Милорад Додик не сака да се откаже. Дури ни сега, откако Централната изборна комисија на  Босна и Херцеговина  му го одзеде мандатот како претседател на Република Српска (РС).  „Јас сум тука и ќе останам тука“, изјави политичарот на босанските Срби во својата првична реакција.

Со ова, Додик нагласи дека не ги прифаќа одлуките донесени од државните власти на Босна. Дури ни оние на највисокиот суд во земјата, кој веќе на 1 август 2025 година му забрани каква било политичка активност. Ова, пак, беше реакција на одбивањето на Додик да ги почитува одлуките на Кристијан Шмит, високиот претставник (ВП) на меѓународната заедница во државата наследничка на Југославија.

Високиот претставник го следи почитувањето на „Дејтонскиот мировен договор“ уште од крајот на Босанската војна (1992-1995). Дел од мировниот договор по три и пол години војна беше административната поделба на западнобалканската земја Босна и Херцеговина на два „ентитета“: Федерацијата на Босна и Херцеговина (ФБиХ), населена првенствено од босански муслимани (Бошњаци) и Хрвати, и Република Српска, доминирана од Срби.

По одлуката на изборната комисија да му го одземе мандатот,  Додик тргна во офанзива  и најави референдум. На него, од граѓаните на РС ќе биде побарано да се изјаснат дали „го поддржуваат уривањето на Уставот на РС“. Ова не е прв пат Додик да се закани со референдум. Повеќето референдуми што ги најави во текот на годините се фокусираа на  отцепувањето на РС од Босна –  но само еден на крајот се одржа во 2016 година, а неговиот резултат беше поништен од страна на Уставниот суд на Босна.

Против државните институции на БиХ

Веројатно таа ќе биде судбината и на последниот референдум на Додик. Сепак, неговите референдуми се корисен механизам за политичарот  да ги влоши политичките кризи  и да ги одложи правните процедури – на пример, преку најавениот процес на жалба до Централната изборна комисија на БиХ, која сега е принудена да распише предвремени избори за претседател на Република Српска.

На Додик му одговара што Република Српска донесе нов изборен закон во 2024 година. Иако Уставниот суд во босанскиот главен град, Сараево, го прогласи за ништовен, бидејќи е некомпатибилен со босанскиот закон, спроведувањето на оваа одлука во Република Српска, која е целосно под контрола на Додик и неговите политички сојузници, веројатно ќе се покаже како проблематична.

Опозицијата во РС одбива да учествува

Опозицијата во Република Српска веќе изјави дека нема да учествува на референдум. „Сигурен сум дека овој референдум ќе се одржи седум дена пред претседателските избори – и дека ова ќе биде целата изборна кампања“, рече Небојша Вукановиќ, претседател на опозициската Листа на правда и ред (ЗПР). Датумот за последниот референдум на Додик би можел да биде објавен за само еден или два дена, кога ќе се состане парламентот на РС.

Но, постојат и други сценарија. Еден од двајцата потпретседатели на РС би можел да го преземе претседателството на Додик до одржувањето на нови избори. Претседателот на ентитетот каде што доминираат Србите, се избира според етничката пропорционална застапеност од српското население – околу 80 проценти од приближно 1,1 милион жители. Потпретседателите се од босанско муслиманско (бошњачко) и босанско-хрватско потекло.

Потпретседателот на Република Српска е лишен од моќ

Уставот на РС не предвидува претседателската функција да ја преземе еден од двајцата потпретседатели доколку актуелниот не е во можност да ги извршува своите должности. Сепак, сегашниот бошњачки заменик-претседател, Ќамил Дураковиќ, тврди дека му се одземени сите службени привилегии – вклучувајќи го и неговиот советник, неговото службено возило и неговата официјална резиденција.

„Одлуката за прекинување на работниот однос со мојот советник беше донесена веднаш по одлуката на изборната комисија“, објасни Дураковиќ.

Последователно, владата на РС го замолила да ја напушти зградата каде што се наоѓа неговата канцеларија. „Потоа се јави кабинетот на претседателот и ме замоли да го вратам моето службено возило“, продолжи Дураковиќ. Политичарот се сомнева дека ова се должи на стравот на Додик дека неговиот заменик ќе ја преземе претседателската функција.

Извор: Дојче веле/ Автор: Драган Максимовиќ