По романот „Пештера“ од 2022 година, на 5 мај беше промовирана втората книга на Максим Ристески со наслов „Нешто трето“, која рецензентката Ана Мартиноска ја опиша како „слатко спакувана социјална критика“.

Комплексни светови и длабоки пораки за промените кои се случуваат во духовната стварност носат расказите на Максим Ристески во збирката „Нешто трето“. Тој е писател што ужива во чинот на пишувањето, но и длабок промислувач на состојбите во кои се наоѓа човекот во современиот свет.

Максим Ристески (Скопје, 1973) со пишување се занимава повеќе од 30 години, како новинар, копирајтер, текстописец, сценарист, а тука ги откриваме неговите пориви што го внесоа во писателскиот свет.

Што е „Нешто трето“ (тука не се мисли само на насловот на книгата)?

– Фактографски кажано станува збор за збирка од единаесет самостојни раскази, кои обработуваат актуелни комплементарни теми, од видот на идниот развој на вештачката интелигенција, дигиталната технологија која ја претрчува нашата брзина на прилагодување, претераностите на култот на телото, односно на индустријата за убавина и „велнес“, во ера во која сѐ уште преживува и примитивното, суеверното… Кога ги завршив расказите (пишувани без предумисла да припаѓаат на целина), се обидов да ги видам поаналитички и така да ѝ најдам име на збирката. Но, набрзо се откажав, утешен од една мисла (како создадена и за бегство на неодлучните) од главниот лик во извонредната графичка новела „Астериос Полип“ од Дејвид Мазукели: „Зошто изборите секогаш мора да лежат по должината на линеарен спектар, со два пола, наместо, да речеме, во сфера на можности?“ Тука, во оваа сфера на можности, „Нешто трето“ може да значи и критика на нашата склоност кон генерализации, отпор кон инсистирањето за да разбереме нешто прво да го сместиме во некоја од нашите футроли, отфрлајќи сѐ што не пасува во нив, при тоа не прифаќајќи дека може да има нешто поголемо од нив, само помало, односно безначајно, ништовно.

По романот „Пештера“ излегува збирката раскази „Нешто трето“. Каков порив те однесе во писателските води?

– Со пишување се занимавам многу одамна, во различни форми. Сум пишувал стихови за музика, сценарија за кратки стрипови, проповеди, слогани и приказни за реклами, новинарски текстови… Сум добивал и награди за дел од наброеново. А потреба да напишам роман чувствував долго, но можност, во смисла на потребното специфично време, добив во текот на пандемијата. Тогаш го напишав романот „Пештера“. Задоволството додека го пишував, ми беше од оние што создаваат зависност. Следуваа мојот втор, сѐ уште необјавен роман, и збирката раскази „Нешто трето“.

Од каква „реалност“ се појавуваат ликовите во 11-те раскази?

– Расказите од збирката се обидуваат да дадат конкретна, односно уверлива потврда на (се надевам) општото уверување дека од културата што ја консумира едно општество зависи неговиот менталитет, за кој сите на својата кожа јасно чувствуваме како и колку влијае врз сѐ околу нас последователно.

Оттука, ликовите во расказите се сосем реалистични варијанти на денешниот тукашен човек, за да може доследно да се извлечат понекогаш крајните консеквенции, односно доволната пластичност, контрасност на ситуациите, која нема да остава простор за релативизации. Во оваа смисла, а на мое големо задоволство, промоторите на „Нешто трето“, Ана Мартиноска и Ивица Димитријевиќ, како и модераторот на настанот, Игор Анѓелков, го пофалија начинот на кој во расказите е постигнат уникатен, но уверлив развој на ситуациите во кои често актери се прилично чести секојдневни ликови.

Наспроти пишувањето, што за еден човек значи читањето?

– На промоцијата на „Нешто трето“ реков дека барајќи што ги поврзува единаесетте раскази од збирката, видов оти несвесно, иако некогаш прилично директно, тука ја пропагирам тезата за читањето како неопходност, на која ако соодветно се одговори, од неопходност нужно се трансформира во незаменливо уживање. Поинаку и не може да биде кога читањето квалитетна литература значи уживање во плодовите од најдоброто што човечкиот ум го дал низ историјата.

Во пригодата потсетив и на изјавата на Јосиф Бродски, во која изразил увереност дека животот на земјата би бил подобар кога нашите политички водачи би ги избирале не врз основа на нивните политички програми, туку според тоа што читаат. И цитирав еден лик од расказите во „Нешто трето“, кој вели: „Читањето не е само начин да се ужива во добра приказна. Добри приказни, можеби и најинтересни, создава и самиот живот, и може да ти ги раскаже и комшијата. Но, белетристиката, уметничката проза, се чита поради начинот на кој таму се раскажува, кој не само што го формира нашиот стил на изразување, туку, што е најважно, му дава и една префинетост, една елеганција на нашето доживување на светот.“

Слично како квалитетната музика: често целосната убавина на некој природен или урбан пејзаж виден во живо или на филм, ни се открива кога ја набљудуваме на фонот од, на пример, „Околу полноќ“ на Телониус Монк или од некое од Шопеновите Ноктурна (првите што ми паднаа на памет).

Беше дел од позната рап-група во државава, потоа се посвети на духовноста. Колку тие периоди од животот имаат влијание врз тоа што го пишуваш сега?

– Различните специфични средини, можноста однатре да ги запознаеш, секако даваат многу драгоцен материјал. А таа извесна необичност на животниот пат, можеби, се одразува како необичност и во она што го пишувам. Има луѓе што така си го објаснуваат различното во моето пишување. Светогледот од кој настапувам кога пишувам е оној што го живеам, од кога, како што велиш, се посветив на духовноста. И тој е многу поширок од футролата во која се обидуваат да го пикнат, за жал, и луѓе што не престануваат да ги критикуваат туѓите предрасуди, затвореност, пристрасност, непочитувањето на слободата на изборот.

Со какви професионални и индивидуални ангажмани си преокупиран во овој период од животот?

– Професионално работам во маркетиншкиот дел на онлајн продавницата за фини нешта, hart.mk. Во делот, пак, на индивидуалните ангажмани, освен пишувањето, неретко, кога имам можност, одговарам на потребата да се позанимавам со дигитална ликовна уметност (со графички таблет), а одамна го чекам вистинското време истото да го сторам и со некои музички идеи.

(Разговорот е објавен во „Културен печат“ број 280, во печатеното издание на весникот „Слободен печат“ на 10-11.5.2025)