Повеќе од 360 милиони Европејци имаа право да гласаат на евроизборите – четиридневен демократски маратон низ 27-те земји членки на ЕУ чиј исход го одредува влијанието на политичките сили во Европа во следните пет години.

Иако на европските избори често се забележува низок одѕив (највисок во 2019 година, 51 процент), овој пат тие добија зголемен фокус, особено поради главните предизвици со кои се соочи ЕУ од последното гласање, како ковид-пандемијата и војната во Украина.

Првичната излезна анкета објавена од Европскиот парламент во неделата вечерта покажа јасно поместување надесно, при што екстремно десничарските групи добија уште неколку места, а централно-десничарската Европска народна партија (ЕПП) ја зацврсти својата позиција како доминантна партија во ЕУ.

Спротивно на тоа, зелените, тешко поразени во Германија, заедно со либералите, исто така, доживеаја тежок пораз откако партијата Национално обединување на француската опозиционерка Марин Ле Пен ја победи партијата на претседателот Емануел Макрон, што го натера да распише предвремени парламентарни избори.

Кој ќе владее со ЕУ?

Четирите клучни функции во ЕУ ќе бидат во центарот на вниманието – претседател на Европската комисија (во моментов Германката Урсула фон дер Лајен), претседател на Европскиот совет (Белгиецот Шарл Мишел), претседател на Европскиот парламент (Малтежанката Роберта Мецола) и Високиот претставник на Унијата за надворешна политика и безбедност (Шпанецот Жозеп Борел).

И покрај неодамнешните предизвици, Урсула фон дер Лајен останува фаворит за претседател на Комисијата, при што нејзината ЕПП дури и зајакна на изборите. Поддршката од лидерите поврзани со ЕПП и францускиот претседател Макрон може да ја обезбеди нејзината номинација за Советот, но нејзиното потврдување во Парламентот може да биде потешко. Фон дер Лајен отворено размислува за популистичка десничарска коалиција, вознемирувајќи некои социјалисти и либерали, чија поддршка сè уште ѝ треба за да ги достигне потребните гласови во Парламентот (361 од 720).

Социјалдемократите најверојатно ќе го предложат претседателот на Европскиот совет. И покрај некои корупциски скандали, поранешниот португалски премиер Антонио Кошта е фаворит за оваа позиција.

Многумина во Брисел очекуваат Роберта Мецола од Малтешката националистичка конзервативна партија да обезбеди втор мандат како претседател на Парламентот.

Овој пат можеби ќе дојде редот на либералите да го номинираат потенцијалниот наследник на Жозеп Борел. Можен избор би можел да биде естонската премиерка Каја Калас, која ја добива клучната поддршка на Источноевропејците за истакната функција во Брисел, како и министерот за надворешни работи на Луксембург, Ксавиер Бетел, или дури и белгискиот премиер Александар де Кро, кој по дебаклот на евроизборите реши да поднесе оставка.

Што научивме од евроизборите?

Неколку клучни теми доминираа во овој изборен циклус, од кои најистакнат беше проектираниот и многу реален подем на европската екстремна десница. Сегашната коалиција на Европската народна партија, социјалистите и демократите и групата Обнова се чинеше постојано изложена на ризик поради променливите сили на европското гласачко тело. И покрај проектираните промени, ЕПП работи подобро од кога било.

Загубите за обновување и уште поразорните резултати за зелените значат дека ЕПП сега може да гледа во двете насоки: лево и десно. Европратеничката Тинеке Штрик од зелените реагираше на резултатите на нејзината група со апел: „Клучот е во рацете на ЕПП: дали ќе гледаат во крајната десница или не?“.

Претседателката на Комисијата, Урсула фон дер Лајен, ја нарече ЕПП како „сидро на стабилноста“, додека нејзината партиска колешка и претседателка на ЕП Роберта Мецола истакна дека центарот ќе биде фокусна точка на сите идни коалиции. ЕПП останува на чело, и ако ништо друго, нивната потпора само зајакна.

– Денеска е добар ден за Европската народна партија. Победивме на европските избори, истакна Фон дер Лајен пред новинарите во Европскиот парламент заблагодарувајќи им се на европските гласачи за укажаната доверба.

Според неа, иако дел од гласачите им изразија доверба на десните и на левите екстремисти, партиите во центарот сепак го задржаа мнозинството, но таквиот резултат доаѓа со поголема одговорност.

Макрон ќе ризикува на избори

Францускиот претседател Емануел Макрон одлучи да го распушти Националното собрание по дебаклот на евроизборите и најави предвремени парламентарни избори. Изборите треба да се одржат на 30 јуни, а вториот круг на 7 јули.

Макрон претходно ѝ се обрати на јавноста и го призна поразот. Тој во обраќањето до нацијата, на помалку од два месеци пред Олимпијадата во Париз рече дека резултатот од гласањето е тежок за неговата влада и дека не може да го игнорира.

На европските избори партијата на Марин Ле Пен доби 31,5 отсто од гласовите, односно двојно повеќе од партијата на претседателот Емануел Макрон којашто освои 15,2 отсто поддршка од гласачите, па Ле Пен ја поздрави одлуката на претседателот.

Што велат бројките?

Десноцентристичката Европска народна партија (ЕПП) останува најбројна политичка групација во Европскиот парламент со освоени 185 пратенички места, пред левоцентристичката Прогресивна алијанса на социјалистите и демократите (СД) со 137 европратеници.

Трета политичка сила остануваат либералите (Обнова) со 79 мандати, пред десничарската група Европски конзервативци и реформисти (ЕЦР) со 73 и екстремно десничарска групација Идентитет и демократија (ИД) со 58 места. Блокот на зелените и Европска слободна алијанса (ЕФА) освои меѓу 52 европратеници, а Левицата 36 места.

Останатите 100 мандати во 720-члениот Европарламент им припаднаа на партиите што не се членки на ниту една европска група, меѓу кои се и екстремно десничарската Алтернатива за Германија (АФД), италијанското популистичко Движење пет ѕвезди (М5Ц), национал-конзервативната и деснопопулистичка Фидес на унгарскиот премиер Виктор Орбан, левопопулистичката и националистичка Насока-Социјална демократија (Смер-СД) на словачкиот премиерот Роберт Фицо, социјалдемократската Глас-Социјална демократија (Хлас) на претседателот на Словачка, Петер Пелегрини и германската левичарска и популистичка Алијанса на Зара Вагенкнехт (БСВ).

Мелони – „Кралицата“ на ЕУ

Конзервативната група Браќа на Италија на премиерката Џорџа Мелони освои најмногу гласови на европските парламентарни избори во текот на викендот, зголемувајќи ја нејзината позиција и на домашно и странско ниво.

Браќата на Италија освоија 28,8 отсто од гласовите, повеќе од четирипати од она што го освоија на последните избори за Европскиот парламент во 2019 година и надминувајќи ги оние 26 отсто што ги обезбеди на националното гласање во 2022 година, кога дојде на власт.

– Горда сум што Италија ќе се претстави пред Г7, пред Европа, со најсилната влада од сите. Ова е нешто што не се случило во минатото, но се случува денес, тоа е сатисфакција, но и голема одговорност – рече Мелони.

Опозициската централно-левичарска Демократска партија се најде на второто место со 24 отсто од гласовите, додека другата опозициска група, Движењето 5 ѕвезди, беше трета со 9,9 отсто – најлошите резултати на ниво на целата земја од нејзиното создавање во 2009 година.