Галеријата „Остен“ во соработка со Светската асоцијација на визуелни уметности (САВУ) наградата „Уметник на светот“ му ја додели на сликарот Киро Урдин.

Наградата „Уметник на светот“ традиционално се доделува како признание, мотив и поттик за интернационални уметници. Сликарот Киро Урдин, роден во 1945 година во Струмица, е визуелен и мултимедијален уметник, кој студирал уметност во Париз и работел како новинар пред да ѝ се посвети на уметноста.

Неговото најпознато дело „Планетариум“ е мултимедијален проект и иницијален пример на правецот планетаризам, додека истоимениот филм бил прикажан на фестивал во Монте Карло. Делото „Планетариум“ е слика во масло од 48 метри квадратни создадена во текот на две години на повеќе од 30 локации низ светот, вклучувајќи ги Ерусалим, Њујорк, Берлинскиот ѕид, Големите пирамиди во Гиза, Мачу Пикчу и Кинескиот ѕид. Проектот симболично обединува разновидни културни и историски локалитети во единствена уметничка визија.

Киро Урдин живее и твори помеѓу Македонија и Белгија, создавајќи уметност со силна верба во љубовта, пријателството и човековите вредности. Неговата работа опфаќа сликарство, филм, танц, скулптура, фотографија, литература и филозофија, со централен фокус на обединување на културите и уметничките дисциплини.

Покрај сликарството, снима документарни филмови и пишува кратки афоризми. Често неговиот начин на изразување е во афористички стил. Во рамките на „Остен биенале Скопје 2024“ негова изложба е поставена во галеријата на „Остен“, а неговото присуство во Скопје го искористивме за кратка и инспиративна средба.

Какво чувство Ви побуди наградата на „Остен“ и САВУ?

– Тоа е одлука на „Остен“. Самиот чин на признание за уметникот не е неговото мислење, туку патот што го поминал, а во некои случаи и објективноста на тие што ја даваат оценката. Мене ми е драго што по долго време повторно се претставувам пред македонската јавност, бидејќи тука не покажаа некој голем интерес да изложувам во некоја од репрезентативните галерии и музеи. Добив покана од „Остен“ и ја прифатив. Обично одговарам со „да“ или со „не“, а во овој случај ја прифатив поканата.

Се разбира дека ми е драго што сум во Македонија, а тоа што пријатно ме изненади е комплетната презентација на делата и авторите на „Остен биенале Скопје 2024“. Како што ме информираа, поканети се уметници од 40 држави, делата се изработени во различни техники, а изложбата има духовен континуитет на она што се подразбира под современо сликарство во светот. Секој уметник го претставува својот свет, но на изложбата е видлив јазикот на кохезијата меѓу различните светови и тоа ме изненади многу позитивно.

Бидејќи имам големо искуство знам дека една ваква организација бара огромна енергија за реализација на изложбата. Затоа им честитам на раководството на „Остен“ што успеале да претстават еден дел од современата ликовна сцена пред македонската јавност. Тука не станува збор само за професионализам, туку и за огромен ентузијазам да се направат работи во кои длабоко се верува.

Колку наградите се валоризација на уметничкиот труд?

– Јас никогаш не сум трчал по успех. Тоа мене не ме интересира. Јас секој ден мислам дека треба да го направам следниот чекор, а кој е следниот чекор – никогаш не знам. Кога однапред ќе знам како нешто треба да изгледа, тогаш тоа е техника, но не е уметност. Уметноста е океан, а техниката е само една капка во океанот. Зошто? Затоа што нема емоција, а кога нештото нема емоција, тогаш тоа е мртво. Затоа велам дека ако човек сака да остане млад и целиот живот да го носи детето во себе, тогаш треба секогаш да го направи следниот чекор. Тоа се однесува на уметноста, но и на љубовта, на пријателството. Секогаш треба да се направи следниот чекор за да се продлабочат и уметноста и љубовта и пријателството. Никогаш не треба да се чека некој друг да го направи првиот чекор. Секој нов чекор во животот на човекот е давање ветер на духот што се движи напред, или се шири лево или десно.

Бидејќи учествував во отворањето на изложбата на „Остен биенале Скопје 2024“, забележав дека галеријата беше преполна со публика што е блиска до уметноста и се создаде флуидна енергија што долго ја држеше публиката во галеријата. Често велам дека ние не сме мала или голема нација, бидејќи нема големи и мали. Големината на еден народ или нација не се мери со сантиметри или со физички димензии, туку со големината на нејзиниот дух. Во тој контекст, не велиме Германија, туку Бетовен, не велиме Италија, туку Монтеверди, не велиме Тоскана, туку Леонардо да Винчи, Рафаел и Микеланџело. Целата енергија, сепак, е содржана во човекот. Колективот е тој што може да го поддржи или отфрли, но вистински е тој уметник што страда и кој се бори против неправдата. А неправдата му дава дополнителна енергија и му го засилува имунитетот.

Во овој луд свет во кој се случуваат огромни тектонски потреси на политички, социјален, економски план, човекот е како избезумена точка која се одбива од ѕидовите на осаменоста и го бара својот пат каде ќе може да застане. Во тој лавиринт на неизвесност, уметноста е тука да го смири и да го спаси творецот, но и да му ја открие визијата зад хоризонтот. Уметноста не служи само да даде опис на моменталната реалност, туку мора да има и елементи на визија, да гледа подалеку од линијата на хоризонтот.

Како дел од поставката со Ваши дела го галеријата „Остен“ може да се види документарниот филм за создавањето на Вашата слика со наслов „Табула раса“. Како тече процесот на создавање на една слика?

– Терминот „табула раса“ потекнува уште од античко време, но јас се задржав на толкувањето на Рене Декарт како „празна табла“. Кога имав изложба во една од најстарите галерии во Антверпен (Белгија), која го носи името „Црн пантер“, галеристот ме праша дали еден голем бел ѕид ми претставува предизвик. Инаку, галеријата има четири дела, а еден од нив била катедрала во која порано ги лечеле болните. На галеристот му одговорив дека има предизвик и понудив да направам слика 5х3 метри. По пет дена димензиите на сликата пораснаа на 10х3 метри. Се разбира, никогаш однапред не знам што ќе сликам. Не знам ниту кога ќе почнам, ниту кога ќе завршам. Дали е добро – не знам. Дали е лошо – немам поим.

Меѓутоа во тој период се сретнав со еден филмски снимател од Белгија и се договоривме јас да ја сликам сликата, а тој да го снима целиот процес на правењето на сликата. Во текот на процесот правев слика, но во главата и режирав и монтирав. Снимањето траеше четири дена, но сликањето на сликата траеше четири месеци, бидејќи користев маслена боја за која е потребно подолго време да се исуши на платното. Никогаш не сум сакал акрилик што брзо се суши, туку секогаш користам маслени бои, бидејќи ме возбудуваат, носат поинакви вибрации и даваат чувство на благородност.

Во секоја слика основното правило е да има рамнотежа, а силите и елементите во сликата треба да одат во еден правец и да стигнат во резултантната точка на она што се работи. Резултантата е голема тајна, бидејќи кај секоја слика е различна. Во таа смисла, најбитни се духот, смелоста, љубовта и енергијата што ќе бидат внесени во сликата.

Битен е и моментот во кој се прави делото и енергијата на околината во која се слика. Треба да се има предвид дека и духот има своја трансформација зависно од местото во кое се наоѓа сликарот. Како пример земете го Ван Гог, на чии слики има сосема различни бои на делата направени во Холандија од оние што ги насликал на југот на Франција. Тој бил истиот и во Холандија и во Франција, но трансформацијата на духот под дејство на светлината се огледува во неговите дела.

Што ја поттикнува енергијата и трансформацијата во Вашите дела?

– Кај мене, прабаба ми, на мајка ми баба, се викала Македонка, мајка ми се викаше Македонка, ќерка ми се вика Македонка. Мојата енергија од која извирам јас се вика Македонија. Тоа е сосема природно чувство во кое нема никаква митологија, но е еден подземен извор на енергија кај мене и во моето сликарство.

Од историска гледна точка, тука некогаш почнала писменоста, со икони и фрески тука некогаш почнала ренесансата. Според мене, врвот на сликарството е во ренесансата. Мајсторството што го постигнале Микеланџело, Рафаел, Караваџо, Да Винчи, е ненадминато. Уметноста се прилагодува на брзината на времето, но колку повеќе се приближуваш до брзината на времето, толку повеќе опаѓа квалитетот на делата.

Една работа многу ме разочарува во последно време во Македонија. Еден магичен збор што се вика „култура“ голем дел од медиумите го претворија во забава. Културата не е забава, а уметноста како дел од културата е жртва, болка и неизвесност. Во праисторијата човекот бил примитивен, а во историјата – брутален. Едно општество кое нема однос кон културата, не може да има однос кон ништо. Културата не е спектакл, туку е секојдневна макотрпна работа и неизвесност без граници. Колку е поголема болката, толку е посилна енергијата внатре во уметникот. Радоста е површна и трае кратко. Болката може да трае со години и има свои причини зошто е болка.

Вашиот најголем животен проект е започнувањето на движењето планетаризам. Како воопшто се појави идејата за правење слика во сите клучни точки на планетата Земја?

– Првпат ќе бидам малку нескромен и ќе кажам дека со сликата и со филмот „Планетариум“ почна глобализмот во светот. Глобализмот како термин се појави некаде околу 1999 година, а сликата и филмот „Планетариум“ ги направив во 1996 и 1997 година. Филмот беше прикажан на фестивал во Монте Карло, каде што беше претставена мојата идеја за движењето планетаризам. За правењето на сликата „Планетариум“ имав толку силна енергија што влегував на сите забранети места на планетата. Најважно е што успеав да ја завршам сликата. Целата таа енергија од сите светилишта на светската култура ја собрав во една точка, во една слика. Тоа што е посилно е самата идеја, која гласи дека културата прави синтеза, а политиката ја разградува синтезата. Бидејќи мене не ме интересира политиката, мојата идеја беше сите импресии од најзначајните точки на човековата цивилизација да ги внесам, да ги втиснам во едно дело.

Во текот на тие две години додека ја правев сликата ми се случија многу халуцинантни работи. Често ми се случуваше да стигнам до места кои не знаев каде точно се наоѓаат без помош на мапи или навигација. Не правев ништо за да покажам дека нешто сум направил, туку сета енергија и сета креација доаѓаше спонтано. Каде ќе ме дувнеше ветерот, таму се движев.

Не знам дали тоа се совпаѓа со концептот на современиот живот, но јас сум таков каков што сум роден и не можам да бидам ништо друго. Имам една голема предност, а таа е што не барам ништо од животот. Не ме интересираат ниту признанија, ниту материјални вредности. Основното нешто што го сакам е да не барам ништо повеќе од тоа што ми го дава животот. Да бидам силен и да се прифатам таков каков што сум.

Истото ми се случува и во уметноста. Ниту едно дело не испаднало така како што сум го замислил, затоа што тоа е технички принцип на работа. Уметноста е пат во неизвесноста и самиот пат е многу поинтересен отколку кога знаеш што точно треба да направиш. Комерцијалните уметници го прават тоа што им се допаѓа на луѓето, а слободните уметници создаваат дела што спонтано излегуваат од нивната душа.

(Интервјуто е објавено во „Културен печат“ број 268, во печатеното издание на весникот „Слободен печат“ на 15-16.2.2025)