Фестивалот „Букстар“ во изминатите десет години се трансформираше во уникатен книжевен спектакл што во четири програмски денови донесе полни сали и полни срца.

Јубилејното издание на Фестивалот на европска литература „Букстар“ се одржа од 30 септември до 3 октомври под мотото „Метаморфозис“ или „Преобразба“ на повеќе локации во Скопје, а главната сцена беше во „Лабораториум“.

Фестивалот беше во чест на стогодишнината од смртта на Франц Кафка, а во исто време се одбележаа и 25 години од постоењето на издавачката куќа „Антолог“, организатор на фестивалот.

Врвни европски автори беа гости на фестивалот: Мирженка Чехова (Чешка), Паола Перети (Италија), Кристијан Новак (Хрватска), Фарук Шехиќ (Босна и Херцеговина), Игор Маројевиќ (Србија), Румена Бужаровска, Жозе Луиш Пејшото (Португалија), Здравка Евтимова (Бугарија) и Јон Калман Стефансон (Исланд), како и Алесандро Барико (Италија). На фестивалот учествуваа и многубројни домашни автори и уметници.

Покрај авторите, дел од фестивалот беа и реномирани европски издавачи, така што претставниците на издавачките куќи и авторите имаа можност да се сретнат со Надеж Агило (Франција) – извршна директорка на издавачката куќа „Агило“ од Бордо; Тино Шленх (Австрија/Германија) – куратор за книжевната програма на „Културзомер“ – Виена, Австрија; Џорџа Спадони (Италија) – преведувач и надворешен соработник за издавачката куќа „Ботега Еранте“ – Удине, Италија; Манол Пејков (Бугарија) – сопственик на издавачката куќа „Жанет 45“ – Пловдив и на Софиската книжевна агенција – Софија, Бугарија; Бенјамин Лангер – преведувач од македонски на германски јазик и соработник на „Традуки“.

Првиот фестивалски ден го отвори македонската писателка Румена Бужаровска. Пред многубројните гости, писатели, поети, преведувачи, издавачи, но и вљубеници на пишаниот збор, во својот говор се осврна на проблемите во литературата и во преведувањето, за (не)профитабилноста и луксузот да се биде дел од оваа уметност.

Свое обраќање имаше и основачот на фестивалот и главен уредник на „Антолог“, Жарко Кујунџиски, кој ја истакна важноста на јубилејот и изрази благодарност до сите што досега го поддржале фестивалот.

– „Букстар“ е десет години инспирација. Инспирација за писателите, за читателите, за премолчаните и инспирација за заборавените. Кого сè инспирираше „Букстар“? Најпрво сите нас тука, од вредните тимови што стоеја зад фестивалот, до целата книжевна, медиумска и општествена јавност. Но ги инспирираше и гостите од секое крајче на Европа – рече Кујунџиски.

Тема на првата книжевна вечер беше траумата и истрајноста, а публиката имаше можност да чуе разговор со авторките Паола Перети од Италија и Мирженка Чехова од Чешка. Настанот го модерираа Билјана Црвенковска и Драгица Стаменковиќ, а имаше превод и на знаковен јазик. На првиот фестивалски ден се одржа и креативна работилница со Ана Голејшка-Џикова во градската библиотека „Браќа Миладиновци“, каде што издавачката куќа „Антолог“ донираше книги со Брајово писмо, изложба на детски цртежи на тема „Другарче“, како и два поткаста, кои ги водеше Душко Крстевски, а гости беа Жозе Луиш Пејшото од Португалија и Здравка Евтимова од Бугарија.

Eтничките, политичките, oпштествените, но и личните борби во делата на неколку балкански автори беа централни теми на таканаречената „Балканска вечер(а)“, која се одржа втората фестивалска вечер. Разговорот, во полната сала со посетители, со авторите Кристијан Новак од Хрватска, Румена Бужаровска од Mакедонија, Фарук Шехиќ од Босна и Херцеговина и Игор Маројевиќ од Србија, го водеше Владимир Јанковски.

Третиот фестивалски ден имаше најинтензивна програма. Се одржа „Книжевно отворање кон Европа – македонско искуство“ – втора конвенција на претставници на издавачкиот сектор во склоп на програмата „Publishing Europe Fellowship“. Настанот се одржа на Филолошкиот факултет „Блаже Конески“ – Скопје.

Наградата „Драги“ за најдобар книжевен превод на македонски јазик ја доби Анастасија Ѓурчинова, за превод од италијански јазик на делото „Интимен живот“ од авторот Николо Аманити во издание на „Антолог“, додека германскиот доктор на науки и преведувач Бенјамин Лангер е добитник на годинашнaта интернационална награда „Драги“ за преводот на романот „Пиреј“ од Петре М. Андреевски, во годината кога се обележува деведесетгодишнината од неговото раѓање.

Комисијата за доделување на наградата беше во состав: проф. д-р Зорица Николовска (претседател), д-р Јана Михајловска и Владимир Јанковски. Во „Јуроп хаус“ – Скопје се одржа панел-дискусија „Читајќи го и преведувајќи го Кафка“ во чест на светското одбележување на стогодишнината од смртта на Франц Кафка. Учесници беа универзитетските професори Зорица Николовска, Венко Андоновски, Соња Стојменска-Елзесер, Бенјамин Лангер (Германија), Јасминка Делова-Силјанова, како и преведувачот Бобан Здравковски Андреевски. Панел-дискусијата ја модерираше Жарко Кујунџиски.

Истата вечер свечено беше доделена и наградата „Букстар“ на Јон Калман Стефансон за трилогијата „Помеѓу рајот и пеколот“, а разговор со него водеа Александар Маџаровски и Никола Маџиров. Вечерта заврши со традиционална македонска музика изведена од „Чалгија саунд систем“.

Со настанот „Книжевната метафизика на Алесандро Барико: Метаморфоза на имагинацијата“, кој вклучи онлајн-разговор со авторот Алесандро Барико од Италија, на 3 октомври заврши јубилејното издание на фестивалот „Букстар“. Разговорот со Барико го водеше Владимир Јанковски, а воведна реч имаше Анастасија Ѓурчинова. Италијанскиот писател доби специјална награда „Букстар X10“ за исклучителни достигнувања во литературата.

Фестивалот се одржа под слоганот „Преобразба“ и беше поддржан од Министерството за култура и туризам на Република Северна Македонија, книжевната мрежа „Традуки“, „ЕУ со тебе“ (EU with YOU), Амбасадaтa на Германија, издавачката куќа „Антолог“, а одделни настани и гостувања беа реализирани и со поддршка на Амбасадите на Република Чешка и Италија, Културно-информативниот центар на Република Бугарија во Скопје, Италијанскиот институт за култура во Белград, Исландскиот книжевен центар и Институтот за соработка и јазик „Камоеш“. Медиумски покровител на настанот беше Македонската радио телевизија. Визуелниот идентитет беше авторство на Маја Плачкоска, која го изработи и фестивалското видео.

(Текстот е објавен во „Културен печат“ број 250, во печатеното издание на весникот „Слободен печат“ на 5-6.10.2024)