Името и презимето на уредникот и новинар Ѕвездан Георгиевски во последниве години сѐ почесто го сретнуваме на кориците на литературни дела, а минатата недела беше промовиран неговиот најнов роман „Плачеш како кит“.

Интензивна соработка со Ѕвездан Георгиевски на релација уредник и новинар имавме во периодот кога излегуваа дневниот „Утрински весник“ и неделникот „Глобус“. Своите професионални новинарски и уреднички искуства со работа во редакција за култура Георгиевски ги стекна уште во времето на НИП „Нова Македонија“ во дневниот весник, а потоа и во неделникот „Пулс“ до неговото згаснување. По згаснувањето, пак, на печатеното издание на „Глобус“ остана без постојан ангажман, а во последниве години е редовен колумнист на фриленс-основа на „Призма“, публикација на Балканската истражувачка репортерска мрежа (БИРН) Македонија.

Паралелно, со текот на годините, почна да се занимава со пишување литература. По дебитантскиот роман „Недела дена во животот и смртта на Гроздан“, како и по збирката раскази „Да не бидам покусо“ и збирката есеи „Урбани топоними“, годинава е објавен неговиот втор роман „Плачеш како кит“ во издание на „Бегемот“. Романот беше промовиран на седмото издание на мултимедијалниот фестивал „Арт Ареа / Артерија“ во кафе-книжарницата „Буква“.

На фестивалот „Арт Ареа“ минатата недела беше промовиран Вашиот најнов роман „Плачеш како кит“. Романот е објавен во април годинава, со пишување го завршивте минатата година. Кога се појави идејата за пишување на романот и со каков мотив?

– Во суштина, станува збор за еден сон од моето рано детство. Сон за една џиновска човечка рипка, кој ми се повторуваше во одредени интервали. Овој роман е моја пресметка со моите кошмари и моите соништа.

Јас не поседувам други вештини, освен пишувањето. Мене пишувањето ми е и професија и хоби. Тоа е смислата на мојот живот. Затоа и не ми требаат некои особени мотиви за пишување. Едноставно, морам да пишувам. Во новинарството го пишувам она што го наложува новинарскиот занает, а во литературата она што јас сакам да го читам. А тоа се, што би рекол почитуваниот Димитрие Дурацовски, книги со чуда внатре. Всушност, секое творење е чудо. Ако уште некому му се допадне она што јас го пишувам, тогаш ќарот се удвојува.

Моите пријатели често се шегуваат со мене, велејќи дека во животот не сум кренал ништо потешко од пенкало. Тоа, се разбира, е точно, но јас тврдам дека пишувањето е најтешкиот занает на светот. Ако, на пример, товарате јаглен во некој шлепер десет часа на ден, колку и да ја ескивирате работата на крајот во шлеперот, сепак, ќе има некакво купче јаглен. Плод на вашата работа. А може да ви се случи да пишувате десет часови и на крајот да сфатите дека ништо од тоа не ги поминува вашите критериуми и сѐ што сте напишале да заврши во ѓубре.

Книжевната критика го прочита како „слоевито, хибридно дело“ во кое има фиктивна лична приказна, но и сеќавања и навраќања на минатото низ различни предели, главно каде што има море или океан. Зошто насловот е „Плачеш како кит“ и зошто низ целиот роман е присутно морето?

– Китовите не плачат, китовите пеат! Психотерапевтите ја препорачуваат песната на китот за смирување. Затоа лелекот на китот е метафора за огромна загуба. „Плачеш како кит“ е роман за загубата. За личната и колективната загуба. За загубата на смислата на животот. А, ќе се сложите, нема поголема загуба од залудноста на егзистирањето. Но, истовремено, тоа е и роман за опстојувањето. Секогаш некој останува да ја раскаже приказната. Утеха е кога знаете дека она што го преживувате денес, некој веќе го преживеал со векови пред вас, а некој ќе го преживее со векови после вас. И ќе се утеши токму од вашата приказна.

Морето е моја опсесија. Не сум некој пливач или морнар, но сакам да седам на морските пристаништа. Сакам да лизнам од солта залепена на оние метални столпчиња каде што ги врзуваат бротчињата. Сакам да седам по крајбрежните кафеани и да гледам во бескрајното синило. Некако, имам чувство дека сум роден на погрешно место. Во држава без море.

Морето е совршено, а китот е совршено животно. Знаете, китот пред десетици милиони години излегол од морето на копното. Живеел тука некои милион години и сфатил дека ја промашил работата, па се вратил назад. Таму е поубаво. Таму нема граници и таму можеш да ја доживееш целосната слобода.

Познат сте како уредник и новинар од областа на културата. Како и зошто се случи Вашата трансформација од новинар во писател?

– Мојот прв професионален ангажман во новинарството датира од 1983 година. Во 2011 година останав без постојан ангажман, односно почнав да живеам како фриленсер, од „тезги“ и проекти. Вие добро знаете колку несигурен леб е тоа. Кога немав ангажмани, се нафаќав да преведувам книги. По некои десетина преводи се одважив да го напишам мојот прв роман „Недела дена во животот и смртта на Гроздан“, што ја доби наградата „Новите!“ на издавачката куќа „Темплум“ и така станав дебитант со моите тогашни 55-56 години.

Често посочувате дека новинарството е засновано на факти, а во литературата е дозволена фикцијата, а пожелна е и што побујна имагинација. Како преминувате од едната во другата состојба на свеста, имајќи ја предвид спротивставената основа на двете дејности?

– Новинарството во суштина е строг занает. Иако и новинарската стилистика е битна, таа не е клучна за новинарскиот текст. Знаете, ние сите се сеќаваме дека „Вашингтон пост“ ја откри аферата „Вотергејт“, но никој не се сеќава дали тоа беа убаво напишани текстови. Ако се случи земјотрес во Мароко, не е најбитно како тоа ќе го кажете, туку е битно тоа да го кажете. Информацијата што ја пренесувате како медиум го претставува јавниот интерес и таа се восприема исто кај најголемиот број читатели.

Литературата, како впрочем и секоја друга уметност, е лична импресија. Секој човек различно го доживува уметничкото дело и во тоа е целата убавина. Јас сум воодушевен кога некој пријател што го прочитал она што сум го напишал, ќе ми открие некои аспекти на моето дело за кои не сум бил ни свесен. И кога подобро ќе размислам, сфаќам дека тие аспекти се сосема релевантни.

Значи, кога пишувам литература, првенствено се обраќам на самиот себеси. Не пишувам за други луѓе и не размислувам дали тоа што го пишувам е чисто и јасно или дали е допадливо. Од друга страна, новинарството ми помага да не се плашам од објавување, односно од ставање на делото на увид на јавноста. И да не се вознемирувам од евентуалните негативни реакции.

Какви дела сакате да читате и каков е Вашиот однос кон сопствените дела?

– Читам сешто. Од струјомери и водомери, стрипови, палп литература, преку класици, сѐ до современи автори. Некогаш сум љубоморен на она што ќе го прочитам. Некогаш си велам дека ако јас го уредував романот, тој ќе беше многу поинаков. Некогаш сум восхитен од имагинацијата на авторите, а некогаш ми е здодевно и немам трпение да ја дочитам книгата.

Како извршен директор на Фондацијата „Славко Јаневски“, која ја доделува наградата „Роман на годината“, со години наназад имате комплетен увид во македонската романескна продукција. Каква е заслугата на наградата за развојот на книжевната продукција кај нас?

– Јас сум горд на „Романот на годината“. Безмалку го сметам за мој животен проект. Се разбира, „Роман на годината“ беше колективно дело на културната рубрика на тогашниот „Утрински весник“, чиј уредник бев, како впрочем и на целата редакција. Но, иницијативата, концептот и идејата, сепак, беа мои. Сакав да ја одвојам културната рубрика надвор од следењето на дневните настани. Сакав ние, освен што ги следиме настаните, да продуцираме настани. Кога во 2017 година згасна „Утрински весник“, јас и неколку колеги решивме да ја формираме Фондацијата „Славко Јаневски“ со основна идеја да не згасне и наградата заедно со весникот.

Следната година ќе го обележиме 25-годишниот јубилеј. Немам точна евиденција колку наслови вкупно стасале на конкурсот, ама сигурно се некаде околу илјада. Но, не е во прашање само квантитетот, туку квалитетот, кој буквално пропорционално расте од година во година. И тоа, станува збор за разнолики автори по сите параметри, по начинот на пишување, по годините, по естетските определби… Доволен податок за ова тврдење е дека во изминатите 24 години само Оливера Николова успеа двапати да ја добие наградата.

Во таа смисла, нескромно ќе тврдам дека македонската романсиерска продукција е во врвот на европската. Па, ни во една култура, каква што е француската, на пример, не се појавуваат квалитетни романи баш секој ден.

Улогата на „Романот на годината“ во развојот на македонскиот роман е несомнена, евидентна и лесно докажлива. Пред сѐ, во воспоставувањето на критериумите за одреден квалитет. Можеби ќе звучи претерано, ама често имам обичај да кажам дека „Романот на годината“ направи повеќе за македонскиот роман отколку целата македонска држава од 1945 година наваму.

Не секогаш сте задоволен од поддршката што државата ја дава за активностите поврзани со наградата „Роман на годината“. Според Вас, и како новинар и како писател, каква поддршка е потребна за да се одржи нивото и квалитетот на книжевната продукција?

– Ова е горчлива и долга тема. Проблемот не е ниту во Министерството за култура, ниту во кадровските решенија што продефилирале таму. Проблемот е во системската поставеност. Министерството финансира проекти од национален, односно државен интерес. А државниот интерес е апстрактен критериум под кој може сѐ да се подведе. И ништо да не се подведе. Затоа и Министерството прави толкави и такви финансиски ограничувања. За да им даде на сите по нешто, што на крајот се сведува на ништо.

Значи, недостасува сериозна стратегија што ќе дефинира што точно државата Македонија сака од културата (ако нешто воопшто сака) и врз база на тоа да се направат чисти и јасни критериуми за финансирање.

Предмалку зборував за квалитетот на македонскиот роман. Што направи македонската држава Европа да го види македонскиот роман? Освен некои туристички посети на меѓународните саеми на книгата. Неопходно е формирање Агенција за книга, која ќе се грижи за пласманот на македонската книга во светот, но и дома. Неопходно е подобрување на дистрибутивните капацитети и враќањето на достоинството на културниот работник.

Речиси целиот живот работевте како новинар и уредник во редакција за култура во печатени медиуми. Каков беше третманот на културата од времето на Вашите почетоци, а каков е денес со појавата на интернет-медиумите?

– И во мое време се жалевме на лошиот третман на културата. Но, само за споредба, во културната рубрика на „Нова Македонија“ имаше десетина професионални новинари плус надворешни соработници. Повеќето сегашни медиуми можат само да сонуваат вкупно да имаат толку новинари.

Но, сепак, интернетот е само канал, средство да се пренесе информацијата и јас не би барал оправдување во „лудизмот“, односно во обвинувањата на новите технологии. Ги навикнавме читателите бесплатно да добиваат информации, а информацијата е стока и таа има своја цена. Таа цена некој ќе ја плати. Ако ја плаќа маркетингот, тогаш тој ќе го уредува весникот. Ако ја плаќа политиката, тогаш таа ќе го уредува. Медиумите не се ништо друго, туку огледало на општеството. Какво ни е општеството, такви ни се и медиумите.

Иако објавувате колумни на „Призма“, ако се појави можност, дали комплетно би се вратиле во новинарството?

– Јас себеси и денес се препознавам како новинар и како таков се претставувам. Што би се рекло, еднаш новинар – секогаш новинар. Меѓутоа, не верувам дека би се вратил во новинарството, во некоја дневно-оперативна смисла. Си го уредив животот најдобро што знам и умеам и не мислам дека на мои години (62) би можел нешто посериозно да придонесам во таа смисла. Но, секогаш сум на располагање за пренесување искуства, подучување, совети и слични активности што прилегаат на мојата возраст и на моето професионално искуство.

Во однос на писателската дејност, какво дело би сакале да напишете?

– Не знам. Сакам да пишувам. И сакам и самиот да се изненадам од она што сум го напишал. Значи, сакам некакво поинакво дело.

Роман „Плачеш како кит“: Кохерентна романескна целина

– Романот „Плачеш како кит“ е слоевито, хибридно дело, чиј хронотоп се движи од една фиктивна лична приказна во македонската сегашност, преку навраќање во минатото низ пределите на Чиле и на Тихиот Океан со упатување на историски факти, низ бајковити предели на неодредени локации некаде во Европа, преку митолошко создавање на живиот свет, сè до една потенцијална иднина на Македонија во која превладува метафората на потонувањето. Различните делови сочинуваат една кохерентна романескна целина.

Имено, сите се поврзани со лајтмотивот на китот, симбол на благородните особини на луѓето што трагаат по нешто повеќе од она што им го одредила судбината, која тешко се победува, и чудовиштето, кое симболично го претставува стравот што ги прогонува ликовите од различни причини уште од нивното детство. Преку оваа комбинација на приказни, на читателите им се дава функционален објектив низ кој ги следат сличните трансформации на оние што се соочуваат со смртта на блиските и со губењето на смислата – напиша Калина Малеска.

(Интервјуто е објавено во „Културен печат“ број 197, во печатеното издание на весникот „Слободен печат“ на 23-24.9.2023)