Отворањето на изложба на дела од студенти на Факултетот за ликовни уметности во Скопје, реализирана како дел од програмата на одбележување на третиот роденден на „ЕУ Хаус Скопје“, овозможи јавноста да се запознае со состојбата на Спомен-куќата на Лазар Личеноски.

Преку низа настани организирани во текот на ноември и оддавање почит на културното наследство создадено од македонскиот сликар Лазар Личеноски (1901-1964), „ЕУ Хаус Скопје“ го прославува својот трет роденден. Со тематски наслов „Мисли напред – затоа што културата е важна“, целата програма има за цел да ја подигне свеста и вниманието за актуелните предизвици и можностите во културниот домен.

Со активностите, организирани заедно со Националната галерија, планирано е да се ангажира разновидна публика, а дел од нив се одржуваат во Куќата-музеј на Лазар Личеноски. Дел од програмата е и изложбата на дела од студенти на Факултетот за ликовни уметности во Скопје.

– По покана на „ЕУ Хаус Скопје“ и во соработка со Националната галерија, во Спомен – куќата на Личеноски, сметавме дека не е соодветно да изложиме студентски дела кои се изработени на друга тематика и со друга мисла, а ѕидовите на интимните простории на Лазар и Зоја Личеноски да ги користиме како ѕидови на кој било галериски/музејски простор. Затоа одлучивме дека оваа изложба ќе се состои од дела што се создадени и инспирирани од личноста и творештвото на Личеноски, од куќата и просторот, но и од односот кон културата и културното наследство. Како што Личеноски со своето делување, творештво, талент и енергичност остави трајно и непроценливо сведоштво, мисла, културно и ликовно-уметничко наследство, така и овие млади креативци, се надеваме идни ликовни/визуелни творци, имаат потреба да бидат автентични и забележани – истакна Славица Јанешлиева, професор на ФЛУ.

Учесници на изложбата се Стефан Јакимовски, Дамјан Јанкоски, Марија Јаќовска, Сара Митковска, Славчо Павлоски, Михаил Паскоски, Милена Петковска и Евгенија Трајковска. Намерата на Делегацијата на ЕУ во Скопје, со особено залагање на амбасадорот Дејвид Гир, е да даде поддршка во напорите за валоризација и реконструкција на ова особено културно наследство, Спомен-куќата на Лазар Личеноски, за која рече дека е куќа со душа.

За таа цел на 10 ноември беше организирана и средба за вмрежување со културните аташеа на земјите членки на ЕУ во Спомен-куќата на Лазар Личеноски. Покрај дел од дипломатите во земјава, на средбата беше присутна и Елизабета Ѓоргиевска, сопруга на претседателот Стево Пендаровски, како патрон на проектот. Присутните ги поздрави амбасадорот Гир, кој ги истакна намерите на Делегацијата на ЕУ и мисијата на „ЕУ Хаус Скопје“.

– Идејата за формирање на „ЕУ Хаус Скопје“ беше да се создаде прозорец кон светот, прозорец кон Европската Унија за младите денес. Но, прозорецот е проѕирен. Можете да гледате од двете страни низ прозорецот. И така, „ЕУ Хаус Скопје“, исто така, отвори прозорец за светот да го види богатството, различноста и креативноста што постои овде во Северна Македонија, особено кај нејзините млади луѓе – рече амбасадорот Гир.

Директорката на Националната галерија Дита Старова Ќерими на средбата направи презентација на целиот проект поврзан со Спомен-куќата на Лазар Личеноски. Таа објасни дека во изминативе години Министерството за култура финансирало изработка на обемен број на проектни програми. Изработен е „Елаборат за валоризација на Спомен-куќата на Лазар Личеноски“ од НУ Конзерваторски центар, Скопје. Во 2016 година е изготвен Основен проект за конзервација, реставрација и реконструкција на куќата на Лазар Личеноски, фаза архитектура со конзерваторско-реставрациски интервенции, статика-конструкции, водовод и канализација, електрика и противпожарна заштита.

Врз основа на Одобрение на Управата за заштита на културното наследство во 2020 година започнала реализација на Проектот за спомен-куќата. Во текот на 2020 започна и во 2021 е завршена фазата водовод и канализација и дел од фазата електрика, која е во завршна фаза во 2022. Во тек се изработува Анекс на Проектот, со претходно направени геотехнички истражувања за поставување на дренажен систем околу објектот заради појава на влага од атмосферски/подземни води, како и санација на влезниот дел на објектот, кој е деградиран.

– Покрај архитектонскиот проект, кој кореспондира на недвижното културно добро, изработени се проектни програми и конзерваторско проектирање на движното културно наследство. Станува збор за колекција од повеќе збирки: Збирка на 122 ликовни дела (слики, цртежи и акварели), Збирка на 37 мозаици и 5 графити, Етнолошко-музејска збирка со обемен етнолошки материјал и Библиотечна збирка. Во февруари 2022 година, според предвидената програма на Националната галерија за 2021 година, комплетно е завршена конзервација и реставрација на збирката на мозаици. Во тек е подготовка на проектот за конзервација и реставрација на 122 ликовни дела, дел од колекцијата на музејот. За етнолошката и библиотечната збирка се направени истражувања, методолошка класификација, внесени и евидентирани, следат конзерваторски елаборати – објасни директорката на Националната галерија, Дита Старова Ќерими.

Спомен-куќата на Лазар Личеноски е еден од важните проекти, како за Националната галерија, така и за културната јавност во земјава воопшто, заради што и постојано поттикнува голем интерес. Старова Ќерими посочи на предизвиците со кои Националната галерија, во чија надлежност е Куќата, се соочува при реализацијата на целиот проект и рече дека станува збор за долг процес, кој сам по себе опфаќа повеќе фази и ангажман од повеќе тимови и многу стручни лица.

– И покрај добрите желби и силните настојувања што поскоро да ја направиме достапна на јавноста, морам да кажам дека обемноста и сложеноста на работите при изработката и реализацијата на одделните конзерваторски и реставраторски проекти, сами по себе го диктираат и темпото на реализација. Имено, проектот опфаќа конзервација, адаптација и ревитализација на куќата на сликарот Лазар Личеноски со крајна цел таа како дом на еден најзначајните основоположници на македонската современа ликовна уметност да биде пренаменета во спомен-куќа „Музеј Лазар Личеноски“ – истакна Дита Старова Ќерими.

(Текстот е објавен во „Културен печат“ број 154, во печатеното издание на весникот „Слободен печат“ на 12-13 ноември 2022)