Жените во спортот во Македонија се доказ дека талентот и упорноста можат да ги надминат родовите пречки кои општеството често ги поставува. Иако, историски гледано, спортот долго време беше сметан за домен на мажите, во последните децении сведочиме на сè поголема вклученост на жените во разни дисциплини – од традиционалните спортови како кошарка, ракомет и фудбал, па сè до индивидуалните спортови како тенис, атлетика и боречки вештини.

На Олимписките игри кои се одржаа летово во Париз, официјално е достигната родовата еднаквост преку еднаквото учество на мажите и жените во спортските игри. Меѓутоа, и покрај овие достигнувања, во светот сè уште не постои целосна родова еднаквост и рамноправност. Сепак, предизвиците остануваат. Недоволната институционална поддршка, ограничените буџети за женските тимови и нееднаквата медиумска застапеност се само дел од проблемите со кои се соочуваат спортистките во светот, а особено во Македонија.

Во анализата спроведена од Институтот за комуникациски студии за време на Летните олимписки игри во Париз, а во која биле анализирани 400 новинарски извештаи, медиумите користеле родово стереотипизирање и прикажување на жените исклучиво преку нивниот надворешен изглед.

Професорката Ленче Алексовска-Величковска, која предава психологија на Факултетот за физичко образование, спорт и здравје и е поборник за родова еднаквост, за „Слободен печат“ вели дека иако има пораст на учеството на жените во спортот на светско ниво, сепак тие се малку застапени во менаџментот, тренерството и во високите претставнички нивоа.

– И покрај порастот на учеството на жените во спортот во последните години и зголемените можности на жените за учество на домашните и меѓународните арени, промоцијата на жените во одлучувачките водечки места во спортските организации не е зголемена. Жените во значително мал број се застапени во менаџментот, тренерството и воопшто во високите преставнички нивоа. Без жени-лидери, жени во управни и одлучувачки улоги во врска со спортот, и не е можно да се постигне еднаквост на половите во спортот – вели Алексовска-Величковска.

Професорката смета дека целиот спортски систем во Македонија е целосно наклонет кон мажите.

– Традицијата, општеството, културата, спортската култура, сè е во полза на мажите во нашата земја. Најважната цел е развој на спортска култура која овозможува и вреднува целосно учество на жените во секој аспект на спортот – тврди Алексовска-Величковска.

Жена на чело на ракометен клуб

„Слободен печат“ разговараше и со Зорица Блажевска, која раководи со ракометниот клуб Металург веќе шест години. Таа беше избрана за најуспешна спортска менаџерка во 2020 година и е една од ретките која раководи со машки клуб во Македонија. Блажевска жали што денес сè уште се зборува за жени и мажи менаџери, а не за квалитетот на работењето.

– Ретки се мажите кои искрено веруваат и имаат намера да помогнат или да направат промени за еднакви можности за жените и мажите во спортот. Жалам што уште зборуваме за жени и мажи менаџери, а не за добри и лоши менаџери. Минатата Влада имаше план до 2023 година да се воведе родова еднаквост во спортот – 50 отсто мажи и 50 отсто жени. Но, ни приближно не сме стасале до тоа, а оваа Влада сè уште не стасала да ја разгледа оваа тема. Останува фактот дека 95 отсто од раководните лица во спортските федерации се мажи, а над 80 отсто во клубовите. Сите заложби да се промени нешто се декларативни, во пракса не се случува ништо. Јас жалам што досега ретко која владејачка структура сфати дека спортот претставува моќна алатка за општествени промени и социјален развој на жените, кои многу можат да помогнат за подобро општество. И УНЕСКО во Повелбата за физичко образование и спорт има истакнато дека секое човечко суштество има основно право на пристап до спортот, кој е од суштинско значење за целосниот развој на личноста и секое девојче или жена треба да има еднаква можност за учество и ангажирање на сите нивоа во спортот, без разлика дали заради рекреација, унапредување на здравјето или заради резултати – вели Блажевска.

Блажевска апелира жените да бидат вклучени во сите процеси на донесување одлуки, но и да се изедначат критериумите на финансирање во машкиот и женскиот спорт.

– Јас, како претседател на машки и женски клуб, апелирам жените да бидат вклучени во сите процеси на донесување одлуки, но она што е суштински најважно е да се применува родово одговорно буџетирање и еднаков пристап до финансиски ресурси. Во моментов, распределбата на државните пари е нееднаква, во полза на машките клубови. Ретки се фирмите кои покажуваат интерес за спонзорирање женски екипи, посебно во најчувствителниот сектор – младинските спортови – објасни Блажевска.

Освен финансиските средства, женските екипи секогаш се во „чекалницата“ кога се во прашање доделувањето на термини во спортските сали за одржување тренинзи и натпревари.

– Жените во спортот се соочуваат со недостиг на соодветни спортски објекти, затоа што сите атрактивни термини се резервирани за мажите. Спортистките се многу ретко претставени во медиумскиот простор, а и кога се, ретко се зборува за нивните резултати, почесто објект на интерес е нивниот изглед – вели Блажевска.

Жените спортисти ги нема доволно во медиумите

Македонската ракометна репрезентативка и долгодишен интернационалец, Марија Тасевска вели дека постои сериозен јаз меѓу мажите и жените во спортот. Според неа, спортистките не се доволно присутни во медиумскиот простор.

– Постои голем јаз во продукцијата на вести во машкиот и женскиот спорт. Има случаи кога на репрезентативен собир нема да бидеме удостоени од ниту една медиумска екипа, што не важи и за машката репрезентација. Тоа е голем проблем. Можеби, генерално, машкиот спорт е многу поатрактивен од женскиот, но тоа најпрво започнува од неизедначениот медиумски третман. Како најпрост пример можам да ги истакнам преносите во македонскиот клупски ракомет. Натпреварите од женската ракометна лига на Македонија можат да се гледаат на јутуб-каналот на Ракометната федерација на Македонија, за разлика од натпреварите од машката суперлига, кои имаат и телевизиски преноси со што се подостапни за поголема маса луѓе. И во земјите каде што сум настапувала, мажите имаат поголема медиумска активност, но сепак разликата не е толку голема како во Македонија. Во случаите кога ние жените спортистки сме медиумски покриени, неретко во текстовите сме проследени со голем број  епитети, компарации и метафори, а со начинот на пренесување на веста, новинарот го предизвикува читателот или пак слушателот да го коментира нашиот изглед – вели Тасевска.

Покрај неадекватниот медиумски третман меѓу мажите и жените спортисти, има значителна разлика и во ценење на трудот.

– Во професионалниот спорт, без разлика дали станува збор за машка и женска конкуренција, не треба да има разлика. Но, за жал тоа не е така. Жените спортисти се помалку платени од мажите. Поради тоа, голем број талентирани млади спортистки ја губат волјата за вежбање и докажување и се откажуваат од својот сон уште како млади. Своето внимание, време и интерес го пренасочуваат кон сосема друга професија, за која сметаат дека ќе им донесе поголема лагодност во животот. Женските ракометни клубови во македонската лига се со мал буџет, кој не е ни приближен до оној на машките клубови. Иако дел од ракометарките, не сите, се договорени да играат за одреден финансиски надомест, тие пари, иако не се многу, не ги ни добиваат навремено, што подоцна прави дисбаланс во тренирањето и фокусот на ракометарките – завршува Тасевска.

Ваквите ставови ги потврдува и анализата спроведена од Институтот за комуникациски студии (ИКС).  Во новинарските извештаи се согледува дека сензационалистичкиот јазик во насловите сè уште се широко употребувани од страна на новинар(к)ите, се употребува неконзистентна и несоодветна терминологија како несоодветниот превод на извештаите од странски медиуми. Исто така од ИКС сметаат дека медиумските работници и новинар(к)ите треба да се подложат на обуки за родова сензитивност, препознавање и справување со родовите стереотипи и дезинформации, онлајн медиумите не се доволно транспаретни во однос на авторството на новинарските извештаи, како и назначувањето на на изворите во новинарските извештаи, потребно е новинарките и новинарите да употребуваат родово сензитивен јазик во новинарските извештаи, постои кунтинуирано перпетуирање на родовите стереотипи во извештаите и потребно е да се работи на подигнување на ниското ниво на свест за принзипите на различност и недискриминација во новинарските извештаи.

Еднакви можности за двата пола

За подобрување на статусот на жените во македонскиот спорт и приближување до статусот на мажите, Алексовска-Величковска смета дека треба да се воведат квоти за процентуално учество на жените во спортските институции и селекција со соодветни критериуми.

– Квалитетот, знаењето и перформансите се модел во секоја европска или светска земја, без разлика на полот. Но, по анализата од само осум проценти учество на жените во спортските институции, кај нас е потребен поинаков модел, кој ќе се заснова на едукација и обуки за поголемо учество на девојчињата и жените во спортот и спортските институции, развивање лидерски особини, воведување квоти за процентуално учество на жените во спортските институции и селекција со соодветни критериуми. Треба да се почитува овој модел и, после година, две, три, ќе бираме по квалитет реално кога и двата пола ќе имаат еднакви можности – предлага Алексовска-Величковска.

Со сличен став е и Блажевска, која апелира новото Министерство за спорт да го поддржи напредокот на жените во сите области на спортот – спортисти, тренери, спортски работници и менаџери.

– За да се надминат овие предизвици, јас како една од ретките жени на раководна функција во спортот апелирам: Процесот при избор на раководни лица да е транспарентен, припадниците од двата пола да имаат еднакви можности за кандидирање, да се обезбедат спортски објекти за женските клубови и да се воведат родово-сензитивни програми за девојчиња и жени од сите возрасти – порача Блажевска.