Според една верзија, песната „Ѓурѓовден“ била компонирана во возот на смртта што ги превезувал затворениците во Јасеновац. Некако, заедно со прославувањето на народните обичаи, оваа песна влезе и во традицијата поврзана со еден од најголемите српски празници, а покрај тоа, таа денес се пее на речиси сите прослави и веселби.

Беше обработена од Горан Бреговиќ, објавена на албумот „Бјело Дугме“ од 1988 година, a дали знаете како настанала?

Постојат две верзии на приказната.

Првата верзија како е создадена песната „Ѓурѓовден“

„Пролече на моје раме слече, џурџевак, зелени, свима осим мени“ … Верзијата на Горан Бреговиќ стана дел од традицијата на „Ѓурѓовден“, па кога нè фаќа тага и боемско расположение, се кршат чаши и шишиња за неа, па дури и кога не за прослава.

Сепак, ако треба да му веруваме на професорот Жарко Видовиќ, историчар на уметност од Сараево, тој изјавил дека песната „Ѓурѓовден“ е напишана во беспомошност, очај и ужас – во возот на смртта што ги транспортирал заробените луѓе во Јасеновац.

Видовиќ имал 20 години во 1942 година. Како доброволец, учествувал во априлската војна од 1941 година, а неколку месеци подоцна бил уапсен во Сараево и оттогаш бил во усташки затвор. Според неговото сведоштво, на 6 мај 1942 година, на денот на Свети Ѓорѓи, се нашол во вагон од воз што превезувал затвореници во озлогласениот концентрационен логор.

„Нè извадија од затворските ќелии во зори. Се сеќавам дека беше ледено утро, а усташите коментираа дека подготвиле вистинско Ѓурѓовденско утро за Србите. Тие беа натрупани во вагони за добиток, без храна и вода. Во општиот хаос, страв и неизвесност, еден од затворениците, за кој се вели дека бил член на сараевската „Слога“, од гордост и пркос пеел „Пролече на моје раме слече, џурџевак зелени, свима осим мени, Џурџев дан је!“. Песната се пренесувала од вагон до вагон.

За да не ги слушаат, усташите ги затвориле прозорците на вагоните, а затворениците останале без воздух во мал простор, збиени еден до друг. Од 3.000 луѓе што тргнале од Сараево, 2.000 души пристигнале во Јасеновац. Луѓето умирале од глад, жед, исцрпеност, болест. И вистинскиот пекол допрва ги чекал …

„Малку е познато дека големиот хит „Ѓурѓовден“ е всушност стара предвоена песна која можеби ќе беше заборавена до ден-денес да не беше еден судбоносен воз и ужасните злосторства извршени во Јасеновац за време на Втората светска војна. Фактот дека се пееше на пат кон логорот беше многу споменуван, па Бреговиќ ја зеде песната, ја преработи со нови текстови и така стана позната. Оригиналните зборови беа за љубовта, но токму верзијата на Бреговиќ ја направи планетарно популарна“, тврди Видовиќ, кој почина во 2016 година, пишува „Б92“.

Постои уште една верзија на приказната за тоа како настанал „Ѓурѓовден“. Самиот Горан Бреговиќ еднаш зборуваше за ова за РТС.

Во 1988 година, Емир Кустурица ја снимал „Дом за бесење“(Dom za vešanje) и го ангажирал фронтменот на „Бјело дугме“ да компонира музика за филмот.

„Песните се чудни живи суштества. Кога ќе се ослободат го живеат својот живот, како „Ѓурѓовден“, која беше направена за Кустурица, за „Дом за бесење“(Dom za vešanje), а потоа направив и преработка за албумот „Бјело дугме“ како мала љубовна песна.“

Албумот насловен како „Чирибирбела“ беше издаден и во 1988 година.

„За жал, никогаш не ја напишав на плочата, таа песна е всушност мала почит кон Ѓорѓе Балашевиќ, бидејќи почетната линија за таа песна е репликата на Балашевиќ „када нисам с оном коју волим“. Ништо, една мала љубовна песна, сè друго во врска со тоа, „Ѓурѓовден“ заслужуваше живот надвор од мене“, рече Бреговиќ.

Споменатиот стих е од познатата „Приказна за Васи Ладачки“ на Балашевиќ, додека мелодијата е преземена од традиционалната ромска песна „Едерлези“.

Именувана е по Хедерлез, празник на кој балканските Роми го слават враќањето на пролетта, а исто така се однесува и на празникот на големиот Светец Свети Ѓорѓи.