Полска започна истрага за употребата на контроверзниот шпионски софтвер Пегасус од страна на нејзината претходна влада, со парламентарна истрага во тек и можност во иднина да бидат покренати кривични пријави против поранешни владини функционери.

Адам Боднар, новиот полски министер за правда, изјави за Гардијан дека во наредните месеци владата ќе ги извести луѓето кои биле цел на Пегасус. Според полскиот закон, тие ќе имаат можност да бараат финансиска компензација и да станат страни во потенцијална кривична постапка.

„Постојат пристојни шанси во рок од неколку месеци да имаме доста опширно знаење како се користела оваа опрема и за каква цел“, рече Боднар.

За можноста за идна правна постапка, тој додаде: „Не знаеме кој ќе биде обвинет, доколку истрагата оди во насока на обвинување на некои лица, некои министри или службеници на безбедносните служби“.

Пегасус е моќна алатка дизајнирана од израелската компанија НСО Груп. Тој софтвер е способен да ја преземе контролата врз мобилниот телефон на целта и да дојде до податоци од безбедни апликации за пораки.

Во 2021 година, конзорциум на медиуми, вклучително и Гардијан, пристапи до протекување податоци што покажа илјадници телефонски броеви кои биле цел на Пегасус во различни земји. Исто така, откри дека алатката за шпионски софтвер била користена против медиумите и граѓанското општество на многу места, вклучително и во Унгарија за време на премиерот Виктор Орбан.

Подоцна истата година, посебна истрага од Граѓанската лабораторија на Универзитетот во Торонто ја откри употребата на Пегасус во Полска, вклучително и против цели поврзани со партијата Граѓанска платформа, тогаш во опозиција и сега главна партија во владината коалиција по парламентарните избори во октомври минатата година. Меѓу наводните цели беше и европратеникот Кшиштоф Брејза, кој во тоа време водеше изборна кампања за Граѓанската платформа.

Откако коалицијата, предводена од Доналд Туск од Граѓанската платформа, победи на парламентарните избори во Полска минатата есен, новата влада вети дека ќе ги истражи наводните злоупотреби на службената положба од страна на десничарската националистичка администрација Право и правда (ПиС). Новите власти го сменија менаџментот на државната телевизија и воведоа потези што може да доведе до смена од функцијата гувернерот на централната банка, сојузникот на ПиС, Адам Глапињски.

Собраниската комисија за Пегасус започна во услови на широки шпекулации за тоа кој друг можеби бил цел на софтверот. Магдалена Срока, пратеничката на чело на парламентарната комисија, по првиот состанок на панелот рече: „Премногу долго нѐ лажеа за Пегасус од страна на ПиС и сега ќе дојдеме до дното на тоа“.

Боднар – адвокат и поранешен омбудсман за човекови права назначен од Туск за министер за правда – рече дека целосниот список засега останува доверлив, но додаде дека вклучува многу повеќе познати луѓе од неколкуте политички фигури што веќе беа именувани. „Овој список е значително поопширен од списокот што веќе беше објавен во јавноста, многу други интересни јавни луѓе“, рече тој.

Бидејќи Пегасус можеби се користел и во легитимни криминални истраги, би било несоодветно едноставно да се објави список со целни броеви, рече Боднар. „Не можете само да ги дадете овие податоци, дури и ако шпионскиот софтвер е нелегален“, рече тој.

Наместо тоа, Министерството за правда и разузнавачките служби планираат да донесат пресуда за случаите кои се чини дека биле политизирани или навредливи и поединечно да ги информираат луѓето со писмо дека биле цел. Тогаш лицето може да донесе одлука за тоа дали да излезе во јавноста со информациите или да се приклучи во идните правни дејствија за надзорот.

Правната страна на употребата на Пегасус исто така бара дополнителна истрага. Експертите велат дека иако вообичаено се добивале судски наредби за следење, на судиите не им биле давани целосни информации за што точно потпишуваат.

Боднар рече: „Очигледно сите тие барања за користење на Пегасус имаа судско овластување, но најверојатно судовите не знаеја каков вид на опрема ќе се користи. Тие го одобруваа ова, но не знаеја дека тоа вклучува програма за која немаат соодветно овластување, а податоците одат во Израел“.

Собраниската истрага повикува неколку клучни фигури од претходната влада на ПиС да дадат исказ, а веќе зеде сведочење од претседателот на ПиС, Јарослав Качињски.