзитетот очигледно не знаеше дека овде има и луѓе со оштетен вид – изјави Обрадовиќ за „Вијести“.

Првите две години од студиите, Велизар ги заврши благодарение на тоа што тој си го снимаше секое предавање. Кога правеше семинари, пријателите му помагаа, така што едниот од нив го запишуваше тоа што Велизар му го диктирал. Кога стануваше збор за адаптацијата на литературата, пријателите повторно му помогнаа, а некои беа и волонтери од Организацијата на слепи лица во Никшиќ.

Поради малиот број волонтери, книгите не можеа да бидат преведени во аудио формат доволно брзо за Бато да се подготви навреме за колоквиумите и испитите. Затоа тој објави оглас пред почетокот на третата година од студиите и ги покани заинтересираните страни да ја прилагодат литературата кон него.

Тој е загрижен за тоа како да се подготви за испитите оваа година

– Многу сум исплашен како ќе помине … Не можев да го следам она што беше на интернет. Успешно се пријавив на онлајн платформата, но мојата програма за говор не може да ги отвори врските што ми ги испраќаат. За да можам да го направам тоа, мора да биде со мене човек што гледа и е доволно технички образован – објаснува Обрадовиќ.

Неговото решение би било – асистент.

– Два часа на ден да ми читаат, да ми помогнат да напишам нешто, да направам некоја работа. Па, утре и јас ќе бидам научник – рече Бато, кој покрај студиите работи и како масер, и често се подготвува за испити со обука – зад него има повеќе полумаратони, а во најава се и други големи натпревари.

ВИДЕО| Образовните асистенти се од исклучително значење за лицата со попреченост, особено во услови на пандемија

Неговата единствена желба за време на студиите е, како што рече, да биде еднаков.

– Не сакам да зависам од ниту една организација, од никого, никој не е должен да ми помогне. Барам државата да создаде систем во кој сите ќе сме еднакви – рече Обрадовиќ.

Иако сега им помагаат колеги од факултетот, асистент повремено добро би им дошол и на Ива и Јана Вујисиќ. Близначките од Подгорица се запишани на прва година на Факултетот за политички науки (FPN).

„FPN“ е исто така еден од факултетите на Државниот универзитет кој, покрај правото, економијата, филозофијата и филологијата, може да се смета за „претежно достапен“ за лицата со попреченост (РС).

Ива и Јана, сепак, не го избраа „FPN“ само поради пристапноста што им е потребна, бидејќи тие се движат со помош на инвалидска количка.

– Мојата прва желба беше угледувајќи се на мојата учителка, да бидам пример за моите ученици. Како што е таа за нас. Но, тогаш дојдоа позрелите години, па желбите се менуваа според можностите. „FPN“ е единственото нешто што го посакував кога размислував за иднината – изјави Ива за „Вијести“.

Јана го објаснува својот избор со фактот дека сака да пишува.

– Денес се очекува да се дознае вистината. Сепак, задачата на медиумите не е само прецизно информирање, туку и забава или едукација на јавноста. Сакам да пишувам, да запознавам луѓе, да откривам незаборавни места, да истражувам, да набљудувам и да снимам. Затоа ме привлекоа медиумските студии и новинарството – вели таа и додава дека пристапноста до зградата на „FPN“ е само дополнителен плус во нејзината листа.

Близна;ките од Подгорица се единствените во Црна Гора со дијагностициран Моркиев синдром, ретка болест која, покрај со низок раст, се манифестира и со контрактура на зглобовите и нивна слаба или ограничена подвижност. Тие не знаат како нивното тело би го толерирало коронавирусот, па можноста да ги следат предавањата од дома е одличен избор за нив.

– Ковид е голема енигма за експертите, а камоли за бруцоши како нас. Би било опасно да стапите во директен контакт со вирусот, не знаејќи како да се справите. Имаме респираторни проблеми, па мислам дека во најлош случај, ќе треба да бидеме приклучени на респираторна машина. Тоа би било скоро невозможно за нас, бидејќи имаме проблеми со цервикалниот ‘рбет. Покрај тоа, добиваме ензимска терапија еднаш неделно во болнички услови, па доколку сме позитивни на вирусот, не би можеле да ја примаме најмалку две недели – вели Јана.

Кога треба да се појават на факултет, тие носат маски, а како што вели Ива, тоа дополнително им го отежнува дишењето.

– Онлајн предавањата ни одговараат, но ние сепак ги разбираме студентите и професорите кои се против тоа, или едноставно не можат да се прилагодат на овој начин на функционирање. Од друга страна, ние ги водиме колоквиумите во живо, почитувајќи ја мерката за социјална дистанца – вели Ива.

Пандемијата со ковид-19 ги поттикна државите и поединците да ги променат воспоставените обрасци на однесување и начините на работа. За сестрите Вујисиќ, онлајн предавањата, како што велат тие, ќе бидат добра опција и за во иднина.

– Сфаќаме дека онлајн предавањата би ни значеле многу во зимски услови, кога надвор температурата е ниска, а постојано има силни ветрови или обилни врнежи од дожд во овој период од годината во Подгорица. Потоа, во периодот на сезонските вируси, кога избегнуваме затворен простор и големи гужви. Иако предавањата не се задолжителни, ние би сакале да присуствуваме на што поголем број од нив. Професорите разбираат кога не доаѓаме и навистина сме благодарни што се отворени за сите наши барања – вели Јана.

Тие се благодарни и на Здружението за млади лица со попреченост (УМХЦГ), за поддршката што ја добивале оттаму при уписите, барањата за стипендии и сите други неопходни работи во процесот на студирање.

–  Поднесовме и барање за образовен асистент, кој сè уште го немаме добиено. Но, имаме прекрасни колеги кои ни помагаат за сè – вели Јана.

Од УМХЦГ велат дека учениците и студентите со попреченост се соочуваат со разни тешкотии дури и во време кога нема пандемија, и дека коронавирусот само дополнително ја влошува ситуацијата и ги извлекува проблемите на површина.

– Повеќето предавања се организираат на интернет, што значи поседување опрема, користење на одредени апликации, а со тоа и компјутерска писменост. Многу ученици и студенти со попреченост ги напуштаат основните и средните училишта неписмени, без доволно познавање на нивниот мајчин јазик, но и без основно знаење за работа на компјутер и употреба на современа опрема, бидејќи се запоставени. Покрај тоа, самата постапка и пристапот до овие апликации за студентите со попреченост е комплицирана – изјави Ангела Миличиќ од таа организација за „Вијести“.

Таа додава дека финансиите се исто така проблем и дека некои семејства не се во ситуација да обезбедат компјутер.

На барање на учениците, испратено е барање до Министерството за образование во Црна Гора да се обезбедат финансиски средства за овозможување на образовни асистенти за ученици со попреченост, но до денес тие не добиле одговор.

– Бидејќи помошта при настава за студенти со попреченост не е законски регулирана, ние исто така им се обративме на црногорските универзитети во врска со ова барање – рече таа.

Миличиќ наведува други проблеми – покрај недостапната литература на факултетот, превозот е исто така недостапен, а нема ниту толкувач на знаковниот јазик.

–  Ова посебно би ни било потребно во првата година од студиите, кога се случува премин од едно на друго ниво на образование и често се случува некои лица со попреченост да се образуваат во затворени институции (денешни ресурс центри) каде што можеби немале можност да се дружат и да бидат вклучени на вистински начин, односно во доволна мерка, со лица без попреченост – рече Миличиќ.

Сите овие услуги за поддршка недостасуваа за лицата со попреченост дури и пред појавата на коронавирусот, но епидемијата, како што рекоа од УМХЦГ додаде на важноста на овој вид поддршка. Без слични услуги, лицата со попреченост едноставно можат да бидат исклучени од општеството – учениците со попреченост не би решиле да го продолжат своето образование, што дополнително би довело до пасивност, зависност од членовите на нивното семејство и повлекување.

„И едноставно недавање шанса на студент со попреченост да го продолжи своето образование и потенцијал со продолжување на своето образование. Покрај тоа, на овој начин не му давате можност да стекне работни навики во иднина и да биде поконкурентен на пазарот на трудот, поради ситуацијата му го лишувате правото на лице со попреченост да создаде предуслови да биде понезависно во иднина“, велат од УМХЦГ. 

„Исто така, го предупредивме Министерството за образование дека доколку не се обезбедат основните предуслови за вклучување на децата со попреченост во образовниот процес, Црна Гора ќе продолжи да спроведува интеграција, а не вклучување, за што декларативно се залага“, додаваат од УМХЦГ, повикувајќи на почитување на Комитетот на ООН за правата на лицата со попреченост од септември 2017 година.

„Ниту едно дете не смее да биде неправедно исклучено од процесот на задолжително основно образование, и покрај тоа, Уставот на Црна Гора го прокламира правото на секој на образование под еднакви услови. Детето кое не ги почитува основните права, не ја почитува нивната различност и достоинство, не може да биде овластено на подоцнежна возраст да се залага за еднакви права со другите и да ги има истите одговорности. Станува жртва на систем и погрешни вредности во кои оценките се пишуваат како знак на милост и ослободување од грижата на совеста, а знаењето за лицата со попреченост се смета за луксуз, затоа за вработувањето на крајот се зборува како награда за лицата со попреченост “, потенцираат од УМХЦГ .

Според податоците од Конечниот извештај за спроведување на Стратегијата за интеграција на лицата со попреченост, бројот на деца со Одлука за ориентација во образовниот процес е 2.569.

Според УМХЦГ, бројот на студенти со попреченост во студијата 2020/2021 година е 126 – на Универзитетот во Црна Гора 78, на Универзитетот во Доња Горица 29, на Универзитет на Медитеранот 13, на Јадрански универзитет четири, додека двајца студенти со попреченост учат на независни факултети. Оваа година на факултет за прв пат се запишаа 23 лица со попреченост.

„Постои голема разлика помеѓу учениците со попреченост што завршуваат средно училиште во споредба со оние што ќе одлучат да се запишат на факултет: општеството има мали очекувања од лицата со попреченост, тие го завршуваат средното училиште со пониско ниво на основна писменост и стекнуваат работни навики, се помалку социјализирани, незајакнати и немотивирани да го продолжат своето образование “, рече УМХЦГ.

Нема официјални податоци за бројот на лица со попреченост во Црна Гора, но се проценува дека има околу 70.000. Според извештаите, вклучително и оние на Заштитникот на човековите права и слободи, со години на јавноста ѝ беше кажувано дека лицата со инвалидност се изложени на висок степен на дискриминација, почнувајќи од сиромаштија, простор, пристап до услуги, информации, здравствена заштита, па дури и образование и вработување …

Не е социолог тој што ќе дипломира, туку тој што ќе науучи како е да се биде социолог

Иако ја завршуваат социологијата, студентите во тој оддел во пракса немаат разбирање или развиена свест за тоа што е да се има оштетување на видот, ниту воопшто да помогне, вели Обрадовиќ.

Тој додава дека никој од неговите помлади колеги не му понудил помош во адаптацијата на литературата.

-Секој мој колега можеше, додека читаше и подвлекуваше за себе, да сними лекција и јас да бидам рамноправен со нив … Тие немаат развиена свест за помош, не само на лицата со попреченост, туку и воопшто. Само бркаат просек … Заборавија дека не е социолог тој што ќе дипломира, туку тој што ќе научи како е да се биде социолог – вели Обрадовиќ.

Одлуки за онлајн настава без консултации

УМХЦГ истакнаа дека при донесувањето на одлуката за организирање на онлајн часови, властите претходно не направиле проценка на влијанието врз децата со попреченост.

– Во пракса, се случи многу деца да бидат целосно исклучени, да немаат основни услови за образование, од недостаток на опрема и интернет, до несоодветна помош за настава која исто така „функционираше онлајн“ и поголем притисок врз родителите, или едноставно запоставување на децата –  рече Миличиќ.

Таа додава дека Министерството за образование, кое го водеше Дамир Шеховиќ до формирањето на новата влада на почетокот на декември, не ги прифати препораките на УНИЦЕФ дека секое училиште индивидуално организира настава и одлучува за методите на работа.