Во светот каде што технологијата и глобализацијата ја креираат новата реалност, емпатијата и способноста да се ставиме во туѓи чевли и да ги разбереме емоциите на другите е реткост. Времињата во кои комунициравме лично и меѓучовечките врски се сè понезабележливи, а сѐ повеќе се фокусираме на брзи и површни онлајн комуникации. Оттука се поставува прашањето, дали сме ја изгубиле способноста да се поврзуваме и да ја покажуваме емпатијата, која е основата на добрите и здрави човечки односи?

Трагичниот настан во Кочани во кој животот го загубија 62 лица ја потресе јавноста, но исто така ја покажа и другата, неемпатична страна на мнозина, кои со своите дела и постапки ја згрозија јавноста. Токму на темата – „Емпатијата како психолошки предизвик на денешницата“, разговараме со Мирјана Јовановска-Стојановска, психолог, супервизор при Центарот за ментално здравје и психосоцијална поддршка во Црвениот крст.

l Периодов сме сведоци на настани што ја разбрануваа, воедно ја загрижија и ја шокираа јавноста, а клучната улога во сето тоа е недостигот на емпатија. Што е потребно да се преземе во вакви ситуации за да се зголеми свесноста на луѓето што со своите постапки ја вознемируваат јавноста?

– Секогаш имаме вакви ефекти кога одговорот на катастрофите и на несреќите е некоординиран и многу спонтан. Така секој има можност во зависност од неговата фантазија, точка на гледање и желби, од неговиот специфичен начин како го перципира светот, да реагира на она што се случило и да понуди сосема субјективни одговори и решенија. А што, всушност, е штетата од субјективните решенија? Се појавува прашањето дали ова е навистина корисно за настраданите? Можеме да кажеме дека најмногу задоволува некои внатрешни потреби на оној што го нуди решението и информацијата отколку да служи за општонародни цели.

Не залудно се измислени протоколи, правилници, прирачници, специјализирани тренинзи за интервенции во криза за прва психолошка помош, за психосоцијална поддршка. Не залудно се тренираат професионалци како да интервенираат, на кој начин да се однесуваат, што да зборуваат, што е дозволено, а што не, како најдобро да им се помогне на настраданите. Човечноста е базата од која се трга за да се создадат овие документи и тренинзи. Создадени се врз основа на долгогодишно практично искуство и огромно теоретско знаење, наменети да им служат на стручните лица да ја дадат помошта и поддршката на најефективен начин за настраданите.

Неследењето на протоколите може да доведе до грешка во интервенцијата што ја преземале. Мислењето дека јас знам најдобро, јас сум тој што ќе помогне, јас ќе го решам проблемот без пред тоа да се запознаеме какви се предизвици има за решавање на овој проблем, без да соработуваме и да се координираме со другите помагачи, нема да го има саканиот ефект и може да донесе до катастрофални грешки.

За тоа дали има недостиг на емпатија, мислам дека би требало да направиме процена колку емпатија имаат, а колку е голема нивната потреба да се експонираат, да се покажат, да ги реализираат сопствените замисли, да ги полнат медиумите и социјалните мрежи со сензационалистички вести, информации и фотографии. Моќта што ја даваат медиумите мора да е многу внимателно искористена. Да размислиме секогаш кога ќе објавиме што било за кого е тоа корисно, дали некому ќе му наштетиме, дали за некого ова е од помош.

l Што треба луѓето да преземат за да ја разбудат свеста за сопствените постапки, како да го разбудат „недопрениот“ дел во себе, кој недостасува во последно време?

– Будење на свесноста е континуиран процес во текот на целиот човечки живот. Градењето заедништво на основа на човечност и недискриминација е процес што се гради многу, многу порано пред каква било катастрофа да се случи. Поволна клима за соработка и градење заемни односи засновани на емпатија и квалитетна комуникација се постојан развоен процес во едно општество. За ова општеството треба да преземе одговорност и да развие систем како ќе го гради сето ова.

Во моментов Црвениот крст е единствена организација што имаше веќе изградено механизми за интервенции за секоја основа. Секој од граѓаниве на нашава земја би требало некое време од својот живот да го поминат како волонтери на Црвениот крст во некоја област што ги интересира. Таму се практикува емпатија и соработка и заедништво, почит кон сите човечки суштества. Овие принципи би требало да бидат и дел од наставата во училиштата.

Ако делот што треба да е емпатија останал „недопрен“, тогаш е прашањето со што човекот го покрива тој дел? На ваквите луѓе повеќе од другите им треба помош затоа што кога овој дел ќе изостане, многу се намалува квалитетот на животот, задоволството од живеењето, среќните моменти, животната радост. Секој чии постапки во основата немаат хуманост и сочувство, покажува дека има некои внатрешни конфликти што му одземаат премногу енергија за да биде способен да даде добрина на другите.

l Дали потребата од стручно лице, психолог, во овие случаи каде што емпатијата на човекот е на најниско ниво е клучна за решавање на овој проблем за во иднина?

– Психолозите се важен дел од процесот на градење на емпатијата кај младите луѓе и растењето на емпатијата во едно општество.

Луѓето се социјални суштества и емпатијата, човечноста и сочувството е база на која се градат релациите во социјалната средина. Психолозите можат да ја постават таа база и да им помагаат на луѓето овие вредности да се дел од нивниот живот од раѓање до крајот.

Психолозите исто така можат да им помогнат на оние што не си дозволуваат да бидат емпатични и кај кои личните добивки се над сè. Да правиш нешто за себе, а кое вклучува грижа за социјалната средина, не е себичност туку се вика здрава грижа за себеси. Кога се раѓаме, добиваме право и должност да се грижиме за себеси. Во тоа спаѓа и грижата за другите, со што си обезбедуваме задоволителна средина за живеење во која почесто ќе го имаме чувството на среќа и задоволство од животот.

Ако личноста дојде во состојба кога не се грижи за своите сограѓани, тогаш ѝ се намалува можноста да дојде во ситуации во кои ќе чувствува задоволство и среќно.

Решавањето на проблемот во иднина е системско решение. Емпатијата е многу потребна во градење релации, но не е најважна. На пример, идеално би било да имаме личност што е длабоко емпатична, нејзините вредности да се хуманистички, да поминала постојан систематски тренинг за интервенции во криза – давање на ППС и ПСП, работа со траума или барем да е запознаена со сето ова. А тоа може најдобро да се постигне во училиштата, ако информациите за ППП и ПСП и кризни интервенции и терапија на траума, знаење за важноста на ментално здравје се дел од наставната програма. Исто може да имаат практични вежби како да се однесуваат при кризи и катастрофи. Oвие практични вежби најмногу ја развиваат емпатијата кога учениците ќе бидат упатени едни на други да решат животно важни ситуации и проблеми. Да научат да даваат за општеството и да го почувствуваат задоволството од чувствувањето на себеси како несебична хумана личност.