Езра Паунд беше голем поет и мизерен политичар, но имаше право кога рече дека кога некој не е подготвен да се бори за неговите идеи и да го стави својот живот во прашање за тие идеи, тогаш или тој човек не вреди ништо или идеите се безвредни. Применувајќи ја забелешката на Паунд на „нон-пејперот“ за завршувањето на распадот на Југославија, би можеле да кажеме дека „ако некој не е подготвен да застане со име и презиме зад изложените идеи, тогаш или тој не вреди ништо или идеите се бесмислени“.

„Не-хартија“ е неформален дипломатски инструмент што започна да се користи на крајот од минатиот век во рамките на ЕУ, поточно од 1995 година. Погрешно е да се нарече „документ“, затоа што не е. Првичната цел на „нон-пејперот“ беше да се тестираат позициите на земјите членки на Унијата за чувствителни прашања, со цел да се подготви терен за компромис или да се избегне срамот предлогот да не успее на јавната сцена, неприфатен од другите партнери.

Со текот на времето, „не-документите“ станаа глобална алатка и во голема мера ја сменија првичната цел, затоа што ги користат сите земји кога сакаат неформално да информираат какви се нивните ставови или идеи за одредени прашања.

 Рускиот „нон-пејпер“ за Косово

„Не-документи“ чии автори не се познати немаат политичка или дипломатска тежина. Тие се како новинарски текстови во кои се наведуваат неименувани извори, а под текстот нема потписи од авторот или има иницијали што не значат ништо. Исто како што во текстот, потписот на новинарот им дава кредибилитет на неименуваните извори во статијата, така и „нон-пејперот“ стапи на сила со јасна адреса на неговото потекло.

Еден од класичните примери на „нон-пејпер“ со политичка тежина е познатиот неформален труд за разговорите за статусот на Косово, дистрибуиран од Руската Федерација во Брисел, кон крајот на 2006 година. Бидејќи во западните и балканските метрополи се рашири приказната дека Москва ќе ја признае независноста на Косово и дека Русите секогаш вреват пред да си „легнат на брашно“, покорувајќи се на мислењето на Вашингтон, Кремлин сакаше да предупреди дека „плочата е свртена“.

Сè што тогаш Русија го рече во десетте точки на „нон-пејперот“ за нејзините позиции во врска со прашањето за Косово, стои и денес, заковани како тезите на Мартин Лутер на вратата на катедралата во Витенберг. Вашингтон и Лондон го потценија овој „нон-пејпер“ на Москва и, еве, денес сме во 2021 година, со Косово што не е признаено од половина свет, вклучително и две постојани членки на Советот за безбедност со право на вето, пет членки на ЕУ и четири членки на НАТО.

Дипломатско-политички дилетанти

„Нон-пејперот“ што се појави минатата недела е пример за политички и дипломатски дилетантизам. Она што е најразорно за неговите автори е тоа што е несмасна копија на идеите на британскиот аналитичар Тимоти Лес. Жаргонски кажано, поминавме од џирло-политика на АПП-политиката: ако помине – помине. Со други зборови, „нон-пејперот“ за завршување на распадот на Југославија има толку ситни и незначителни спонзори во ЕУ и НАТО, што никој не сака да преземе одговорност за неговото спроведување, што зборува за важноста и влијанието на авторите и решенијата што ги понудија.

Секој обид да се направи кој било сериозен договор на Западен Балкан, без за тоа да се обезбеди директно учество на Вашингтон и Берлин, или барем нивната премолчена поддршка, е правење сметка без крчмар. Ова уште појасно ја илустрира големината на грешката на „нон-пејпер“ писателите и неговите промотори. Додека кај администрацијата на Доналд Трамп беше можно да се најде, ако ништо друго, соговорник кој би го слушал предлогот за цртање нови граници, тоа во тимот на Бајден се смета како атак врз американските интереси и политиката што ја водат САД од 90-тите години до денес.

Тајмингот е уште покатастрофален кога станува збор за Германија: само просечните во надворешната политика можат да бидат толку храбри за да ѝ понудат таков предлог на Меркел во последната година од нејзиниот мандат. Тоа значи дека дури и по 16 години, тие не научиле ништо за канцеларката со најдолг стаж во историјата и каква е позицијата на Берлин по овие прашања, без оглед кој ќе ја наследи во канцеларијата следната есен.

 Грешката со Косово

Нема сомнение дека Соединетите држави и најважните европски земји направија голема грешка кога му дозволија на Косово еднострано да прогласи независност, затоа што немаа трпеливост или визија како да го решат прашањето за односите меѓу Белград и Приштина. Сепак, токму заради таа грешка, Вашингтон и неговите сојузници на Стариот континент не смеат да направат нова, а тоа би било уште една промена на границите.

Скапата цена на авантуризмот на администрацијата на Џорџ В. Буш на Косово веќе ја плаќаат Украина, Грузија, Хонгконг и Сирија. Во случај Вашингтон, Лондон, Берлин, Париз и Рим да ги прегазат принципите што самите си ги поставија во ноември 2005 година како водечки принципи на Контакт групата за решавање на статусот на Косово – нема враќање на позицијата пред 1999 година; нема поделба; Косово или кој било дел од него не може да биде дел од друга држава – тие практично би ја отвориле вратата за промена на границите низ целиот свет, со сите последици што следуваат. Косово веќе не може да се третира како случај суи генерис.

САД, Германија, Велика Британија и Франција не можат да го признаат и одобрат обединувањето на Албанија и Косово, бидејќи на тој начин тие ќе ги овластат Кина, Русија, Турција или нивните марионетски држави да создадат преседан во реализацијата на нивните хегемонистички планови и да употребат сила за нивно постигнување. Едно е борбата за заштита на малцинство изложено на дискриминација, а сосема друго е да учествуваш во креирање пан-националистички проект.

 Игри со граници

За Вашингтон, Србија не е проблем, а уште помалку е тоа Хрватска. Лесно е да се оладат аспирациите на Србија кон БиХ или Црна Гора и да се доведе во ред аспирантскиот лидер во Белград, а Загреб е доволно само да се потсети зошто помина неказнето за етничкото чистење на Хрватска во 1995 година. Фрањо Туѓман свесно ја жртвуваше рамноправноста на Хрватите во БиХ, за да добие етнички чиста Хрватска.

Проблемот е што Русија си влегува и си зема што сака во Украина, Грузија, Молдавија; Турција, марширајќи кон Сирија и Ирак или окупирајќи една третина од Кипар (веќе го заборавивме тоа); Кина го окупира Тибет (и тоа сите го заборавивме) и го крши договорот за транзицијата на Хонгконг, со подготовка на инвазија врз Тајван. Амбициите на големите и на аспирантите да бидат големи, нема да запрат. Напротив, тие само чекаат изговор што Западот би можел да им го послужи на сребрена тацна, а за тоа нема подобар од промена на границите на Балканот.

Државните граници не се спорни само на Балканот и во поранешниот СССР. Сепаратизмот не е само наша, јужнословенска болка, туку е распространета низ цела Европа, нема земја на Стариот континент каде што нема такви што би се отцепиле или би се прошириле: од Гренланд до Кипар, од Лапонија до Гибралтар, од Карпатската Рутенија до Фландрија. На планетата има и многу позапалливи, „нуклеарни“ гранични спорови: Кашмир меѓу Индија и Пакистан, Тибет меѓу Кина и Индија, 38-та северна паралела што ги дели двете Кореи, островите Сенкаку во „сендвичот“ на Токио и Пекинг, Курилски острови меѓу Русија и Јапонија.

Затоа, единствената позитивна страна на „нон-пејперот“ може да биде будењето од хибернација на клучните лидери во земјите на ЕУ и развивањето свесност дека зачувување на Западен Балкан како енклава во рамките на ЕУ е контрапродуктивно за сите, освен за Русија, Кина, Турција и заливските петромонархии. На земјите од Западен Балкан им треба јасен патоказ за членство во ЕУ, без него тие повторно ќе започнат да произведуваат повеќе историја отколку што можат да ја сварат.

Преземено од „Вијести“ од Подгорица