Борбата со корупцијата како главен проблем што го оневозможува општиот напредок во Македонија зафаќа значаен дел од партиските предизборни програми за парламентарните избори на 8 мај, во кои се ветуваат сериозен чекори кон сузбивањето на оваа штетна појава. Институтот за демократија „Социетас цивилис“ направи кратка анализа на антикорупциските мерки на партиите СДСМ, ВМРО-ДПМНЕ, ДУИ, Левица, „Вреди“ и на ЗНАМ.

– Корупцијата е сеприсутна закана за интегритетот и работата на институциите и политичкиот систем во целина. Како криминално дејствување директно ја загрозува благосостојбата на граѓаните и нивниот пристап до јавните услуги, го поткопува функционирањето на владеењето на правото и создава култура на неказнивост. Од таа причина, за граѓаните е важно што политичките партии ветуваат и како ќе го адресираат овој проблем во своите изборни програми – се вели во анализата на „Социетас цивилис“.

Ветинг за судиите, обвинителите и политичарите

Според анализата, во делот колку треба да се поддржат органите за борба против корупцијата, партиите и коалициите генерално се на иста линија и немаат спротивставени ставови. Во изборните програми на СДСМ, ВМРО-ДПМНЕ и Коалицијата „Вреди“ се предложени мерки за обезбедување на соодветните материјални и човечки ресурси, кои се неопходни за непречено функционирање на институциите и за извршување на надлежностите како проверката на имотната состојба на функционерите, внатрешна ревизија, набљудувањето на судирот на интереси и имплементацијата на Националната стратегија за борба против корупцијата. Мерките се насочени кон сите институции со превентивна антикорупциска улога, но во програмите експлицитно се наведени Државната комисија за спречување на корупцијата, Државниот завод за ревизија и Финансиската полиција.

Најголем сет на мерки во предизборните програми се предлагаат за судовите и обвинителствата – сите партии се едногласни дека на правосудството му се потребни повеќе пари отколку што добива и буџетска независност, но се согласни и дека за сите судии треба да се спроведе ветинг! Освен за судиите и обвинителите, партиите предлагаат ветинг и на политичарите, а во програмата на ДУИ е предложен и посебен закон за ветинг.

– Во врска со критериумите за оценка на перформансот и напредување во судовите и обвинителствата, ВМРО-ДПМНЕ предлага законски измени за допрецизирање на критериумите за унапредување на судиите и задолжителна евалуација на нивната работа, а ДУИ предлага подобрување на законската рамка за оценување, напредување, преместување и разрешување и унапредување на судиите и обвинителите. Левица предлага воведување на годишна евалуација за работата на судиите како и законско прецизирање на критериумите за унапредување на јавните обвинители, а СДСМ предлага реевалуација на работата на активните судии и јавни обвинители и нивниот интегритет – се вели во анализата на Институтот за демократија.

Партиите, се додава, имаат различни ставови за постапките за избор на судиите и обвинителите. ВМРО-ДПМНЕ предлага тие да се избираат од листата на најдобрите кандидати кои ја завршиле обуката на Академијата за судии и јавни обвинители, како и утврдување на законски критериуми за рангирање на кандидатите за судии и претседатели на судови. ВМРО-ДПМНЕ предлага и целосна ревизија на приемот на кандидати во Академијата и одделување на АСЈО во академија за судии и академија за обвинители. Во врска со АСЈО, Левица предлага да се заострат критериумите за упис и да се поништи правосудниот испит на сите кандидати кои го полагале предвремено и приложиле лажни дипломи. Левица предлага и воведување на построги критериуми за избор на судии и поголем стаж за нивен постепен напредок во кариерата.

Освен ова, ВМРО-ДПМНЕ планира да воведе задолжителни постапки за одговорност на оние судии чии предмети ќе паднат во Стразбур, ДУИ ветува воведување на „Сертификати за вршење државна функција“ кои ќе ги добијат оние што не биле вмешани во корупција или дејствија против државните интереси, а кои ќе се применуваат во соработка со НАТО, ЕУ и САД. Левица, пак, предвидува укинување на трајниот мандат на судиите кои ќе имаат ограничен мандат од девет години, без право на реизбор, освен во повисок суд, како и разрешување на судија на кој му застареле три предмета во кариерата и заради изгубен спор пред ЕСЧП во Стразбур.

Враќање на нелегално стекнат имот

Во анализата се наведува дека заедничкото меѓу политичките партии е нивната ангажираност кон повисока контрола и проверка на потеклото на имотот на функционерите.

– ВМРО-ДПМНЕ предлага зголемување на постапките за испитување на потеклото на имотот на политичките функционери и високите раководители во јавниот сектор, вклучувајќи ја и проверката на имотот на судиите и јавните обвинители. СДСМ предложува системска проверка на потеклото на имотот на судиите и јавните обвинители, заедно со реевалуација на нивната работа и проверка за можни судир на интереси. Коалицијата „Вреди“ и Левица се фокусираат на воведување на нови закони, вклучувајќи и законот за управа за наплата на средства, како и итно донесување на закон за потекло на имот на сите носители на јавни функции од осамостојувањето до денес (1991–2024) – се вели во анализата.

СДСМ, ДУИ, Левица и „Вреди“, се додава, во програмите ја истакнуваат потребата од зголемување на ефикасноста на мерките за конфискација на криминално стекнат имот. СДСМ предлага одреден процент од продажбата на конфискуваниот имот и одземените предмети да заврши кај институции кои се заслужни за успехот на финансиската истрага, а ако не можат да се продадат, средствата или имотот да се пренасочат кај невладини организации за проекти за социјални цели. Левица предлага проширена конфискација на нелегално стекнатиот имот на досегашните владејачки структури и олигарси, вклучувајќи и нивните блиски роднини и пријатели, а „Вреди“ се фокусира на зајакнување на овластувањата на Агенцијата за управување со запленетиот имот, за да се овозможи заплена и конфискација на криминално стекнати средства.

Сите политички партии имаат консензус за важноста на дигитализацијата на судството и модернизацијата на правосудните системи и во програмите ги наведуваат своите предлозите како да се дојде до дигитализирано судство и модернизирани судски постапки преку употребата на електронските технологии.