Името на диригентката Бисера Чадловска овие денови често се спомнуваше во јавноста заради нејзиниот личен професионален јубилеј, но и заради нејзините траги оставени на оперската и на балетската сцена кај нас.

Професионалниот ангажман на диригентката Бисера Чадловска започнува во декември 2002 година, кога за првпат е ангажирана во премиерната поставка на операта „Кармен“ во Националната опера и балет, како хор-мајстор на детскиот хор „Пиколо“. Веќе во јануари следната година е ангажирана како хор-мајстор во операта, каде што многу брзо напредува и започнува да диригира оперски и балетски претстави.

Својата прва оперска премиера „Таен брак“ од Доменико Чимароза ја изведува на отворањето на „Скопско лето“ во 2005 година. Под нејзината диригентска палка се изведени голем број премиерни претстави и наслови од тековниот репертоар на Националната опера и балет. Меѓу нејзините професионални ангажмани се забележани и повеќе премиерни изведби на дела од македонски автори, фестивалски премиери, гостувања и работа со симфониски оркестри кај нас и во странство.

Од 2017 до 2020 година ја извршуваше функцијата уметнички раководител на Операта при Националната опера и балет. Од мај 2022 година е именувана за музички селектор на фестивалот „Охридско лето“. Избрана е за доцент на Факултетот за музичка уметност, каде што веќе шест години, како надворешен стручен соработник, го води предметот Вокално студио. Искрено, посветено и прецизно Бисера Чадловска одговараше и на прашањата поставени од „Културен печат“.

Со изведбата на операта „Боеми“ од Џакомо Пучини на 24 февруари одбележавте 20 години професионална работа на сцената на Националната опера и балет. Која е причината Вашиот личен јубилеј да го одбележите со таа опера?

– Изборот на оперската претстава „Боеми“, како заокружување на мојата дваесетгодишна работа во Националната опера и балет, беше лично моја желба. Партитурата на операта „Боеми“ е навистина комплексна и тешка за диригентот, а токму таквите партитури секогаш ми биле предизвик да ги совладам. Операта „Боеми“ е едно од делата што во изминатите 20 години не успеав да ги издиригирам и токму поради тоа се одлучив за оваа опера за да ги одбележам првите 20 години од мојата работа како диригент.

Ќе можете ли да ни појасните на што се мисли кога Вашето име се поврзува со прва жена диригент во Македонија – прва дипломирана диригентка на ФМУ, прва диригентка на сцената на Македонската опера и балет или, воопшто, прва диригентка?

– Јас не сум првата жена што дипломирала диригирање на Факултетот за музичка уметност во Скопје. Не сум ни првата жена што застанала пред нашите ансамбли. Моите повозрасни колеги уште одамна ми раскажуваа за руската диригентка Вероника Дударова, која уште многу одамна доаѓала да диригира кај нас. Меѓутоа сум првата диригентка од Македонија која во нашата земја активно се занимава со оваа професија. Пред мене имаше неколку дипломирани диригентки на нашиот факултет, кои не беа од Македонија или се отселија од тука.

Што претходно било причина диригирањето да биде исклучиво машка професија?

– Деновиве многу често ми се поставува ова прашање. Не можам да дадам конкретен одговор, но секако дел од одговорот се стереотипите и предрасудите. Но, не е така само во мојата професија, во минатото се очекуваше од жените да бидат учителки, лекарки, домаќинки… Во денешно време интересите на жените се променети, самите жени се многу похрабри, постојат можности тие да се реализираат на многу полиња и иако предрасудите сѐ уште постојат, веќе е многу полесно да се надминат.

Што Вас Ве мотивираше, или Ви беше инспирација по средното музичко училиште да се запишете во класата оркестарско диригирање на Факултетот за музичка уметност во Скопје?

– За мене беше многу фасцинантно кога ги гледав диригентите како стојат пред оркестрите. Ме интересираше каква е таа техника и потребно знаење за еден диригент да може да координира толку многу луѓе да музицираат заедно, а притоа секој од нив да има посебен штим. Имав некое внатрешно чувство дека би можела да ја совладам таа диригентска техника, дека тоа е работата што би сакала да ја работам со најголемо задоволство. Од секогаш сум сакала предизвици, а ме предизвикувале комплексни работи. Така се запишав на одделот по оркестарско диригирање на Факултетот за музичка уметност.

Кои беа Вашите професори од кои ги стекнавте суштинските знаења за диригирањето, бидејќи самиот чин на диригирање вклучува огромен корпус знаења за музиката, делата, партитурите, гласовите, инструментите?

– Јас дипломирав во класата на професорот Фимчо Муратовски и бев еден од неговите последни студенти. Од него научив сè што понатаму ми беше потребно во мојата работа. Додека студирав, на факултетот сè уште работеа легендарните професори Драган Шуплевски, Александар Лековски, Томислав Зографски, Димитрије Бужаровски, Гоце Коларовски и многу други познати имиња од музичката фела во Македонија. Имав среќа да припаѓам на една генерација која имаше од кого да учи. По дипломирањето се запишав на постдипломските студии на Државната музичка академија во Софија, каде што магистрирав во класата на професорот Пламен Џуров. Но, за мој најголем учител го сметам професорот Муратовски.

Во што се гледаат разликите или нијансите помеѓу оперското, симфониското и оркестарското диригирање?

– Основата и мануелната техника се исти. Оперското диригирање е многу покомплексно, бидејќи оперските претстави вклучуваат три ансамбли – оркестар, хор и солисти. Секако, симфониското диригирање е комплексно само по себе, тука оркестарот ја носи целокупната одговорност. Велат дека оперските диригенти лесно можат да се снајдат во симфониската музика, но симфониските диригенти што немаат оперска практика, не можат така лесно да се снајдат во операта. Оперското диригирање е многу специфично поради тоа што една опера може да биде изведена на повеќе начини и секогаш зависи од изведувачите што настапуваат. Кога се работи со оперски пејачи, секој глас е посебен и треба да се внимава на можностите на пејачот. Исто така, и музичарите кои свират во симфониски оркестри, потешко можат да се снајдат во оперските оркестри. Кај нас не секогаш партитурата се толкува на разбирлив начин за сите, некогаш има навидум нелогични работи, како, на пример, специфично броење или промена на темпо во секој нов такт или фраза.

Со педесетина оперски и балетски наслови зад Вас како диригентка, кои се искуствата што ги стекнавте, а не ги научивте на факултет?

– Мојот професор секогаш велеше дека занаетот се учи во опера. И имаше право. На факултетот се учат основите на диригентската техника и интерпретација, но понатаму секој диригент мора да стекне искуство. Искуството се стекнува само со работа со оркестар и со што повеќе настапи. Секој диригент има свој диригентски ракопис и тој се формира низ годините работа и искуство. Освен тоа, во операта се учи и како се работи со голем број луѓе, секој со својот табиет. Диригентот треба да знае како да им пријде и да ги натера да го слушаат. Тоа е нешто што никој не може да ве научи, морате сами да дојдете до вашиот начин.

Можно ли е диригентот да изгради свои стил и начела на работа, или сето тоа зависи од делото, од комуникацијата со солистите, оркестарот, хорот, режисерот?

– Диригентот треба и мора да изгради свој стил и начела на работа. Секако дека не е иста работата на различни дела, но сериозниот пристап кон секое дело мора да го има.

Во последниве години се чини дека новите генерации полесно се фаќаат за диригентската палка. На различни сцени и со различни оркестри ги гледаме Дијана Имери Илкоска, Ѓурѓица Дашиќ, Ана Спасовска. Како гледате на овој подем на женското диригирање?

– Секако, многу позитивно. Овие мои помлади колешки се талентирани и образовани личности, кои допрва ги очекува искуство и кариера. Но, од друга страна, не мислам дека диригирањето е професија за секого и дека треба, како што велите, некој „лесно да се фати за диригентската палка“. Едноставно не може секој да биде диригент, и за тоа се потребни одредени предиспозиции и талент, кои некои луѓе едноставно ги немаат, а по секоја цена сакаат да бидат диригенти. Да не се разбереме погрешно, тука не ги вбројувам имињата споменати во вашето прашање.

Неколку години бевте уметнички раководител на Националната опера. Колку таа функција ве приближи или, можеби, оддалечи, од Вашата примарна професија?

– Функцијата уметнички раководител на операта ја имав три години. За тоа време јас не се оддалечив од мојата примарна професија, инсистирав на тоа да работам исто како и претходно. Диригирањето е нешто од што не можам да се откажам и ќе работам сѐ додека сум способна тоа да го правам. Додека ја раководев операта, морав да се занимавам и со многу други работи поврзани со организацијата во операта, но мислам дека не би сакала тоа пак да го работам. Мојата работа многу ме исполнува и ми е сосема доволна.

Што би биле Вашите диригентски предизвици во следните 20 години?

– Предизвиците никогаш не недостасуваат и добро е што е така. Уметникот не би бил уметник без предизвици. Секоја нова партитура е нов предизвик, а за среќа музиката е неисцрпен извор и предизвици има многу. Следен предизвик што набрзо ме очекува е „Заспаната убавица“ од Чајковски, еден од моите омилени композитори. А за следните 20 години, едно по едно…

Оперската претстава „Боеми“ е ремек-дело на светската музичка уметност

Во чест на дваесетгодишната професионална дејност на Бисера Чадловска на сцената на Националната опера и балет на 24 февруари беше изведена оперската претстава „Боеми“ од Џакомо Пучини, еден од најголемите оперски композитори на сите времиња. Приказната за животот на љубовниците Родолфо и Мими беше раскажана под диригентската палка на Бисера Чадловска, во режија на Дејан Прошев.

Операта е во четири чина. Дејството се одвива во Париз кон крајот на 19 век, а либретото се базира на „Сцени од животот на боемите“ на Хенри Мургер. Светската премиера на операта е одржана на 1 февруари 1896 г. во Торино, Италија, а ја диригирал тогаш младиот Артуро Тосканини.

Сценографијата за македонската изведба на операта е на Зоран Николовски, костимограф е Марија Пупучевска, концерт-мајстор е Верица Ламбевска, а хор-мајстор е Јасмина Ѓорѓеска. Во „Боеми“ настапуваат Ѓорѓи Цуцковски, Сандра Митровска, Марјан Јованоски, Драган Ампов, Александар Стефаноски, Наде Талевска, Невен Силјановски, Борко Биџовски, Јане Дунимаглоски, Александар Никодиновски, Диме Петров, хорот и оркестарот на Националната опера и балет.

(Интервјуто е објавено во „Културен печат“ број 168, во печатеното издание на весникот „Слободен печат“ на 25-26 февруари 2023)