Бескомпромисниот став да се презентира најдоброто од современиот џез и креативната музика, како и изборот на ексклузивна програма, уште еднаш го потврдија високиот рејтинг на Скопје џез-фестивал, кој во своето 43-то издание се одржа од 17 до 20 октомври во Националната опера и балет и во МКЦ.

Извонредно отворање со настап на најдобрата џез-пејачка во последнава декада, Сесил Меклорин Салвант, имаше 43. Скопје џез-фестивал на 17 октомври во Националната опера и балет. Едноставна, расположена, самоуверена и комуникативна со публиката, Сесил остави извонреден впечаток со своите човечки квалитети и врвни изведувачки капацитети.

Таа е композиторка, пејачка и визуелна уметница позната по својот специфичен пристап кон музиката, комбинирајќи елементи од џез, блуз, фолк, како и од театарската и барокната традиција. Покрај врвната звучна естетика, Сесил и нејзиниот бенд покажаа огромна почит кон публиката и кон фестивалот на кој настапија.

Иако првпат дојдоа во Скопје, точно знаеја каде пристигнале и сакаа да го дадат максималниот квалитет во својот настап. Таквите концерти го потврдуваат високото реноме што го има Скопје џез-фестивал во светски рамки.

Емоционалната длабочина со која Сесил ги изведува песните од различни мјузикли и нејзиниот бисерен глас, ја повлекуваат публиката со внимание да го следи нејзиниот настап од почетокот до крајот на концертот. Тоа беше исклучително ретка можност да се ужива во беспрекорно раскажани музички приказни. Своето гостување во Скопје таа го опиша како „многу вкусно“, изразувајќи желба повторно да се најде пред скопската публика.

Девет ексклузивни концерти, увертира со уметничка изложба на Роб Мазурек и документарен филм за Мајлс Дејвис, како и промоција на најновото издание на „СЏФ рекордс“ беа на програмата на 43. Скопје џез-фестивал. Како дел од придружната програма на 12 октомври во „АудиоКултура“ беше промовиран албумот „Рух“ на македонскиот бенд „Некст ту сајленс“, кои на фестивалот настапија на 17 октомври, веднаш после концертот на Сесил Меклорин Салвант, но на друга локација, односно на сцената во МКЦ.

Со делумно променет состав во однос на претходниот албум, „Некст ту сајленс“ прават мала промена во однос на звучниот израз, но не и на концептот на кој е заснована групата. Со својата музика посегнуваат по мноштво природни феномени, древни вештини, загадочни адети, отелотворени претстави или завиени досетки, а кои добиваат сосема ново постоење и смисла во нивните композиции.

Во составот на групата што учествуваше во снимањето на албумот „Рух“ и што настапи на фестивалот се Кирил Кузманов на саксофон, Ади Имери на гитара, Филип Димишковски на клавијатура, Драган Стојковски на бас-гитара и Гоце Наумов на тапани.

Интересен детаљ е што членови на групата се двајца музичари што ја добија наградата за Најдобар млад џез-музичар (Филип Димишковски, пред неколку години) и Најдобар џез-музичар (Кирил Кузманов, оваа година) од Скопскиот џез-фестивал. Наградата на Кузманов му беше врачена пред почетокот на концертот на „Некст ту сајленс“.

Втората вечер, на 18 октомври во НОБ, беше исполнета со настапите на Родриго Амадо со квартетот „Бриџ“ и „Ди Енд“. Познат како еден од најзначајните европски импровизатори во моментов, португалскиот саксофонист Родриго Амадо е мајстор на инструментот со беспрекорна техника и фасцинантна експресивност, кој со задоволство ја прифаќа сета слобода што му ја дозволуваат фри-џезот и импровизираната музика.

Бендот „Ди Енд“ е експериментална музичка група што се појави во 2018 година, обединувајќи експлозивна екипа таленти од Норвешка, Шведска и Австрија. Нивните концерти се познати по способноста да создаваат нови асоцијации во умот на слушателот, сплотувајќи ги жестоките рок-рифови, природната убавина на фолкот и дивите фантазии на џезот во едно кохерентно, но непредвидливо музичко искуство.

Бендот го предводат легендарниот саксофонист Матс Густафсон и неговиот колега-виртуоз на саксофонот Кјетил Мостер. Инспирациите ги црпат насекаде низ светот, а звукот што го создаваат претставува интензивно, поетско и брутално патување низ нескротливата енергија, мелодичната убавина и соничните експерименти.

Њујоршкиот пијанист и композитор Давид Вирејес ја отвори третата фестивалска вечер на 19 октомври. Талентираниот пијанист пораснал во Сантијаго де Куба, во музичко семејство задоено со музиката на афро-карипската дијаспора и западната класична музика. Во 2001 година, на покана на Џејн Банет, се сели во Торонто, Канада, каде што дипломирал на колеџот Хамбер, во кој подоцна и предавал.

По преселбата во САД во 2009 година, Давид органски ги соединува кубанскиот фолклорен и њујоршкиот импровизаторски свет. Во Скопје настапи со кохерентен, интимен и балансиран израз. Иако не проговори ниту еден збор кон публиката, неговата музичка приказна беше препознаена и наградена со долг аплауз.

Извонредниот Роб Мазурек со „Експлодинг стар оркестра“ премиерно го претстави својот најнов албум како втор концерт на 19 октомври. Роб Мазурек е композитор, трубач, музички директор, визуелен уметник, апстрактивист и современа музичка икона на чикашката авангардна сцена од 1990-тите години. Во 2005 го оформи генијалниот „Експлодинг стар оркестра“. Со овој проект, Мазурек создаде медиум што поседува капацитет да опфати различни стилови и идеологии од широкиот опсег на слободни форми на изразување, како и да ги истражи најавангардните трендови на сцената.

Музиката што деветчлениот состав на „Експлодинг стар оркестра“ ја изведе на сцената малку е да се каже дека е концерт, туку станува збор за концепт што ја открива суштината на современиот џез-израз, во кој се преплетени енергични звуци, фантастични ритми и поетски пораки.

Истата вечер во МКЦ настапи Алабастер Деплум (родено име: Гас Ферберн), кој ги обединува џезот и перформативната поезија во една оригинална и општествено свесна уметничка форма. Деплум беспрекорно ја комбинира музиката и говорниот перформанс, создавајќи импресивно доживување коешто ја повикува публиката во еден простор на заедничко размислување и емоционална длабочина.

Кон бендот на Деплум таа вечер им се придружи и нашата врвна вокална солистка Добрила Грашеска, која ја знаеме од „Чалгија саунд систем“, како и од Добрила и Дориан Дуо.

Последната вечер на фестивалот, на 20 октомври во НОБ, прво беше резервирана за Никол Мичел и Марк Сандерс. Никол Мичел е многупати наградувана креативна флејтистка, концептуалист, композитор, лидер на бенд и едукатор, додека Марк Сандерс е тапанар/перкусионист со британско-белизеско потекло, препознатлив по активното музицирање во сферата на фри-џезот и слободната импровизација. Претходната вечер Никол Мичел настапи со „Експлодинг стар оркестра“ на Роб Мазурек.

Големото финале на фестивалот беше настапот на „Фаја оркестра“. Идејната творба на шведските музичари Матс Густафсон (саксофон), Јохан Бертлинг (бас) и Андреас Верлин (тапани) низ годините прерасна во колектив што им пркоси на конвенционалните жанровски граници, развивајќи свеж пристап кон импровизираната музика со влијанија од фри-џез, психоделичeн рок, пост-боп, ноиз, краутрок и даб-музиката.

Секој настап на оркестарот ги редефинира можностите на модерната музика, зацврстувајќи го нивниот статус на еден од најиновативните и највозбудливите ансамбли на сцената и клучна движечка сила во еволуцијата на современата музика. На составот на „Фаја оркестра“ таа вечер им се приклучи и Роб Мазурек.

За време на фестивалот, од 16 до 20 октомври, во галеријата на МКЦ беше поставена ексклузивна изложба на звучни принтови, слики, скулптури и инсталација на џез-музичарот Роб Мазурек. Како визуелен автор Мазурек ја експлоатира архитектурата на „звукот како визија и визијата како звук“ во функција на радикално поигрување со формата и чувството како канал кон нови правци на гледање и слушање.

Неговите дела се однесуваат на преобразувањето на звукот во подвижни и неподвижни слики (звучни принтови). Три дела од изложбата се посветени на Скопје, со што Мазурек уште еднаш ја изразува својата длабока поврзаност со Скопскиот џез-фестивал, како и со скопската публика.

Во киното „Фросина“ на 16 октомври беше прикажан документарниот филм „Мајлс Дејвис: Бртх оф д кул“. Со досега необјавени архивски снимки, студиски раритети и ретки фотографии, филмот ја раскажува приказната за еден вистински уникатен талент и го разоткрива човекот зад трубата.

Шеста година по ред, Скопскиот џез-фестивал заедно со УНХЦР и со поддршка од Младинскиот образовен форум, испраќа силна порака за поддршка и вклучување на бегалците. Со акцијата „Џез за солидарност со бегалците“ фестивалот ја потврди својата заложба заеднички да го градиме похуманото општество кое го посакуваме – општество во кое бегалците се вклучени и поддржани.

Микропроектот што беше воведен пред две години, во соработка со „Јуроп хаус Скопје“, односно музичката работилница „Џез за деца – основи на џезот и импровизацијата“, веќе прерасна во нова симпатична традиција на фестивалот. Низ интерактивниот пристап на модераторите, познатите музичари Гоце Наумов, Иво Солдатовиќ и Мартин Џорлев, малите џезерки и џезери уживаа во предавањето, вежбањето, играта и импровизирањето со различни инструменти.

Скопскиот џез-фестивал веќе неколку години наназад се одржува со програма како да е последен. Така го најавува и уметничкиот директор Оливер Белопета. Секако, има многу симболика во неговите зборови, бидејќи тоа не се однесува само на физичката егзистенција на фестивалот, туку на потребата да се има посериозен пристап од државните институции кон самиот фестивал. Врвниот квалитет што фестивалот ги дава на градот и на државата не заслужуваат несериозен и потценувачки пристап во неговата поддршка.

Фотографии: Татјана Ранташа / Скопје џез-фестивал

(Текстот е објавен во „Културен печат“ број 253, во печатеното издание на весникот „Слободен печат“ на 26-27.10.2024)