Американската вселенска агенција НАСА планира да изгради нуклеарен реактор на Месечината како дел од својата долгорочна цел за создавање трајна база за човечки живот на нејзината површина. Планот вклучува енергетски систем што ќе генерира најмалку 100 киловати енергија – доволно за поддршка на мала база со екипаж.

Иако изградбата на ваков реактор звучи како научна фантастика, тоа е логичен чекор со оглед на тешките услови на Месечината. Еден лунарен ден трае 28 земјини денови – две недели светлина, проследени со две недели целосен мрак – што ја прави сончевата енергија непоуздана. Науката вели: ако сакате континуирано снабдување со енергија – нуклеарната енергија е единствениот одржлив пат.

Вршителот на должноста администратор на НАСА, Шон Дафи, назначен од поранешниот претседател Доналд Трамп, изјави дека „агенцијата мора да дејствува брзо“ за да го одржи водството на САД во вселената. Тој предупреди дека Кина и Русија исто така имаат амбиции за поставување нуклеарна инфраструктура на Месечината и можеби ќе се обидат да „прогласат забранета зона“.

Неговата изјава се поврзува со т.н. Спогодби за Артемида, договор потпишан во 2020 година од седум земји, вклучувајќи ги и САД, кој предвидува воспоставување на „безбедносни зони“ околу базите и инфраструктурата на Месечината. Некои научници стравуваат дека ова може да доведе до де факто територијални тврдења – нешто што е контрадикторно на меѓународното право кое ја дефинира Месечината како „заедничко добро на човештвото“.

Идејата за лунарен нуклеарен реактор не е нова – уште во 2022 година, НАСА потпиша договори со три компании за дизајн на вакви системи. Сепак, реализацијата е предизвикана од големи буџетски кратења: администрацијата на Трамп најави 24% намалување на буџетот на НАСА до 2026 година, што веќе го погоди проектот за враќање примероци од Марс.

„Ако имате реактор, но немате како да однесете луѓе и опрема, тоа не значи многу“, вели д-р Симеон Барбер, специјалист за планетарни науки.

Тој и други научници се загрижени дека сè повеќе се губи фокусот од научните цели и се влегува во нова геополитичка трка за доминација во вселената.

„Конкуренцијата може да донесе иновации, но ако доминираат националниот интерес и територијалните тврдења, може да ја изгубиме пошироката цел – истражување на Сончевиот систем“, додава тој.

НАСА со програмата Артемис 3 планира да испрати луѓе на Месечината до 2027 година, но проектот се соочува со доцнења и неизвесност во финансирањето. Во исто време, Кина и Русија објавија планови за автоматизирана нуклеарна станица на Месечината до 2035 година.

Сè уште е нејасно кој ќе стигне прв – и што значи тоа за иднината на Месечината.