Искршени, ишарани канти за селектирање отпад, полни со сè и сешто, а помалку со тоа што треба, покажа нашата обиколка во Скопје. Справувањето со комуналниот отпад не е ни малку едноставна работа. На терен треба да работат и општините и комуналните претпријатија, но и да има желба од народот, за што постојано треба да се работи на подигање на свеста за зачувување на животната средина и за тоа дека и отпадот има своја вредност.

Анкетата што ја направи Друштвото за управување со пакување и отпад од пакување  „Пакомак“ за првпат покажува дека се зголемува бројот на оние кои одговориле дека и да имаат до себе канти за селектирање на отпад, нема одделно да фрлаат пластика, стакло и хартија?!

– Ние на секои две години правиме истражувања. На прашањето: Дали би селектирале шишиња и лименка ако ви се блиску кантите, првпат годинава имаме повеќе негативни одговори во однос на анкетата од 2022 година.

Социолозите веројатно ова го објаснуваат со некој „антиестаблишмент тренд“ што го има општо во светот.

Така, недовербата на граѓаните се шири на сите сфери во државава, па и на отпадот, односно постои недоверба дека отпадот навистина се рециклира. Така и нечии добри намери пропаѓаат во вода – вели Филип Ивановски, директор на „Пакомак“.

Магдалена Михајловска, експерт за комуникации во „Имиџ пи-ар“ и член на Македонската асоцијација за управување со цврст отпад, вели дека мора да се работи на едуцирање и информирање на јавноста за да се поттикне промена на свеста и на навиките кај сите нас.

– Првиот чекор кон организирано управување со отпад е секако селектирањето, но, за жал, кај нас и покрај солидната регулатива тоа е сведено на добрата волја на поединци и организации.

За да имаме соодветен ефект, треба да се работи на повеќе кампањи за подигнување на свеста за потенцијалот и важноста на создавање одржлив систем за управување со отпад, преку кои ќе се едуцира и ќе се информира јавноста и ќе поттикнат промена на свеста и навиките кај сите нас.

Иако има кампањи за подигнување на свеста за селектирањето на отпадот, тоа не е доволно. Тоа можеме да го очекуваме само доколку пристапиме организирано, односно покрај кампањите да се преземат конкретни системски активности, со што селектирањето ќе биде задолжителен дел од начинот на кој го одлага отпадот секое домаќинство или организација – вели Михајловска.

Таа нагласува дека е важно на отпадот да не се гледа како на нешто што се фрла, а што ќе се случува со него понатаму да не ни е важно.

– Во ера на целосна енергетска транзиција, одржливото управување со отпадот е исклучително важен сегмент. Имено, организираното и одржливо управувањето со отпад не е значајно само од еколошки туку и од економски аспект.

Отпадот има свој потенцијал и со правилно управување, освен што се реупотребуваат одредени материјали како стакло и хартија, од останатиот отпад што не може да се селектира и рециклира, со соодветен третман и преработка се добиваат нови производи кои се важен ресурс во повеќе индустрии, особено во енергетиката – појаснува таа.

Само 18,3 отсто од комуналниот отпад е селектиран

Селекцијата на отпад останува голем проблем за македонското општество. Само 18,3 отсто од комуналниот отпад во Македонија е селектиран, како примарна селекција, а со тоа е овозможен соодветен третман преку рециклирање. Наспроти ова, повеќе од 80 отсто од целокупниот комунален отпад собран во 2022 година завршил на општинските депонии, велат од Македонската асоцијација за управување со цврст отпад.

Податоците на Државниот завод за статистика покажуваат дека количеството на отпад што го прави секој поединец од година в година се зголемува. Во 2019 година биле создадени 456 килограми, а минатата година 503 килограми годишно по човек.

Според податоците на Државниот завод за статистика, вкупното количество на собран комунален отпад минатата година изнесува 621.686 тони. Споредено со 2022 година, тоа е 2,6 проценти повеќе. Зголемувањето се должи на зголемениот број на населени места вклучени во системот за колективно собирање отпад, велат од Заводот за статистика. Оттаму посочуваат и дека најголемо количество на собран комунален отпад е забележано во Скопскиот Регион – 169.515 тони или 27,3 отсто од вкупното собрано количество. Од вкупното количество на собран комунален отпад, 507.138 тони или 82 проценти се собрани од домаќинствата, а останатите 18 проценти од правни и физички лица (комерцијален отпад).

Според видовите отпад, најголемо количество на собран отпад е измешаниот комунален отпад – 531.033 тони или 85,4 проценти, а најмало количество има отпадот од гума – 1.301 тон.

Но, освен собран отпад има и отпад што е создаден, а не е собран. Количината е 256.617 тони!

Ана Каранфилова, раководител на Сектор за управување со отпад во Министерство за животна средиа и просторно планирање и членка на Управниот одбор на Македонската асоцијација за управување со цврст отпад, вели дека управувањето со отпадот е еден од најголемите предизвици на модерното живеење, а воедно и еден од најочигледните знаци за грижата на заедницата кон животната средина.

– Сите ние како поединци, во нашиот приватен и професионален живот, сме учесници во системот за управување со отпадот и го правиме изборот за свој придонес кон одржливо општество и економија или, пак, деградирана состојба на медиумите на животната средина и нашата околина.

Меѓутоа задачата на органите на власта за водење на политиките во областа на управување со отпадот е да ја постави основата за добар, ефикасен, одржлив и модерен систем за управување со отпадот.

Затоа еден од клучните приоритети е спроведувањето на реформата за унапредување на управувањето со отпадот во нашата земја – вели Каранфилова.

Според него, на територијата на целата држава сè уште има потреба од воспоставување на основната инфраструктура за собирање, селектирање, третман и преработка, како и отстранување на отпадот.

– Потребно е зајакнување на обврските на сите чинители во управувањето со отпадот, како и соодветна примена на начелата на циркуларната економија заради минимизирање на количините на отпад и заштита на ресурсите – вели Каранфилова.

Ако веќе селектираат, најомилено им е стаклото

Искуството на „Пакомак“ кажува дека ако веќе селектираат, граѓаните најмногу се заинтересирани да селектираат стакло.

– Вкупно контејнери за комунален откуп во Македонија има околу 10.000, а за селектиран отпад, само во последните 6 години ние имаме поставено уште 3.200 контејнери и 12.000 канти. Имаме и 56 машни во супермаркети од кои очекуваме годинава 10.000 шишиња и лименки.

Собираме стаклени шишиња од над 1.000 кафулиња, хотели и ресторани од кои 500 се во Скопје, со што собираме над 5.000 тони стаклена амбалажа годишно., половина од кафулиња, половина од контејнерите. Тоа е над 40 проценти од стаклото што како амбалажа се пушта во Македонија – вели Ивановски.

Тенденцијата е на 1.000 жители да има по еден жолт, зелен и син контејнер. Тоа значи дека во државава треба да има 6.000 контејнери заедно од сите три вида. А сега сме некаде на половина пат. Но, има некои градови има каде што е постигнат нормативот, како што е Прилеп, Штип, Битола, Берово…

Европски норматив е кај што има погусто население да има по еден од трите контејнери на 1.000 жители, кај што е поретко население да има по еден контејнер на 650-700 жители – вели Ивановски од „Пакомак“.

Каранфилова пак, потенцира дека општините, како изворно надлежни за отпадот од домаќинствата мора да покажат повеќе заложби за спроведување на своите законски обврски и да ги препознаат можностите што се поставени со законската регулатива и средствата од владата.

Тој посочува дека мешаниот комунален отпад останува голем проблем и не се гледа тренд на подобрување.

– Статистичките податоци предупредуваат дека селекцијата на отпадот останува неомилена практика, како за граѓаните, така и за јавните комунални претпријатија. Притоа, лани 40.259 тони биле селектирани како органски отпад (храна, лисја и друго ѓубре), 13.063 тони биле селектирана пластика, 12.178 тони од отпадот бил селектирана хартија.

Во 2022 година сме селектирале 8.373 тони текстил, 3.754 тони стакло, 2.302 тони метал и 1.487 тони гума. Во споредба со 2021 година, количеството на измешан комунален отпад што завршил на депониите е минимално намален во 2022 година.

Па, така, во 2021 година 82,7 отсто од ѓубрето што било собрано од комуналните претпријатија било одложено на општинските депонии.

Сепак, драстични промени во делот на зголемување на селектираните количества на отпад во 2022 година, споредено со една година претходно, не можат да се забележат во статистичките податоци – посочува Каранфилова.

Која индустрија си прави отпад од амбалажа, треба да си плаќа

И фирмите што имаат производи во амбалажа, на пример продаваат телевизор што секако е запакуван, треба да си плаќаат одреден износ за да може некое од непрофитните друштва да организира негово собирање.

– На пазарот лани имало пуштено 109.000 тони амбалажен отпад. Од нив, клиентите на „Пакомак“ во промет пуштиле 50.000 тони, а ние сме собрале малку помалку од 30.000, или 61,1 процент. Во 2030 година планираме да собереме 65%. Секој што има пакувана амбалажа, треба да плати, а ние со тие пари треба да го собереме отпадот од граѓаните, да најдеме начин како таа да се врати од народот – дали тоа ќе го правиме од дома, дали од контејнер… Ние треба да поставиме систем како таа амбалажа, на пример шише што завршува во ресторан да го собереме – објаснува директорот на „Пакомак“.

Според Законот за управување со отпад, „производителот, увозникот или правното лице што пушта на пазарот на Република Северна Македонија одредени производи кои на крајот на нивниот животен век создаваат отпад, кој припаѓа на посебните текови на отпад согласно со овој закон како и согласно со прописите за посебните текови на отпад, и кој ја оптоварува животната средина, се одговорни за неговото управување согласно со закон“.

Во законот е дефинирана и хиерархијата во управувањето со отпад. Прво е спречување на создавање на отпад, па – подготовка на отпадот за повторна употреба, рециклирање на отпадот, и други типови на преработка на отпадот, вклучувајќи ја преработката заради добивање енергија и на крај е отстранување на отпадот.

Немаме фабрики за рециклирање отпад

Селектирањето на отпадот за потоа да се рециклира има многу позитивни страни – не се создаваат депонии, се зачувува животна средина, не се трошат непотребно природни ресурси, се прави поевтин производ, а може и да се добијат пари од извоз.

Кај нас за жал, фабрики за рециклирање на отпад нема, но од селектираниот отпад што се извезува се добива девизен прилив.

– Во Македонија безмалку ништо не се рециклира – стаклото оди во Бугарија, хартијата во Турција, во Србија и помал дел во Грција, пластиката се балира – некаде се меле и се извезува, лименките исто се извезуваат, палетите – дел се поправаат, дел се користат. Нема рециклирачки капацитети, затоа што немаме доволно отпад. На пример, за да правите стаклара, треба да имате барем 40 илјади тони старо стакло, а ние цело да го собереме имаме 14.000 тони – вели Ивановски.

Двојно намален бројот на неформални собирачи во однос на пред 10 години

Пред 10 години имало 5.000 неформални собирачи на стакло, хартија… Тоа се оние луѓе што од кантите ги вадат стаклените шишиња, пластичните, или картоните, а потоа ги продаваат на откупувачите. Но, сега, вели Филип Ивановски од „Пакомак“, нивниот број е 2.600 или неформалните собирачи се речиси преполовени.

Македонската асоцијација за управување со цврст отпад е отворена за сите

Македонската асоцијација за управување со цврст отпад е конзорциум од правни и физички лица кои промовираат одржлив развој и реализација на одржливо управување со отпадот. Конзорциумот се состои од: професионалци рециклатори на отпад од пластика, електронски и електричен отпад, отпадни батерии, колективни постапувачи со отпадни батерии и акумулатори, колективни постапувачи со отпад од пакување, истражувачи и професионалци во областа на управувањето со отпадот и невладина организација која се занимава со различни аспекти на управувањето со отпадот.

Оттаму потенцираат дека Организацијата е отворена за сите заинтересирани организации и поединци кои имаат желба за унапредување на својот бизнис но и на пошироката заедница.

– Соодветното поставување на системот за управување со отпадот и последователното негово развивање, функционирање и одржување е наша должност кон околината, кон животната средина и кон идните генерации – потенцираат од Асоцијацијата.