Европскиот парламент денеска го одобри „Законот за слободата на медиумите“, првото законодавство на европско ниво, чија цел е заштита на плурализмот и новинарите, борбата против мешањето во уредувачките одлуки и зголемувањето на транспарентноста за сопственоста на медиумите.

Новиот закон беше одобрен од Европскиот парламент со 464 гласа „за“, 92 „против“ и 65 воздржани и дава конечно зелено светло да се обврзат земјите-членки да ја заштитат независноста на медиумите на ЕУ од политичко или финансиско мешање.

„Слободата на печатот е под закана ширум светот, вклучително и во Европа: убиството на Дафне Каруана Галиција на Малта, заканите за слободата на печатот во Унгарија и многу други примери јасно го докажуваат тоа. Европскиот закон за слобода на медиумите е наш одговор на оваа закана и е обележје во европското законодавство. Ја цени и штити двојната улога на медиумите како бизниси и како чувари на демократијата“, изјави на пленарната расправа германската европратеничка од ЕПП, Сабине Верхајн.

Меѓи главните точки на новата законска регулатива е заштита на работата на новинарите, а новиот закон се однесува на почитување на приватноста на новинарските извори и забрана на распоредување технологии за надзор како што е шпионски софтвер на уреди што ги користат новинарите, освен во строго дефинирани случаи.

Новиот закон ќе им забрани на властите да вршат притисок врз новинарите и уредниците да ги откријат нивните извори, вклучително и со нивно приведување, воведување санкции, истрага на нивните канцеларии или инсталирање наметлив софтвер за надзор на нивните електронски уреди.

Парламентот додаде важни заштитни мерки за употреба на шпионски софтвер, што ќе биде возможно само од случај до случај и предмет на овластување од судски орган кој истражува сериозни кривични дела во притвор. Дури и во овие случаи, инволвираните ќе имаат право да бидат информирани откако ќе се изврши надзорот и ќе можат да го оспорат на суд.

Уредувачка независност на јавните медиуми

За да се избегне употребата на јавните медиуми за политички цели, нивните глави и членови на одбори треба да се избираат преку транспарентни и непристрасни процеси на доволно долги рокови. Нема да може да се отпуштат пред да им истече договорот, освен ако веќе не ги исполнуваат професионалните критериуми.

Јавните медиуми треба да се финансираат преку транспарентни и објективни процеси, а финансирањето треба да биде одржливо и предвидливо.

Сите медиуми треба да објават информации за тоа кој ги поседува. За да ѝ се овозможи на јавноста да знае кој ги контролира медиумите и кои интереси можат да влијаат на известувањето, сите медиуми без разлика на големината треба да објават информации за нивните сопственици во националната база на податоци, вклучително и дали и припаѓаат директно или индиректно на државата.

Правична распределба на владиното рекламирање

Медиумите треба да известуваат и за средствата добиени од државното рекламирање и државната финансиска поддршка, вклучително и од земји кои не се членки на ЕУ.

Јавните ресурси во медиумите или онлајн платформите треба да се распределуваат според јавни, пропорционални и непристрасни критериуми. Информациите за владините трошоци за рекламирање ќе бидат јавни, вклучувајќи го вкупниот годишен износ и износот по продавница.

Заштита на слободата на медиумите на ЕУ од големи платформи

Европратениците се погрижија да вклучат механизам за спречување на многу големите онлајн платформи како Фејсбук , X (поранешен Твитер) или Инстаграм произволно да ограничуваат или бришат независни медиумски содржини. Платформите прво треба да ги разликуваат независните медиуми од независните извори. Медиумите ќе бидат известени кога платформата има намера да ја избрише или ограничи нивната содржина и имаат 24 часа да одговорат. Само по одговорот (или недостатокот од него) платформата може да ја избрише или ограничи содржината доколку сè уште не е во согласност со нејзините услови.

Предвидено е и создавање на ново независно тело, Европскиот совет за медиумски услуги, кое ќе го сочинуваат претставници на националните регулаторни органи на 27-те земји-членки. Ова тело треба да обезбеди построг надзор на медиумските собири и да биде одговорно за издавање необврзувачко мислење за ефектите врз плурализмот. Медиумите ќе можат да ги упатуваат случаите до ова тело за решавање спорови.

Се потсетува дека предлог-регулативата за законот за слобода на медиумите, претставена во септември 2022 година од страна на Европската комисија, во поглед на влошената состојба во земјите на ЕУ како Унгарија и Полска, но и во сенка на незаконското следење на новинари, преку софтверот Пегазус.

„Новинарите сега имаат сојузник, збир на алатки кои ги штитат, ја зајакнуваат нивната независност и им помагаат да се справат со предизвиците, мешањето и притисокот со кои често се соочуваат во нивната работа. Оваа регулатива е одговор на Орбан, Фицџералд, Јанша и Путин и сите оние кои сакаат да ги претворат медиумите во свои пропагандни алатки или да шират лажни вести и да ги дестабилизираат нашите демократии. Ниту еден новинар никогаш не треба да се плаши од каков било притисок кога работи и ги информира граѓаните“, рече романската европратеничка од либералите, Рамона Стругариу, од Комитетот за граѓански слободи , која е изготвувач за текстот на законот.