Интервју со сликарот Васко Ташковски: Моите слики ги зборуваат сите јазици
Ретроспективната изложба на академик Васко Ташковски во Даут-пашин амам е можност за средба со околу 80 негови дела од различни творечки фази, но и можност за средба со неговата творечка личност.
Препорачано
Едноставен, скромен, прецизен и педантен – таков впечаток стекнав за личноста на академик Васко Ташковски при средбата што се случи во Даут-пашиниот амам, каде што е поставена неговата ретроспективна изложба. Дури, некако, не е за верување дека токму неговата тивка творечка личност успеала во изминативе шеесетина години да направи околу 1.000 слики во маслена техника, над 3.500 акварели, над 1.000 цртежи, но и графики, сценографии и над 12.000 секојдневно и дисциплинирано изработувани идејни скици. Но, кога ќе го погледнете ентузијазмот во неговите очи и питомоста со која ги раскажува своите животни приказни, ќе ви стане јасно дека тоа е човек што има уште многу работи за кажување.
Еден мал дел од тие приказни ќе дознаете како дел од интервјуто со него, но доколку сакате да ги демистифицирате неговите фантастични и надреални светови, тогаш ќе мора да се упатите во галеријата и очи в очи со неговите слики да трагате по симболиката на неговите пораки.
Колку време ја подготвувавте ретроспективната изложба поставена во Даут-пашин амам и колку слики се поставени на изложбата?
– Кога наполнив осумдесет години, направив една помала ретроспективна изложба и тогаш си помислив дека со тоа ќе заврши мојата изложбена дејност. Но, кога дојде поканата од Националната галерија за голема ретроспективна изложба во сите простории на Даут-пашиниот амам, со задоволство ја прифатив. На подготовките работевме околу една година и за изложбата селектиравме околу осумдесет слики од повеќе циклуси. Сите се во моја сопственост и немавме проблеми околу изборот на сликите. Бидејќи просториите во амамот се со различни големини, одлучивме сликите да не се распоредуваат според некаква хронологија, туку според тематиката. Така, во една просторија има акварели и цртежи, во друга има големи формати, но сите се тематски поврзани, а најмногу има со еколошка и антивоена тема. Во моето творештво има и мотиви што перманентно се застапени, а тоа се крајморските пејзажи и пристаништа, планините видени како тотал, еден циклус коњи, Охрид како инспирација, човекот како пејзаж, урбаните мравјалници, но и некои слободни теми.
Вашиот сликарски израз е многу специфичен и кога еднаш ќе се сретнеме со Вашите слики, секогаш ќе знаеме кој е авторот. Од каде ја црпите инспирацијата и како стигнавте до овие, понекогаш, заумни пејзажи со научно-фантастични елементи?
– Честопати ме прашувале кога почнале во моите слики да се појавуваат надреализмот и фантастиката. Во моите почетоци не размислував многу за тоа. Бидејќи и самиот не можев да одговорам на прашањето одлучив да се навратам наназад во моето творештво и открив дека такви елементи сум имал уште за време на студиите на ликовната академија, но не во сликите, туку во плакатите што сум ги изработувал во тој период. Дури и професорот забележа дека во плакатите има фантастика, иако мене сите тие елементи во тој период ми изгледаа сосема нормално. Често ме прашуваат и од каде ми доаѓаат идеите. Не ми доаѓаат, туку јас ги барам идеите. А ги барам на тој начин што правам скици. Сето она што е насликано на платното не е измислено, туку е произлезено од скиците што претходно сум ги направил. Обично барам скица со која можам да направам дијалог од кој произлегува слика. Скиците се корените на целото мое творештво. Ќе ви откријам и дека имам сочувано повеќе од 12.000 скици и тие се изворите на сите мои слики.
Во овој период работам, односно водам дијалог со некои скици што се направени пред 20 години. Тогаш не сум успеал да направам дијалог со нив, но сега ми станаа интересни и се отворила можност за нови слики. Бидејќи скиците обично се со мали димензии, до 10-ина сантиметри, а често работам големи формати на платно од два, некогаш три метри, потребно е да се направи дополнително истражување преку кое елементите сами се нижат на платното.
Ако Вие водите дијалог со скиците и со платното, каков дијалог очекувате да се случи помеѓу делото и гледачот?
– Додека ја работам сликата, ја учам да ги зборува сите јазици. Затоа велам дека моите слики ги зборуваат сите јазици. Ако човек има малку фантазија, малку чувство и малку разбирање, со секоја слика ќе може да контактира. Ако сум успеал да ја научам сликата да зборува, тогаш сѐ ќе биде јасно кажано и секој гледач ќе ја најде својата приказна. Исто така, гледачот ќе забележи ако сум се обидел и нешто да фолирам. Ако се обидеш нешто да излажеш, тогаш сликата ќе те издаде. Можеш да се лажеш самиот себеси, но не можеш да ги излажеш другите.
Живееме во глобализиран свет со хиперпродукција на информации, но се чини дека на сите почна да ни недостасува фантазија. Колку фантазијата што ја внесувате во вашите слики би можела да биде разбрана од некои што ја потиснале способноста за фантазирање?
– Тие што имаат барем малку чувство за уметност, за нив воопшто не е проблем да влезат во приказната на сликата. За тие што го изгубиле таквото чувство, можеш да насликаш што сакаш, и пак нема да допре до нив. Често велам дека сликата е како сообраќаен знак. Таа те опоменува во кој правец да размислуваш. Некои ќе кажат дека не се разбираат во апстрактна уметност, но ако подетално ги погледнете моите слики ќе сфатите дека на нив нема ништо апстрактно, дури ни фантастично, бидејќи сите елементи се земени од природата што е околу сите нас. Тоа се препознатливи камења, дрвја, небо, луѓе, но видени во друго светло. Затоа е потребно чувство за фантазија за да можеш сликата да ја дополниш со својата фантазија. Тоа се мисловни слики и за да бидат разбрани бараат мисловен ангажман од самиот гледач. Некои од сликите се работени цел месец и не е можно некој со поминување пред неа за само десет секунди да ја разбере. Исто е кога сакаш со прочитани две страници да ја разбереш целата книга. Тоа се невозможни ситуации.
Современата уметност е разиграна во многу стилови и правци, но Вие практикувате еден вид класично сликарство. Каков е Вашиот став околу појавата на инсталации, амбиентални поставки, перформанси, а сѐ поретко може да се види класичен пристап во уметничките галерии?
– Начелно, би требало да го бранам класичниот пристап на работа, но ќе кажам дека и јас понекогаш сакам да бидам апстрактен сликар. Во суштина, за неукиот човек сите слики се апстрактни. Под превезот на апстрактност може да се крие и незнаење и фолирање и кич. Затоа луѓето треба да бидат поедуцирани за да не може никој да ги излаже. Тоа е исто како во политиката кога некој ве лаже, а вие му верувате, но потоа доаѓа разочарувањето. Има уметници што користат нови форми и знаат убаво за зборуваат за своите дела, или, пак, зад нив да стојат куратори и ликовни критичари што убаво ги објаснуваат нивните дела, но сето тоа губи смисла ако самото дело не зборува, ако не може да оствари дијалог со гледачот.
Сте биле некогаш ставени во ситуација да мора да го објаснувате своето дело за некој да го разбере?
– Сум имал такви ситуации и сум се обидувал на луѓето да им ги објаснам барем најосновните елементи за да им дадам можност да отворат дијалог со сликите. Еднаш во лифт се сретнав со една личност што виде дека носам рамки. Ме праша дали правам рамки за гоблени, на што ѝ одговорив дека рамките се за моите слики и дека не правам рамки. Се заинтересира за сликите и ја поведов во мојот дом да ги види. Беше изненадена од сликите, бидејќи тоа, според нејзините очекувања, не беа гоблени и не беа направени според некоја шема. Ме гледаше со недоверба кога ѝ кажав дека самиот ги измислувам сликите. На такви личности навистина е тешко да им објасниш што работиш. Во моите почетоци со творештвото имаше и луѓе што мислеа дека делата ги правам под дејство на некаква дрога. Многу би сакал да знам која е таа дрога што има дејство цел месец, колку што ми треба да направам една слика. За сликање се потребни прецизна рака и бистар ум, но некои луѓе ниту тоа не го разбираат.
Има случаи кога преку Вашите дела сте испратиле политичка порака?
– Имам повеќе такви слики. Една од нив е со наслов „Крик од рачниот зглоб“. Кога не смееш да зборуваш, кога не смееш да гледаш, кога не смееш да мислиш, а сакаш да реагираш, тогаш крикот излегува од рачниот зглоб. Секако, сето тоа е симболично. Друго такво дело е со наслов „Тројански гулаб на мирот“, како револт на бомбардирањето на Србија од страна на НАТО, бидејќи Белград го чувствував како мој град. Таму студирав, таму има мои слики, а тоа бомбардирање го почувствував како напад на мојата младост.
Бидејќи имате евиденција колку скици имате направено во текот на творештвото, дали таква евиденција имате и за сликите?
– Водев евиденција и за сликите и можам да кажам дека во текот на творештвото сум направил околу 1.000 слики во техниката масло на платно. Направив и монографија во која има фотографии од 980 слики. Дваесетина слики се изгубени или биле направени во моите средношколски денови, кога сѐ уште не бев дефиниран како сликар.
За уметниците е познато дека работат додека имаат сила, можности, инспирација и ентузијазам. Покрај Вашите 84 години, планирате да создавате уште нови дела?
– Немам намера да правам нови изложби после оваа ретроспектива во Даут-пашин амам. Немам ниту амбиции, ниту енергија, ниту имам сигурност да правам изложби низ државата. Место правење изложби, во последниве 12 години направив пет монографии. Прво направив стандардна, интегрална монографија во која се објавени слики во техниката масло на платно, цртежи и акварели, а мал дел има и сценографија и графички дизајн, бидејќи сум дизајнер по вокација. Помислив дека таа монографија ќе биде доволна како трага за моето творештво. Потоа требаше да направам мал албум за себе со цртежи, но интерес појави издавачката куќа „Матица македонска“, се вклучи и МАНУ, и така се појави монографија со цртежи. Потоа излезе и монографија за моите акварели, со што помислив дека кругот е затворен. Бидејќи ги спомнав скиците како извор на сите мои слики, посакав да направам дигитален албум за себе. Повторно се вклучи Раде Силјан, и така излезе четвртата монографија со 3.000 идејни скици. На крајот, бидејќи имам фотографии од 980 мои дела, во план е набрзо да биде промовирана и мојата петта монографија. Промоцијата се надевам ќе се случи додека трае ретроспективната изложба во Даут-пашин амам.
