Денот на државноста, 25 ноември, вториот од двата најважни државни празници на Босна и Херцеговина, заврши. Денот на независноста паѓа на 1 март. И двата датуми, како што знаеме, се предмет на долгогодишни спорови меѓу „политичкото Сараево“ и „политичката Бања Лука“ и се слават само во половина од земјата, а дури ни таму како што треба за да одговараат на нивните имиња.

Во секоја националистичка манифестација под знамињата на владејачките партии има стопати повеќе жар отколку во тажниот собир на антифашистички групи, кои не дозволуваат 25 ноември да го покрие превезот на заборавот. Некои медиуми учествуваат во ова со инерција на нивната „патриотска“ површност и, на тој начин, неволно, ја комплетираат сликата за неуспешна држава и нејзиното пропаднато општество.

Пандемијата на коронавируси и општата резигнираност на луѓето во ноември ја направија таа слика потажна од кога и да е во последните години. Всушност, најпрецизниот коментар на таа пародиска церемонија го даде еден средовечен жител на Сараево, кој на прашање од телевизиски репортер што мисли за прославата на Денот на државноста, одговори: „Сето тоа е на сила!“. За да биде симболиката целосна, Сараево тој ден беше најзагадениот град во светот.

Колективно одрекување од заедничкото

Пред 77 години, почесните партизански советници на ЗАВНОБиХ – Националниот антифашистички совет на народното одлободување на БиХ – се собраа во Мркоњиќ-Град и кон крајот на ноември донесоа одлуки со кои беа поставени темелите на идната „српска, хрватска и муслиманска“ социјалистичка република. Нов почеток во историјата на Босна и Херцеговина!

Триесет и седум години подоцна, почина нивниот Бог, Јосип Броз Тито, а една деценија подоцна неговата држава, наречена СФРЈ, почина во крв и пепел. Уште еден почеток на историјата на секој од народите кои живееле заедно во таа земја, за потоа да влезат во меѓусебни масакри и, како што сега изгледа, да се распрснеме засекогаш.

Секој се одрече од сè што беше заедничко, дури и од заедничката антифашистичка борба, чии споменици беа вандализирани и темелно уништени. Запалена е и зградата каде што се одржа седницата на ЗАВНОБиХ, а и денес е во очајна состојба, претворена во симбол на примитивизам и слепа омраза кон партизанското движење. Историскиот настан што се случил во мал босански град среде Втората светска војна, Србите во Република Српска го игнорираат како датум што не е достоен за нивното внимание; за Хрватите, 25 ноември е само уште еден неработен ден и ништо повеќе, но Бошњаците, воопшто не покажуваат некој посебен сензибилитет кон тој датум. Потребен ѝ е само од нивната владејачка номенклатура, како доказ за државотворниот идентитет и интегритетот на денешната етнички поделена земја. Сè на сè, има повеќе мимикрија отколку искреност и на таа страна.

Кој се смее денес во Сараево?

Читам во весникот извештај за прославата на „еден од најважните датуми за нашата земја“ – кому и зошто е должна малата група на луѓе, со знаме што не е официјално државно, за по толку децении да го посочува озлогласениот факт дека без тоа заседание во Мркоњиќ Град немаше да ја има денешна Босна и Херцеговина, ако доминантното мнозинство граѓани не чувствуваат потреба да ја споделува и слуша вистината? Ова е прашање со кое сите треба да се соочиме, лице в лице, левичари и десничари, стари и млади, антифашисти и неофашисти, академската заедница и медиумите. Тоа веќе не може да биде товар само за изумирачките антифашисти.

Неслучајно ниту оваа година немаше политичари во Мркоњиќ Град. Можеби е уште подобро, бидејќи нивните говори во чест на 25 ноември не само што звучат безвременски, туку се во длабока противречност со реалноста што ја обликува владејачката политика.

Поминете низ населбите Ферхадија или Титова. Кој се смее денес во Сараево? Само ТВ водителки со полупокриени бутови и нивни гости од светот на шоу-бизнисот. Обичниот свет веќе не реагира ниту на најдобрата шега. Изминатите избори покажаа дека се оствари старата поговорка: „Можете да го мамите народот колку што сакате и како сакате, но не можете да го лажете до кога сакате.“

Лаги до гуша!

Живееме во лаги до гуша. И комунистите ветуваа повеќе отколку што можеа, но многу гигантски подвизи останаа зад нив. Денес имаме работа со политичари кои поставија лажни патокази.

Милорад Додик веќе не се осмелува да го доведува во прашање единствениот пат на спасението, оној што води кон ЕУ, но со своите опструкции прави сè за да отстапи од тој пат. Прашајте го Бакир Изетбеговиќ каква Босна и Херцеговина сака и ќе слушнете визија сосема спротивна на она што СДА го прави каде и да има доминантна моќ. Оставете Драган Човиќ да одговори на прашањето дали третиот ентитет е неговата животна политичка цел, и ќе добиете недвосмислено негативен одговор, чија единствена мана е неискреноста.

Судбината на 14-те „домашни задачи“ што Европската комисија му ги постави на нашиот државен врв пред скоро две години е доказ за неговата импровизација и неодговорност и, во краен случај, отворената опструкција и огорченост кон стандардите што владеат во семејството на европските земји. Наводно, станува збор за страв од владеење на правото, што би одвело многу избраници на народот зад решетки. Почнувам да се сомневам во ова, инаку, распространето мислење, едноставно затоа што и ЕУ е преполна со вакви и слични типови.

Царството на слободата и среќните луѓе

Германската канцеларка Ангела Меркел неодамна ја испрати следната порака до нашиот регион: „Не смеете да заборавите дека мора да живеете едни со други“. Така живеевме во социјалистичка Југославија, заедно, не едни покрај други, и научивме како да го правиме тоа. Стотици илјади луѓе од различни нации беа обединети со пријателски и брачни врски, а во Босна и Херцеговина соседите беа нејзината неформална, но најважна социјална институција. Тоа беше земја што на граѓаните на советската комунистичка империја им делуваше како царство на слободата и среќните луѓе, порта низ која можеше да се стигне до Западот. Верувам дека ова ѝ е добро познато и на г-ѓа Меркел, родена и израсната во тоталитарната Источна Германија.

Тогаш, зошто, преку ноќ, заборавивме да живееме заедно? Зошто се справивме со тој модел на среќа и слобода на најсуров начин и завршивме во мочуриштата на длабоки етнички поделби и омраза? И колку долго ќе трае ова?

Во секој случај, ќе мора повторно да го учиме она што некогаш толку добро го знаевме.

Преземено од „Ослобоѓење“ од Сараево