Очекувањата дека постепено економијата ќе заздравува по пандемискиот шок, не се остваруваат, а главен виновник за тоа се високите увозни цени, оценува универзитетскиот професор Зоран Ивановски. Тој во разговорот за „Слободен печат“ стравува дека ни претстои уште потежок период кога покрај високата инфлација, може да имаме и негативна стапка на раст на бруто-домашниот производ, односно стагфлација. Сепак, како што потенцира, прогнозите на меѓународните монетарци сè уште се дека ќе има раст на БДП, иако позабавен во однос на она што се очекуваше. Стагфлацијата би била резултат на едно сценарио со подолготрајно времетраење на руско-украинскиот воен конфликт.

Државниот завод за статистика објави двоцифрена инфлација, односно раст на трошоците за живот од 10,5 проценти во април годинава, во однос на истиот период лани. Кои фактори беа пресудни за двоцифрениот раст?

– Нема сомнение дека инфлацијата во најголем дел е увезена, но во одредени рамки и домашно создадена. Очекувањата во врска со инфлацијата без зголемени и пред војната во Украина, односно почна трендот на саморазгорувачка инфлација. Инфлацијата кај нас започна порано од инфлацијата во Еврозоната, како резултат на порастот на цените на храната, особено на маслата и мастите, и на порастот на цената на електричната енергија. Базичната инфлација што ги исклучува енергијата, течните горива и непроцесираната храна, и која е мерка за долгорочната и постојана компонента на инфлацијата, почна умерено да расте уште за време на пандемијата во 2020 година, а доби на интензитет од април 2021 година.

Надворешните фактори за инфлација се веќе добро познати – тоа се цените на струјата, на горивата, на гасот и прекинатите синџири за испорака на храна по руско-украинскиот конфликт. Но, вие спомнувате и домашни фактори за инфлација. Кои се тие?

-Со порастот на минималната плата се зголемија трошоците на трудот. Трошоците за труд интензивно растат во подолг период, како резултат на растот на бруто-платите во услови кога продуктивноста на трудот се намалува. Ова е домашен фактор што зависи од домашните макроекономски политики што не ја подобруваат продуктивноста во економијата. Трошоците за труд по единица производ во 2021 година се повисоки за 35 проценти од нивото во 2016 година, додека продуктивноста на трудот во 2021 година е пониска за 4 проценти од нивото во 2016 година!
Втор домашен фактор е историско ниското домашно производство на електрична енергија. Затоа, имавме потреба од увоз, чијашто цена беше исклучително висока во последното тримесечје на 2021 година.

Дали сметате дека државата соодветно реагира во однос на заштитата на стандардот на граѓаните од инфлација?

– Појавата на инфлацијата, државата започна да ја третира со лимитирање на цените, односно со нивно „замрзнување“. Сепак, тоа се краткорочни и административни мерки, кои на долг рок се неодржливи и можат да креираат недостатоци и празни рафтови во продавниците (како сега за маслото за јадење). Имено, доколку сакаме пазарно интервенирање на општото ниво на цени, за ова се користат интервенции од стоковите и од нафтените резерви. Една од функциите на стоковите и резервите на нафтени деривати е да се активираат и пуштат во употреба при поголеми нарушувања на пазарот.
Исто така, државата можеше поефикасно да ја искористи и даночната политика за ценовна стабилност, преку сведување на стапката на ДДВ кај електричната енергија од 18 на 5 проценти, намалување на стапката на ДДВ за храна од 5 проценти на нула и преполовување на акцизата на нафтените деривати. Тука Владата задоцни. Реакцијата кога цените се веќе високи не е иста со реакцијата кога цените почнуваат да растат.

Народната банка долго време ја држеше зауздена каматната стапка, без корекции, за на крај пред извесен период да ја зголеми за 0,25 процентни поенти. Во јавноста имаше коментари дека требаше порестриктивна монетарна политика. Што мислите Вие?

– Имајќи предвид дека поголемиот дел од факторите што ја создаваат инфлацијата потекнуваат од страната на понудата (цените на енергенсите, струјата, гасот, горивата, увозната храна и металите), интервенцијата на Централната банка во насока на затегање на монетарната политика би имала незначително влијание. Тоа значи дека и покрај веќе докажаната терапија на Народната банка на РСМ за таргетирање на девизниот курс на денарот за евро, која веќе подолг период обезбедува целосна ценовна стабилност во нашата земја, инструментариумот за интервенции е ограничен и пред сè може да се лоцира кај мерките на фискалната политика.

Многу сопирачки за растот

– Постојат многу резерви околу планираниот раст, пред сè поради високите цени на енергенсите и несигурноста за нивно обезбедување на подолг рок. Основна премиса на инвестициите е долгорочна стабилност и ценовна предвидливост на инпутите, што во вакви услови не е остварливо, што секако ќе доведе до одлагање и/или апстинирање од планираните приватни инвестиции. На ова се надоврзуваат и државните капитални инвестиции, кои иако планирани на максимално ниво, тешко ќе можат да се остварат, поради тоа што реално е да се очекува дека дел од нив ќе се користат за тековни трансфери и помош на социјално ранливите категории, односно дека кон средината на годината ќе можеме да очекуваме ребаланс на буџетот – вели Ивановски.