ФОТО | Разговор со Марта Пејоска, уметница што плови низ филигранскиот вез: Создавам накит кој пренесува порака
Марта Пејоска е една од оние уметници чија работа одекнува како „бран“ среде уметничката вода. Неслучајно, нејзината работа е поврзана со токму тоа поднебје. Родена во Охрид, каде и го продолжува традиционалното изработување на филигрански накит во своето ателје, таа во својот израз ги овоплотува моќта на самиот филигран како израз со прецизноста на својата примарна професија – архитектурата. Бројни изложби и колекции ја красат нејзината професионална приказна, а она што плени кај неа е спокојноста со која го презентира своето творештво. Затоа и ја прашавме, од каде тој порив и што значи „везењето“ на приказната за себеси преку оваа чудесна, макотрпна, древна и совршена техника за изработка на накит.
Препорачано
View this post on Instagram
Да почнеме од твојата првична страст – архитектурата, преточена во она што го правиш како уметност, филигранот. Како се спојуваат/прелеваат овие две прецизни, а различни сфери во уметноста?
– Долго време се прашував и јас истото, сѐ додека не сфатив дека спојот на тие две навидум мошне различни, но истовремено толку блиски сфери, сум всушност јас т.е. се спојуват во мене. Едно покомплексно (3Д) филигранско парче, многу често се создава со градење т.е. спојување на повеќе (филигрански) елементи, кои на крај ја чинат целината, која напати е ништо друго туку макро архитектура, направена од сребро. Начинот на креирање на едно парче, а првенствено и работењето на самиот концепт на една колекција, од иницијалната идеја до техничкиот цртеж, е истиот оној процес кој претходел на проектирањето на еден објект или обмислување на еден ентериер, дизајнирање на урбана површина или продукт. Не секогаш накитот е само уште едно убаво парче за носење т.е. гледање. Денес, современиот накит покрај тоа што е мала нослива уметност, многу често пренесува порака, односно прикажува став на дизајнерот, во контекст на нешто. Совладување на предизвици, не секогаш технички, акцентирање на функционалност, габаритност, излегување од традиционалната враменост, пркос на стандардите итн.
View this post on Instagram
Кога направи за првпат филигранско парче и какво беше чувството?
– Тоа беше далечната 2005 година. На моите први филигрански парчиња, кои беа дел од процесот на учење на техниката, се сеќавам како да беше вчера. За мене тие се моите тетратки по тесни и широки, во кои се учев да ја пишувам филигранската азбука. Од сите нив, единствено се сеќавам на чувството на последното парче филигрански накит кое го изработив. Беше комплетно мој дизајн, масивен ѓердан од десетина филигрански школки, кој тогаш за мене, беше коплексно парче само по себе, со оглед на тоа што во него беше собрано сѐ техничко што научив, односно беше парчето со кое ја завршив т.е. „дипломирав“ на мојата филигранска обука.
View this post on Instagram
Колку Охрид кој освен што е твој дом, е и дом на духовните идеи што сакаш да ги пренесеш? Блискоста со езерото, бисерот, бранот… Која е приказната што Марта ја „везе“ низ своето творештво?
– Ми требаа неколку години, интензивно талкање со својата работа, низ себеси како и низ нашата историја на уметност, културно и природно наследство, да дојдам до сознанието дека од водата ми нема бегање. Поточно од езерото, кое се провлекува како еден од главните создатели на контекстот на моето животно секојдневие. Не толку поради тоа што живеам во непосредна близина на езерото, колку поради домашната едукација за него уште од најрана возраст и можноста истото да го искусам на повеќе различни начини низ животот. Бивањето во вода, под вода и посебно на(д) вода, ја создаде мојата љубопитност кон водата и сѐ она што се случува во врска со неа. Во последниве 10-тина години, низ моето творештво се забележува силна присутност на мотивот на вода. 2013 и 2014 година, групната изложба „Во синило те намамив“, каде се занимавав со доаѓањето на невреме на езеро и со подводниот свет т.е. подводните прикази на невремето. Низ четири ѓердани беа претставени фазите на доаѓање на невремето, а подводните приказни беа претставени со серија на брошеви и обетки, каде што првпат почнав да користам природни камчиња од брегот на езерото. 2018 година работев(ме) на изложбата „Скриеното, чудесно“ чија инспирација беа дијатомеитe, потоа следеше колекцијата „ВОДА“. Би рекла дека низ моето творештво си ја везам сопствената приказна на постоење, која е уникатна сама по себе, како што е уникатен и единствен секој еден човек. Мојот медиум за себе изразување се сребрените жици и плочки, а крајниот резултат односно формата на изразување е накитот кој го создавам.
Знам дека тешко е да се одбере едно од сите свои деца, но кое ти е онака, нај при срце од сопствените колекции и зошто токму таа?
-Хахаха играме нефер сега… Ако веќе морам да издвојам, тоа нека бидат следните парчиња:
1.Ѓердан „Ене го, идат”, 2013 год. Од изложбата “Во синило те намамив” –дијаграмска претстава на третата фаза на доаѓањето на невреме. Изработен од сребрена жица. Ремек делото (секако, според мене), од целата колекција, направена тогаш.
2.Ѓерданот од колекцијата “Matisse reVisited”, 2017 год. Изработен од сребрени плочка и жица. Објаснувањето е чувствено и уште не наоѓам точни зборови како би го објаснила тоа.
3.Ѓердан, филигрански, од колекцијата “Вода”, 2019 год. со камчиња од езерскиот брег. Почеток на една нова развојна линија, која во сржта го има бранот, која веќе е готова да излезе надвор од рамките на скиците на хартија и чека погоден момент да се изработи од сребро.
Трите парчиња не се случајно одбрани. Тие за мене обележуваат пресврти, односно се клучни точки во моето творештво, од повеќе аспекти.
Филигранот е „oсетлива“ работа. Што е потребно за едно парче да добие полна форма и сјај, освен бескрајното трпение и вештинa?
– Уште повеќе трпение и вештина. Долги часови работа на рацете, упорност на мислата и градење на духот. Приказната се заборава, ако не знаете добро да ја пренесете и притоа да раскажувате со жар и емоција. Исто е и со крајниот сјај на едно парче накит. Многу често, оставам парчето да си го одбере купецот т.е. носителот. Не секогаш сите парчиња кои се изложени во мојата галерија веднаш се достапни за продажба. Понекогаш се случува, луѓето да ме „убедуваат“ зошто го сакаат тоа конкретно парче и зошто треба да го имаат. Неретко се случува да ми раскажуваат како тие ја доживуваат мојата инспирација и што конкретното парче накит претставува за нив. Тие се моменти на неверојатна интимност помеѓу носителот, парчето и создателот, кои се мошне автентични и понекогаш уште поинспиративни. Јас го создавам накитот. Но тој оживува на нечие деколте, зглоб на рака, ушна школка, дланка. Полниот сјај го достигнува во неговата препознаеност од надворешниот контекст, т.е. неговата публика. Кога парчето накит „живее“, кога има употребна вредност односно истакнува, дополнува, обележува, раскажува, тогаш го достигнува својот полн сјај.
View this post on Instagram
Да не е Марта ова што е денес, што би работела?
– Се чини дека сплетот на одлуки кои сум ги донела во одредени моменти во животот, притоа целосно несвесно, полека ја создавале „судбината од која не се бега“. Не знам дали би можела да бидам друга Марта денес, чинам дека не би ни сакала. Контекстот во кој сум израснала, непосредното родителско обликување и учење за светот, мојата вродена љубопитност и карактерна бунтовност, ме довеле до ова што сум денес. Во моментов се чувствувам навистина удобно во сопствената кожа и си го сакам животот кој го создавам за себе. Живеам и работам во Охрид. Секојдневие ми се едно езеро и два планински масиви, кои ми се на дофат на дланка. Си го хранам телото, но и умот, кој знае да биде непресушна ризница, само кога е отворен. Работа ми е да раскажувам нови приказни преку создавање, во полето на дизајнот, на накит. Алат ми се рацете, кои се потпираат на знаењето на една навистина многу стара техника, која живее до ден-денес, преку мене и сите други кои ја работат. Секој еден ден работејќи, се потсеќам себеси колку сум јас како човек, само кратко тука, но имам привилегија она што го создавам, ако го правам како што треба, ќе остане да живее долго после мене. Да, навистина не би променила ништо. Но, отворена сум за секоја една промена која доаѓа.
