Околу 60 мажи, жени и деца стојат пред широкото мермерно скалило во хотелот Пера Палас во Истанбул, со стил на ар нуво, восхитувајќи се на 130-годишниот електричен лифт додека ги пренесува гостите до нивните соби. Носач на багаж ги прашува дали чекаат тура и дознава дека некои од посетителите пристигнале дури од Шпанија.

„Се разбира, откако беше објавена серијата, имаме посетители од целиот свет“, рече тој. Многумина доаѓаат за да ја видат величествената локација за снимање, додаде тој, и да се запознаат со нејзината богата историја.

Серијата за која зборува е турска серија за патување низ времето, наречена „На полноќ во Пера Палас“ („Midnight at the Pera Palace“), инспирирана од истоимената книга на Чарлс Кинг. Таа е достапна на Нетфликс од март 2022 година.

Приказната започнува со новинарката Есра, која сака да напише статија за величествениот хотел што првпат ги отвори своите врати во 1895 година и оттогаш угости познати гости како Агата Кристи, Алфред Хичкок, Грета Гарбо и Ернест Хемингвеј.

Првиот електричен лифт во Истанбул

Менаџерот на хотелот Ахмет ѝ кажува на Есра, хероината на приказната, тајна: еден од старите клучеви од хотелските соби е портал за патување низ времето. Есра патува назад во 1919 година и дознава за меѓународна завера, во која британски офицер планира да го убие основачот на Република Турција, Мустафа Кемал Ататурк. Овој план мора да биде спречен по секоја цена, и така започнува историската драма во европскиот дел на Истанбул.

Турски серии продадени во над 170 земји

Турските телевизиски серии стануваат глобални хитови од средината на 2000-тите. Според Турското собрание на извозници, секоја година 170 земји купуваат турски серии. Во 2023 година, овие продукции оствариле извоз од околу 600 милиони долари (575 милиони евра). Минатата година, оваа бројка се проценуваше на милијарди.

Турскиот министер за трговија, Омер Болат, изјави дека ширум светот околу 800 милиони гледачи во секое време гледаат турски серии.

Приказната за успехот на турските серии започна со мелодрамата „Ѓумуш“ („Gumus“), сапуницата „1001 ноќ“ („Binbir Gece“), криминалниот трилер „Езел“ („Ezel“) и акционата серија „Црна љубов за пари“ („Kara Para Aşk“). Првите пазари кои ги прифатија овие серии беа Казахстан и Азербејџан, а набрзо потоа им се приклучија арапскоговоречките земји, Латинска Америка, Балканот, Русија и Европа.

Романтика и социјални коментари

Турските серии покриваат широк спектар на жанрови: од романса и комедија до историски и социјални драми. Но, колку е подиректна и покритична серијата, толку е поверојатно да се најде на нишанот на турскиот судски систем.

Претседателот Реџеп Таип Ердоган не крие дека не е фан на ваквите продукции. Според истражувачот Хакки Таш, Ердоган често ги критикува овие серии како „анти-исламски“ и „закана за националната безбедност“, а потоа следуваат казни и ограничувања.

Турската редакција на „Дојче веле“ извести за казните и забраните изречени на популарната телевизиска серија „Црвени рози“ („Kizil Goncalar“), која се фокусира на длабоката поделба меѓу религиозните и секуларните групи во земјата. По успешното лансирање во 2023 година, провладини групи и организации се кренаа против серијата, тврдејќи дека таа ги прекршува „духовните вредности“. На серијата ѝ беше изречена забрана за емитување во траење од две недели, како и парична казна од 275.000 евра.

Сега турските власти го насочуваат вниманието и кон уметничкиот менаџмент. Околу дваесеттина агенции за вработување актери моментално се истражуваат под сомнение за наводна колузија и прекршување на законите за конкуренција.

Повеќе од бизнис

Турската влада има двојствен став кон телевизиските серии, бидејќи тие се користат како платформа за пропаганда за да се влијае на јавното мислење и да се шират идеолошките вредности.

Додека приватните продукции се под сè поголем притисок, државата значително инвестира во свои продукции. Националниот јавен радиодифузер ТРТ секоја година нарачува бројни серии што ја прикажуваат историјата и вредностите на турската нација од конзервативна исламска перспектива. Еден пример е телевизиската серија  „Воскресение: Ертугрул“ („Diriliş: Ertuğrul“), базирана на животот на Ертугрул, владетел од 13. век и татко на основачот на Отоманската империја.

Државните продукции исто така се користат за оцрнување на критичарите или за нивно прикажување во негативно светло. На пример, продукцијата на TRT „Метаморфоза“ („Metamorfoz“) го прикажува претприемачот и активист за човекови права Осман Кавала, кој е во затвор осум години, како државен непријател.

Кој е планот на владата?

Политичкиот научник Хакки Таш смета дека турската влада се обидува да наметне начин на живот на турското општество кој е во согласност со вредностите на Партијата на правдата и развојот на Ердоган. Сериите што не се усогласуваат со вредностите на АКП се соочуваат со казни и притисоци, но истовремено стануваат еден вид вентил за социјални коментари во последните неколку години.

Таш верува дека ликовите и заплетите во овие серии често содржат скриени пораки. Тој забележува дека овој тренд станал поизразен откако опозициските партии забележаа пораст на локалните избори минатата година.

Извор: „Дојче веле“ / Автор: Елмас Топчу