Со позајмената милијарда на Мицкоски или ќе пркнеме, или ќе се закопаме – трето нема
Очекувано е новата влада да се задолжи затоа што дефицитот во првите 4 месеци од годината изнесува околу 6-7 проценти од бруто-домашниот производ. Но клучните прашања се за што ќе се користат парите, дали треба да „заглавиме“ со толкав износ и од која земја ќе позајмиме за да не мораме да плаќаме и политичка цена
Економските аналитичари ја употребуваат истата реторика што ја слушаме со години, а тоа е дека ако државата ги употреби парите што ги позајмува, за економски развој – за нешто што создава таканаречена додадена вредност од која може потоа да се враќаат земените долгови, тогаш сме на добар пат, а ако не, тогаш само заглавуваме во долгови и економски слабееме. Лидерот на победничката ВМРО-ДПМНЕ Христијан Мицкоски, веднаш по изборната победа најави задолжување од една милијарда евра од европска земја по поволни услови, а реакциите за „милијардата“ никако не стивнуваат. Во недостиг на транспарентност во најавата, се лицитира со одговори на прашањата: од која земја ќе позајмиме толку пари, ќе има ли тоа своја политичка цена, за што ќе се користат…
Препорачано
Економистот од Виенскиот институт за интернационални економски студии Бранимир Јовановиќ вели дека е очекувано новата влада да се задолжи затоа што дефицитот во првите 4 месеци од годината изнесува околу 6-7 проценти од бруто-домашниот производ, а и во Буџетот за 2024 година е предвидено задолжување во странство. Сепак, и покрај тоа, вели Јовановиќ, „една милијарда веројатно е премногу“.
– Во Буџетот се предвидени 700 милиони, а и најновите фискални податоци се подобри од очекувањата – во април, Буџетот има дури и суфицит, и покрај високите предизборни трошења. Тоа се должи на високите приходи од ДДВ, кои веројатно се последица на заживеаната потрошувачка во економијата, поради забавувањето на инфлацијата и покачувањето на платите и пензиите од страна на претходната влада. Дополнително, сите очекувања на глобалните финансиски пазари се дека каматите ќе почнат да се намалуваат, поради очекуваното намалување на каматата на ЕЦБ оваа недела. Со оглед на сето ова, мислам дека новата влада не треба да брза со задолжувањето, треба да се почека колку што може повеќе, и да се задолжи колку што е можно помалку – изјави за „Слободен печат“, Јовановиќ.
Универзитетскиот професор Синиша Наумовски пак смета дека е добро да имаме финансиска инфузија за економски раст и дека пред да анализираме би требале да и дадеме шанса на новата Влада, за да видиме што би направиле со позајмените пари.
– Како што слушнавме од идниот премиер и мандатар на новата влада, иако во нивната програма не беше најавено, очекувањата се дека ќе добиеме една милијарда поддршка од една земја. Може да шпекулираме од која земја е тоа, но според мене и небитно. Сега никој не може да каже дали резултатот од задолжувањето ќе биде добар, или не е, но според мене ова задолжување е позитивно, а анализите на стручната фела може да се прават отпосле. Но, јас сум оптимист и имам надеж дека тие средства ќе бидат инфузија која ќе помогне во делот на економскиот раст. Сепак, најважно е каде ќе се трошат парите, затоа што јавните расходи во буџетот се многу поголема ставка од приходите. Од друга страна, бидејќи веќе споменуваат некои проекти што сакаат да ги исполнат во првите 100 дена, вреди да почекаме – ни изјави Наумоски.
Тој ова, како и сите задолжувања на државата ги поедностави со пример на едно домаќинство.
– Ако некој богат роднина од богата држава ви даде пари, ако вие си ги потрошите за луксузен автомобил, или скапи ручеци – тоа е лошо, ама ако, на пример, вложите во станови што ќе ги издавате, тогаш метафорично семејството од стандард од 1.000 евра ќе стигне до стандард од 3.000 евра, и ќе може и да го враќа позајменото – вели Наумоски.
Економскиот аналитичар Абил Бауш вели дека „овој заем би можел да пружи брза финансиска инјекција што ќе ја поттикне економската активност и ќе овозможи реализација на капитални проекти“, но и тој предупредува на внимателност.
– Ова може да вклучува изградба на инфраструктура, модернизација на јавните услуги и инвестиции во образованието и здравството. Но, оваа стратегија има свои недостатоци.
Прво, заемот ќе го зголеми јавниот долг, што може да предизвика долгорочни фискални проблеми. Секој нов заем значи дополнителни каматни трошоци и можност за финансиска нестабилност доколку економските услови се влошат. Понатаму, искуствата од минатото покажуваат дека не секогаш овие заеми се користат ефикасно и транспарентно. Корупцијата и неефикасната администрација може да доведат до тоа средствата да се искористат нерационално, што на крајот ќе ги остави граѓаните со поголеми долгови и малку видливи резултати. Алтернатива на заемот е привлекувањето на капитални инвестиции од странски инвеститори – заклучува Бауш.
Инаку, самата практика за позајмување пари од страна на една држава од некоја друга држава во светот не непозната. Јовановиќ потсетува дека Србија, на пример, пред година-две зема заем од Обединетите Арапски Емирати, исто така од 1 милијарда.
– Како што земате заем од некоја банка, или од ММФ, така можете да земете заем и од држава. Тоа обично се прави кога државата ви дава подобри услови од оние што можете да ги добиете на пазарот – појаснува Јовановиќ.
Јовановиќ: Зошто би позајмувале од Унгарија, има ли скриен „дил“?
Економистот Бранимир Јовановиќ вели дека е неопходно целата постапка на позајмување да биде транспарентна – да се знае под кои услови се зема заемот, која е каматната стапка, кои се условите за враќање, дали има некои други услови или скриени клаузули и слично. Но, како што вели, ништо од тоа сега не се знае.
– Вториот голем проблем е што сѐ повеќе се зборува дека тој заем ќе биде од Унгарија, која не важи за држава што има вишок пари. Вакви заеми обично се земаат од земји што имаат огромни девизни резерви, како, на пример, арапските земји, или Кина, на кои, народски кажано, не знаат што да им прават. Унгарија не е таква земја, во голема мера е зависна од трансферите што ги добива од ЕУ, и кога ЕУ ќе им ги замрзне тие пари, тие веднаш влегуваат во криза. Така што, се поставуваат низа прашања, како – зошто Унгарија би ѝ дала толку пари на Македонија, дали има тука некој скриен дил? Дали е тоа поврзано некако со поранешниот премиер Груевски, кој доби азил во Унгарија, откако беше осуден на затвор во Македонија? Дали е ова можеби обид за негова амнестија и враќање во државата – тој сега ѝ средува заем на Македонија од милијарда евра, па како награда за тоа ќе биде помилуван? Дури и да не отидат работите толку далеку, дали на Македонија во овој момент ѝ треба вакво зближување со Унгарија, која важи за проблематичното дете во ЕУ и е честопати изолирана? – прашува Јовановиќ.
