Романот „Светот што го избрав“ на Калина Малеска, во издание на „Или-или“, е добитник на наградата „Роман на годината“ за 2024 година, која ја доделува Фондацијата за унапредување и промоција на културните вредности „Славко Јаневски“.

Претседателката на комисијата и минатогодишна добитничка на наградата „Роман на годината“, Лидија Димковска, на прес-конференција во „Буква“ го прочита образложението за новиот лауреат и посочи дека „Светот што го избрав“ од Калина Малеска е роман „што освестува, охрабрува и дава надеж за еден подобар свет што секој сам мора да реши да го избере“.

Лауреатката Калина Малеска, пак, рече дека награда ја гледа како обврска, но и како должност повеќе да пишува за работи што се актуелни и значајни во секојдневниот живот и во светот околу нас.

Какви чувства те опфатија во првиот миг кога дозна за добивањето на наградата „Роман на годината“?

– Чувствата беа неочекувано сложени, некогаш дури и контрадикторни. Најпрво почувствував збунетост и возбуда. Потоа и радост затоа што ја доживеав наградата како признание за она што сум го напишала и препознавање дека тоа значи нешто и во поширокиот контекст, а не само за мене лично. А потоа ме обзедоа и други мисли и емоции, меѓу кои и чувство на одговорност.

Често сум се фаќала себеси како сакам, но ретко умеам, брзо да реагирам, на пример со текст, на настаните што се случуваат околу мене, затоа што премногу ги мерам сите значења и импликации на зборовите, а тоа знае да инхибира. Сега, една од првите работи што ја помислив е дека ќе гледам почесто да се пројавувам со анализи и ставови токму поради одговорноста што ја носи секоја награда, вклучително и „Роман на годината“.

Од друга страна, тоа чувство на одговорност уште повеќе ме тера да ги мерам зборовите пред да ги ставам на хартија или да ги изговорам. Накратко, многу различи емоции, и работам на тоа да не ме инхибираат.

Со својата 25-годишна традиција, наградата „Роман на годината“ има значаен ефект во книжевната сфера. Што лично ти значи што и твоето име сега се впишува во таа етаблирана традиција?

– И тоа го доживувам малку контрадикторно. Општо земено, противник сум на книжевните канони. Не отсекогаш, туку приближно последниве петнаесетина години, откако се заинтересирав да истражувам помалку познати писатели. Тоа ме наведе поинтензивно да анализирам зошто и како некои дела влегуваат во канонот, односно во таа етаблирана традиција. Секако дека има многу фактори за тоа, од кои дел зависат од својствата на самите книги, дел од критериумите на книжевните истражувачи во текот на вековите, а дел и од општествено-политичките и идеолошките околности. Затоа не сум склона премногу да ја воспевам етаблираната традиција.

Од друга страна, оваа награда што има голем ефект во книжевната сфера многу ми значи, и тоа е посложено отколку кога велам признание, затоа што освен признание, наградата ја доживувам и како препознавање дека она што го сметам за важни теми од нашето опкружување и општо во животот, допрело и до некој друг, било видено како важно, биле споделени некои заеднички вредности. Поради овие причини наградата многу ми значи, повеќе отколку поради фактот што мојот роман е впишан во таа етаблирана традиција.

Наградата е еснафска, односно во комисијата колеги писатели одлучуваат за дела на колеги што аплицирале за наградата. Дали образложението за наградата ти отвори нов поглед кон сопственото дело?

– Да, дефинитивно, и тоа е така секогаш кога ќе прочитам нечие видување на романот. Ми значи што комисијата укажа на некои моменти од романот, кои се присутни, а не сум ги артикулирала во себе на таков начин како што се кажани. На пример, фактот дека протагонистката минува не само низ своите преобразби, туку и низ преобразбите на светот што сме го избрале дури откако ни се наметнал непосакуван избор. И сите други аспекти од образложението ми значеа како расвестување на централните идеи во романот.

Романот подолго време е присутен во јавноста и имаше можност за лична средба со повеќе други читатели. Какви се нивните реакции?

– Реакциите беа навистина одлични и длабоко ме трогнаа, и освртите што беа објавени, и реакциите што ми беа лично упатени. Не би одела во конкретни примери, бидејќи ми звучи малку несоодветно да пренесувам пофални зборови од други луѓе за својата книга. Но, ќе кажам зошто ме трогнаа. Прво, беа многу побројни отколку што очекував. Исто така, се однесуваа на различни аспекти што им биле интересни, или ги поттикнале да се замислат, или им овозможиле некоја необична перспектива. И речиси сите го доживеаја главниот лик како лик чии интроспекции и чии најинтимни мисли и соочувања со себеси, им е многу близок. Тоа го намалува чувството на отуѓеност и во таа смисла многу ми значеше.

Што ново научи за себе пишувајќи го романот „Светот што го избрав“?

– Научив повеќе за работите што обично ги потиснувам, а кои при пишувањето на овој роман излегоа на видело, иако не се сите тие во крајната верзија на романот. Исто така, научив дека можам да пишувам и поинаку отколку досега. Во смисла на тоа дека отсекогаш ми било интересно да пишувам различни видови текстови и секогаш сум се обидувала да користам различни постапки. На пример, во еден расказ сакам да направам сериозно преобмислување на некоја позната приказна од минатото, како што е тоа случајот со Итар Пејо, во друг расказ да се фокусирам на пародично раскажување на актуелна тема какви што се социјалните медиуми, трет расказ да е самоироничен и во прво лице, четврт расказ да е со сезнаен наратор и да има фантастични, па дури и научнофантастични елементи. Но, секогаш сум гледала да внесам некоја референца на книжевни дела што ми значеле.

Со „Светот што го избрав“ сакав да напишам роман целосно ослободен од секакви видливи книжевни упатувања, да биде чиста, искрена, дури и кон протагонистката сурово искрена и самокритична приказна за себеоткривањето. При препрочитувањето сфатив дека, сепак, сум внела неколку референци, кои ги избришав кога го ревидирав романот, така што ги нема во конечната верзија.

Какви лични критериуми ќе си поставиш пред пишувањето на следното дело?

– Сè уште не сум размислувала за тоа. Сѐ уште го живеам овој роман и ликовите од него. Мислам дека ќе ми треба повеќе време за да дојдам до нови идеи.

(Разговорот е објавен во „Културен печат“ број 273, во печатеното издание на весникот „Слободен печат“ на 22-23.3.2025)