Нуклеарната централа Запорожје во Украина, најголема во Европа, веќе пет дена работи без надворешно напојување, ослонувајќи се само на дизел-генераторите за итни случаи. Според податоците од Меѓународната агенција за атомска енергија (ИАЕА), ова е една од најсериозните ситуации откако централата беше заземена од руските сили во 2022 година.

Овој критичен прекин на струја доаѓа во услови на засилени воени дејства и сè почести воздушни напади врз енергетската инфраструктура. Ризикот не е само технички – туку и геополитички, еколошки и здравствен, пишува „Њузвик“.

Централата Запорожје е исклучена од надворешни мрежни линии и моментално се напојува преку дизел генератори (за итни случаи). Според податоци на IAEA и локалните оператори, залихите на горивото за генераторите може да бидат доволни за околу 20 дена работа во итна состојба. Централата во последни години добиваше струја преку една или максимум две функционални линии — претходно имала околу 10 линии, но многу од нив се оштетени или не функционираат поради војната. IAEA предупредува дека ситуацијата е кревка и опасна.

Во извештај на ИАЕА се наведува дека шест од седум далноводи (линиите за надворешно напојување) биле компромитирани. Нивото на водата во базенот за ладење паднало на 13,4 метри, што се приближува кон критична граница од околу 12 метри, под која системите за ладење можат да станат нефункционални.

Како функционира нуклеарна централа без струја?

Нуклеарните реактори, дури и кога се во „ладно исклучување“, и натаму создаваат топлина која мора постојано да се лади. Ако нема доволно струја за пумпите и системите за ладење, радиоактивното гориво може да прегрее, што води до потенцијално фатални оштетувања и истекување радијација.

Во моментот, сите шест реактори во Запорожје се исклучени, но сепак има потреба од постојано снабдување со струја за да се избегне сценарио како во Фукушима (2011) или Чернобил (1986), предупредуваат експертите.

Според IAEA и украинската агенција Енергоатом, генераторите имаат резерви на гориво за околу 15–20 дена, доколку не дојде до дополнителни прекини или механички дефекти. Меѓутоа, достапноста на дизел гориво е ограничена, бидејќи руските сили ја контролираат областа и ги попречуваат транспортните коридори.

Организацијата „Гринпис Украина“ предупреди дека генераторите „се дизајнирани за работа од неколку часа до неколку денови, а не за долгорочно напојување“. Со секој поминат ден без струја, расте опасноста од откажување на критичните безбедносни системи.

Дали Русија се обидува да рестартира реактор?

Сателитски снимки и информации објавени од Гринпис укажуваат дека Русија можеби се подготвува да рестартира еден од реакторите, иако тоа е забрането според меѓународни безбедносни протоколи во зони на конфликт. Постои сомнеж дека Русија гради нови далекуводи до Мариупол и Мелитопол, со цел централата да се поврзе на своја паралелна електрична мрежа, одвоена од украинскиот систем.

Овој потег предизвикува дополнителна загриженост, бидејќи рестартирање во воени услови е крајно ризично – и технички, и безбедносно.

Иако сценарио како Чернобил е малку веројатно поради современиот дизајн на реакторите во Запорожје, Фукушима останува релевантно предупредување – таму, исто така, генераторите откажаа поради природна катастрофа, што доведе до радиоактивно загадување на воздухот и океанот.

Според „Гардијан“, директорот на IAEA, Рафаел Гроси, изјави дека ситуацијата е „екстремно кревка и неприфатлива“, и побара итен меѓународен притисок за обезбедување безбедност на објектот.

„Секој ден без надворешно напојување е ден кога ризикуваме нова нуклеарна катастрофа“, предупреди тој.

Од друга страна, украинските власти го обвинуваат Кремљ за намерно уништување на инфраструктурата и „нуклеарен тероризам“, додека Русија тврди дека „работи на стабилизирање на објектот“.