Силен земјотрес во вторникот го потресе морското дно источно од рускиот полуостров Камчатка. Со магнитуда од 8,8 степени според Рихтеровата скала, земјотресот беше најсилниот од катастрофата во Фукушима во 2011 година, според податоците од Геолошкиот завод на САД.

Предупредувања за цунами беа издадени за неколку пацифички региони и се формираа бранови високи до еден метар или повеќе – но на крајот не беа пријавени поголеми штети. Во меѓувреме, предупредувањата се намалени или целосно укинати.

Зборот „цунами“ потекнува од јапонскиот јазик и значи „голем бран во пристаниште“. Приказната вели дека името се појавило кога јапонски рибари кои пловеле далеку на навидум мирното отворено море, се вратиле дома и ги нашле своите села целосно уништени. Токму овој феномен го карактеризира цунамито.

Како се создава цунами?

Гигантските бранови можат да се формираат кога земјотреси, лизгања на земјиштето, вулкански ерупции, нуклеарни експлозии или дури и удари од метеорити го тресат морското дно.

За разлика од нормалните бранови, оние предизвикани од ветер или водни струи, цунами предизвикува поместување на целиот воден столб. Се протега по целата длабочина на водата, од површината до морското дно, и може да биде длабок неколку километри во морето.
Огромната моќ на цунами брановите се покажува и со фактот дека рибите што живеат на длабочина до илјада метри можат да се појават на површината.

Речиси незабележливо сè до брегот

Цунамито може да се шири со брзина до 900 километри на час и на тој начин да премине цели океани за кратко време. Меѓутоа, на отворено море тој бран обично не е повисок од два или три метри, а бродовите честопати дури и не го забележуваат поради неговата долга бранова должина. Додека цунамито го преминува длабокиот океан, растојанието од врвот на еден бран до следниот е 150 километри или повеќе.

Меѓутоа, во плитки, крајбрежни води, како и во тесни заливи, брзината на бранот се намалува и достигнува огромни височини до 40 метри. Таквиот може да опустоши цели области.

Обликот на брегот дополнително влијае на обликот на цунамито. Повеќето изгледаат како плимата и осеката да се менуваат брзо, односно како низа бранови кои се кршат на брегот. Поретки се оние кога еден силен и стрмен плимен бран го погодува копното. Врвовите на тој бран можат да бидат високи неколку десетици метри и да развијат незамислива деструктивна сила, честопати достигнувајќи далеку во внатрешноста на копното.

Цунами не е толку редок феномен

Најголем ризик од цунами постои околу Тихиот Океан, поради тамошната голема активност на Земјината кора. Затоа, службите за рано предупредување користат пловки-сензори, компјутери и сателити – за да ги предупредат погодените области навреме за можни џиновски бранови.

Еден од највисоките регистрирани цунами бранови е предизвикан од ерупцијата на вулканот Кракатау на 27 август 1883 година: бран висок околу 30 метри се урна на бреговите на Јава и Суматра, при што загинаа повеќе од 36.000 луѓе.

Во 1946 година, земјотрес на Алеутските Острови предизвика цунами: пет лица загинаа во Алјаска, а неколку часа подоцна уште 159 на Хаваи.

Во 1992 година, повеќе од 2.000 луѓе загинаа во источна Индонезија кога целиот остров беше накратко потопен.

Во јули 1998 година, цунамито што следеше по земјотресот кај Папуа Нова Гвинеја уби повеќе од 1.200 луѓе.

Повеќе од 230.000 луѓе загинаа во тешка катастрофа во Југоисточна Азија на 26 декември 2004 година. Масивно цунами, предизвикано од земјотрес со јачина од 9,1 степени според Рихтеровата скала, потоа зафати големи делови од брегот на Индонезија, Тајланд и Малезија, како и крајбрежните области на Шри Ланка и јужна Индија.

Во март 2011 година, силен земјотрес го погоди брегот на Јапонија, предизвикувајќи цунами во кое загинаа над 18.000 луѓе и беа раселени речиси половина милион луѓе. Цунамито предизвика катастрофа и во нуклеарната централа Фукушима.

Извор: Дојче веле/ Автор: Хана Фукс