Европската комисија објави 13 нови проекти со критични суровини во земји кои не се членки на Европската унија, за да го зголеми снабдувањето со метали и минерали потребни за Европа да остане конкурентна во енергетската транзиција, одбраната и воздухопловството.

Меѓу нив е и Јадар, контроверзниот проект за производство на литиум во западна Србија од страна на меѓународната рударска компанија Рио Тинто, против кој локалното население и еколошките активисти, како и српската опозиција, протестираат со години, пишува српскиот сервис на Радио Слободна Европа.

Овие стратешки проекти имаат за цел да ги диверзифицираат изворите на снабдување на ЕУ и да ја зголемат економската безбедност, како и да го поттикнат локалното создавање вредност во трети земји, соопшти Европската комисија.

Објавата дојде по одлуката на Кина во април да воведе ограничувања за извоз на ретки минерали додека не се добијат нови лиценци.

„Треба да ја намалиме нашата зависност од сите земји, особено од голем број земји како Кина. Забраните за извоз ја зголемуваат нашата волја за диверзификација“, изјави за новинарите европскиот комесар за индустрија, Стефан Сежурн.

Кина контролира повеќе од две третини од светското производство на ретки минерали и повеќе од 90 проценти од капацитетот за нивна преработка.

Листата на ЕУ е дел од спроведувањето на Законот за критични суровини договорен во 2023 година, според кој блокот има за цел да ископа 10%, да рафинира 40% и да рециклира 25% од своите потреби до 2030 година.

Тоа е исто така резултат на спроведувањето на Законот за критични суровини усвоен во мај 2024 година, соопшти Комисијата.

Десетте нови проекти ќе се фокусираат на материјали потребни за батерии на електрични возила и складирање на батерии, вклучувајќи литиум, кобалт, манган и графит. Два проекта се наоѓаат во Малави и Јужна Африка.

Другите проекти се наоѓаат во Велика Британија, Канада, Гренланд, Казахстан, Мадагаскар, Норвешка, Србија, Украина, Замбија, Бразил и француската прекуокеанска територија Нова Каледонија.

Еден од придружните документи наведува дека проектот Јадар во Србија го промовира Рио Тинто преку локалната фирма Рио Сава со цел да придонесе за снабдување со литиум за батерии и бор (за металургија).

Рио Тинто ја поздрави одлуката на Европската комисија да го прогласи својот проект за рудник за литиум Јадар во близина на Лозница за стратешки проект.

„Оваа одлука потврдува дека проектот Јадар може да се развива во согласност со стандардите на ЕУ и го истакнува неговото големо значење за Србија и ЕУ и за безбедно снабдување со критични суровини неопходни за зелената транзиција“, се вели во соопштението на компанијата.

Компанијата нагласи дека останува посветена на дијалог со сите засегнати страни и на спроведување на проектот во целосна согласност со еколошките стандарди и регулаторните барања на Србија и ЕУ.

Дел од активистите кои се против проектот Јадар ја нарекоа одлуката на Европската комисија „лицемерна“, тврдејќи дека таа нема да гарантира почитување на еколошките стандарди.

Србија потпиша Меморандум за критични суровини со Европската Унија на 19 јули во Белград, за време на посетата на потпретседателот на Европската комисија Марош Шевчовиќ и германскиот канцелар Олаф Шолц.

Сепак, проектот речиси пропадна откако српската влада ги одзеде лиценците на Рио Тинто во 2022 година по масовните граѓански протести.

Пред една година, српскиот Уставен суд ја поништи одлуката на владата за запирање на проектот Јадар, а неколку дена подоцна, владата донесе одлука со која повторно се отвора можноста за проектот за рударство вреден 2,4 милијарди долари.

Дали претстои конфликт со Владата на Србија за проектот Јадар или само „спин“ за „замајување на јавноста“!?