Хрватска денеска ги прекина испораките на сурова нафта кон Србија, откако српската нафтена компанија НИС (NIIS.BEL), која е во руска сопственост, беше погодена од американски санкции. Потегот го загрозува снабдувањето со гориво на единствената рафинерија во земјата и на најголемиот увозник на нафта во Србија.

САД воведоа санкции кон НИС во јануари 2025 година, како дел од поширока стратегија за изолирање на руските енергетски активи во Европа. Иако мерките беа неколку пати одложувани, конечниот рок истече во четврток, кога компанијата соопшти дека нема ново пролонгирање, пишува Ројтерс.

Операторот на хрватскиот нафтовод ЈАНАФ (JANF.ZA) објави дека ги запира испораките на сурова нафта за Србија преку новоотворениот цевковод и дека компанијата ќе се насочи кон проширување на своето присуство на други пазари.

„Од 8 октомври 2025 година, можноста за понатамошно спроведување на договорените активности престанува“, се вели во соопштението на ЈАНАФ.

Прекин на снабдувањето и првите последици

Одлуката веднаш влијаеше врз српскиот пазар на гориво и граѓаните. Во четврток, на повеќе бензински пумпи низ земјата се создадоа проблеми при плаќање.

НИС им соопшти на лојалните клиенти дека повеќе не можат да користат „Американ експрес“, Мастеркард или Виза за купување бензин на неговите околу 350 бензински станици. Новинарите на „Ројтерс“ забележаа случај во кој еден клиент бил одбиен на благајна на бензинските пумпи.

Во меѓувреме, авиокомпаниите што купуваат гориво од НИС  меѓу кои и националниот превозник Ер Србија  се соочуваат со повисоки цени, предупредија експерти.

Причината е што „специјалната лиценца“ од Министерството за финансии на САД, која овозможуваше непречено работење на компанијата, сè уште не е обновена.

Рускиот „Газпром Нефт“ (SIBN.MM) поседува 44,9% од НИС, додека инвестициската единица на „Газпром“ (GAZP.MM) има 11,3%. Српската влада поседува 29,9%. Рускиот мнозински удел беше клучен фактор за воведувањето на санкциите.

И покрај тоа, директорката за малопродажба на НИС, Бојана Радојевиќ, увери дека бензинските пумпи ќе продолжат да работат без ограничувања. Компанијата соопшти дека обезбедила доволни резерви за рафинеријата во Панчево, која има годишен капацитет од 4,8 милиони метрички тони.

„Нема ограничувања во количините што граѓаните можат да ги земаат, нема потреба од складирање“, истакна Радојевиќ.

Санкциите би можеле сериозно да ја погодат српската економија

НИС обезбедува околу 80% од дизелот и бензинот во Србија и над 90% од авионското гориво и мазутот, изјавија трговци за „Ројтерс“. Компанијата е и значаен придонесувач во државниот буџет економистот Милош Здравковиќ од Белград потсети дека НИС во 2023 година уплатила околу 2 милијарди евра, што претставува околу 12% од вкупните буџетски приходи.

Економските последици се чувствуваат и во воздухопловниот сектор. Според консултантот Зоран Кусовац, профитот на Ер Србија може да биде сериозно погоден бидејќи авиокомпанијата нема да може да складира поголеми количини гориво како досега. Ер Србија сè уште нема дадено коментар за ситуацијата.

Хрватска нуди решение, ЈАНАФ стравува од загуби

Хрватскиот министер за економија, Анте Шушњар, изјави за државната телевизија ХРТ дека Загреб е подготвен да го купи НИС како можен начин за решавање на кризата.

„Нашата рака е подадена“, порача тој.

Од друга страна, претседателот на управниот одбор на ЈАНАФ, Стјепан Аданиќ, предупреди дека прекинот на соработката со НИС ќе има директни финансиски последици врз хрватската компанија.

Според него, договорот со НИС учествува со 30% во приходите на ЈАНАФ, а доколку санкциите останат на сила, компанијата би можела да изгуби околу 18 милиони евра до крајот на годината.

„Сè уште се надеваме дека НИС ќе најде решение со Американците и Русите до крајот на годината“, изјави Аданиќ.