Кои се предизвиците и патоказот за подобрување на здравствената заштита за пациентите во земјава, ажурирањето на позитивната листа на лекови, проблемите со терапијата за пациентите на Онкологија и други прашања беа тема на разговорот со доктор Наташа Азопарди Мускат, директорка за здравствени политики и системи во Регионалната канцеларија на Светската здравствена организација (СЗО) за Европа. Таа минатата недела присуствуваше во земјава на дијалогот на високо ниво со претставниците на Владата.

СП: Можете ли да наведете некои примери на држави од ЕУ и нивните успешни практики при проширувањето на позитивната листа на лекови, а чии искуства Македонија може да ги следи како компас за нашето проширување на позитивната листа? Направен е прогрес со неодамнешното проширување на позитивната листа на лекови во земјава, но општиот впечаток на пациентите е дека тоа не е доволно.

-Многу земји во ЕУ успешно ги имаат проширено своите позитивни листи на лекови, креирајќи вредни примери кои може да ги следат другите држави. Некои од нив имплементираат динамични системи за ажурирање на нивните позитивни листи, осигурувајќи дека нови третмани, особено за хронични и животозагрозувачки состојби се полесно достапни. Овие системи типично вклучуваат континуирана проценка на терапевтските придобивки и исплатливоста, што овозможува навремено ажурирање на позитивните листи. Иако секоја држава се соочува со уникатни предизвици, Северна Македонија има направено забележлив напредок во оваа област со неодамнешното проширување. Со проучување и прилагодување на најдобрите практики од други земји во ЕУ, Северна Македонија може уште повеќе да го унапреди својот пристап, за да осигура дека повеќе пациенти ќе имаат корист од поширок пристап до есенцијални лекови. Достапноста до лековите е критична компонента на здравствените системи ширум светот а Северна Македонија не е исклучок. Земјата има напредок во подобрување на здравствените услуги за граѓаните. Напорите што се прават, продолжуваат да нудат сигурност дека пристапот до есенцијални лекови се подобрува во линија на светските здравствени стандарди. Важно е фокусот да се држи на соработка меѓу здравствените установи, властите и меѓународните организации за да се подобри системот и да се поддржат потребите на пациентите.

СП: Ова особено се однесува на пациентите на Клиниката за онкологија во Скопје. Бројот на пациенти со карцином од почетокот на годинава до денес порасна за 5 илјади новодијагностицирани. Ниедна нивна биолошка или имунолошка терапија не е на позитивната листа на лекови. Наместо тоа, Фондот за здравство на Клиниката за Онкологија ѝ дава условен буџет за да ги набави овие екстремно скапи лекови. Ова пак, создава несигурност за пациентите бидејќи буџетот никогаш не е доволен за сите потреби на пациентите. Секогаш има повеќе пациенти отколку пари. Некои пациенти не се ни тестирани за достапноста на овие скапи терапии. Дали е можно нашата земја да креира систем за сите пациенти со карцином да ја добијат скапата терапија што им треба и кои чекори се потребни кон таквиот систем?

-Ја посетив Клиниката за онкологија за време на мојот дводневен престој во Скопје и од прва рака видов некои од предизвиците таму, како и посветеноста на здравствените работници. Предизвиците со кои се соочуваат пациентите на Клиниката за онкологија, се важно прашање кое го гледаме во многу здравствени системи во Европскиот Регион на СЗО, а не само овде. А тоа е потребата да се обезбеди правичен пристап до нови, скапи, животоспасувачки третмани кои за жал се недостапни за премногу луѓе. Затоа поставивме нова платформа на СЗО Европа за пристап до нови лекови каде јавниот и приватниот сектор може да работат заедно и да се согласат на акции кои го подобруваат пристапот на пациентите до нови лекови во регионот. Среќна сум што Северна Македонија е членка на платформата. Иако е охрабрувачко тоа што ФЗОМ ги покрива овие терапии до некој степен, јасно е дека може да се направи повеќе за да се креира одржливо и разбирливо решение. Ова вклучува формализирање на проценката на здравствената технологија за да се обезбедат докази кои го водат донесувањето одлуки за финансирање на транспарентен начин. Многу земји се справија со слични предизвици со воспоставување специјализирани фондови или рамки кои конкретно се фокусираат на скапи третмани за критични состојби, осигурувајќи дека сите подобни пациенти ја добиваат потребната нега. Зајакнувањето на програмите за рано тестирање и дијагностицирање, исто така, може да обезбеди брзо и прецизно оценување на пациентите, максимизирајќи ја ефикасноста на распределбата на ресурсите со следење на клиничките протоколи кои обезбедуваат овие лекови со висока цена да ги користат оние кои можат вистински да имаат корист од нив. Одејќи напред, заедничките напори меѓу здравствените власти, медицинските професионалци и меѓународните партнери ќе бидат клучни за изградба на систем кој обезбедува правичен пристап до овие витални терапии.

СП: Каква техничка поддршка и ресурси СЗО ѝ нуди на Македонија во процесот на ревидирање на позитивната листа на лекови? Од она што го видовте досега како доктор, дали македонската позитивна листа е слична со оние во европските држави, или нашата е многу различна и застарена?

-СЗО обезбедува сет на техничка поддршка и ресурси за да им помогне на земјите да ги зајакнат своите здравствени системи, вклучително и процесот на ревидирање на позитивната листа на лекови. За Северна Македонија, ова вклучува експертско водство (насоки) за евалуирање на ефективноста и безбедноста на лековите, алатки за проценка на здравствените технологии и поддршка за усогласување на националните политики со меѓународните најдобри практики. Овие соработки се клучни во осигурувањето дека здравствените системи, како и позитивната листа на лекови се редовно ажурирани и одговараат на здравствените потреби на пациентите. Што се однесува на позитивната листа во Северна Македонија споредено со онаа во европските држави, важно е да се каже дека секоја позитивна листа ги рефлектира уникатните здравствени приоритети и ресурси на државата. Северна Македонија направи важен напредок во ревидирање на листата и ја донесе поблиску до европските стандарди. Иако има области кои што може понатаму да се ажурираат, во поглед на новите терапии и третмани, сепак реформите што се случуваат покажуваат решителност да се подобри правичниот пристап до здравствена грижа за сите пациенти. СЗО Европа стои на страната на Северна Македонија на овој пат, тука сме да дадеме поддршка и насоки со цел пристапот до лекови без финансиски товар, да стане реалност за секого.

СП: Неодамна СЗО Европа се унапреди на полето на фармацијата. Тука мислам на платформата за иновативни лекови. Дали може да ни кажете повеќе за оваа платформа за иновативни лекови и како таа им помага на пациентите во Европа да добијат еднакво право на лекови? Како оваа платформа е апликативна на Македонија?

-Така е. Препознавајќи ги предизвиците за обезбедување пристап до нови, скапи лекови, пред 18 месеци ја создадовме платформата „Пристап до нови лекови“, каде Северна Македонија е членка од првиот ден. Оваа платформа е безбеден и неутрален простор каде сите стејкхолдери – владите, индустријата и пациентските организации, може да ги дискутираат овие прашања на безбеден и отворен начин и заедно да бараат решенија. Платформата е особено релевантна за помалите држави, кои може да имаат потешкотии да соработуваат со моќни играчи во индустријата на еднаква основа. Платформата исто така е можност да се промовира дијалог со индустријата и другите партнери на национално ниво кога станува збор за процесот на ревидирање на позитивната листа. Ова не е мало достигнување и среќни сме што гледаме дека посветеноста на земјата на оваа иницијатива е непоколеблива. Целите на платформата се да се подобри транспарентноста за градење доверба и да се промовира соработка, да се зајакнат доброволните соработки фокусирани на солидарност за да се обезбеди пристапот до пациентите. Понатаму, целта е развивање на принципи за плаќање, утврдување на цената, проценка на здравствената технологија и повратот на парите кои што поддржуваат одржливи здравствени системи и индустрија. Исто така, една од целите е да се идентификуваат опции за политики за одржлива иновација и пристап до нови антимикробици.

СП: СЗО неодамна организираше работилница за финансиска заштита во регионот на Западен Балкан, каде беа презентирани наодите за 40 држави. Кои се придобивките и заклучоците од оваа работилница и како Македонија изгледа во овој извештај, какви се наодите за Македонија?

-Работилницата за финансиска заштита на регионот Западен Балкан е дел од повеќегодишен проект поддржан од Генералниот директорат за соседство и преговори за проширување на ЕУ (DG NEAR) и ние предложивме Северна Македонија да го води овој суб-регионален настан како признание за напорите на земјата да направи прогрес за достапен пристап до здравствена заштита, како и тоа што земјата ја става високо на агендата финансиската заштита за луѓето. Северна Македонија се истакнува меѓу земјите од Западен Балкан со своето мониторирање на финансиската заштита и со тоа што дејствува базирано на докази произведени заеднички од канцеларијата на СЗО Барселона и националните експерти. Северна Македонија добро стоеше споредено со други земји од Западен Балкан како што може да прочитате во нашиот извештај за периодот пред пандемијата. Но, најновата анализа покажува тренд на влошување (до 2021 и податоци од 2023 година кои уште се обработуваат) во врска со индикаторите за финансиски потешкотии. Плаќањата од сопствен џеб за жал се уште премногу високи во земјата. Доказите многу јасно покажуваат дека трошокот на домаќинствата за лекови е најголем причинител за потешкотии за луѓето, особено за 40 проценти од популацијата која е посиромашна. Поради ова е навремено и добредојдено тоа што владата презема акции, вклучително и ревидирањето на позитивната листа на лекови покриена од Фондот за здравство. Повеќе од релативно евтините есенцијални лекови треба да се најдат на позитивната листа и поголем дел од ранливата популација треба да е заштитена од цената за добивање пристап до вистинските лекови во вистинското време. Регионалниот извештај за финансиска заштита, ги синтетизира богатството од искуства од 40 држави во Европскиот регион на СЗО, подвлекувајќи добри и лоши практики, заедно со чек-листа за креаторите на политики за тоа што функционира во финансирањето на здравството за да се подобри достапниот пристап до здравствена заштита. Од извештајот е исто така јасно, дека само финансирањето, не може да ги адресира сите предизвици. Ни треба холистички пристап кој исто така ги зема предвид справувањето со недостигот на здравствен кадар, подобрувањето на регулативата, подобрување на капацитетот на институциите. Овие се некои од најитните мерки.

СП: Целиот европски регион функционира после негативен тренд на околности кои ги опфатија сите држави во регинонот. Мислам на пандемијата со ковид, економски притисоци, нееднаквост во пристапот на здравствени услуги. Кои мерки за финансиска заштита во здравствениот систем треба да се преземат за овој тренд да се промени?

-Во целиот регион гледаме дека здравствените системи многу се потпираат на плаќањата од џеб. Тоа значи дека многу луѓе доживуваат финансиски потешкотии кога користат здравствена заштита, или пак се соочуваат со бариери во пристапот кои резултираат со потреби кои не им се задоволени. Плаќањата од џеб, туркаат некои од луѓето во сиромаштија или ги прават посиромашни. Извештајот на кој што се повикав во претходното прашање, обезбедува синтеза на докази, за да се разбере врската меѓу финансиските потешкотии, незадоволените потреби за здравствена заштита и политиката за покривање. Тој ги потенцира главните недостатоци во покривањето, ги идентификува главните фактори што водат кон плаќања од сопствен џеб и предлага промени во политиките за да се направи здравствената заштита попристапна за луѓето. Нашата главна порака е дека земјите треба да ја намалат зависноста од плаќањата од џеб на пациентите, бидејќи на таков начин ги туркаат луѓето во сиромаштија или пак сиромашните ги прават уште посиромашни. Дури и во држави со релативно силна финансиска заштита, има луѓе што се соочуваат со трошоци за здравство кои ги осиромашуваат. Ова најдобро може да се илустрира со примерите од денталната здравствена грижа. Во земјите каде денталната грижа не е покриена од јавното здравство, таа претставува фактор за финансиски потешкотии за побогатите луѓе, а сиромашните домаќинства пријавуваат дека имаат незадоволена потреба за дентална грижа. Она кое што посиромашните луѓе едноставно го прават во таква ситуација е – не одат на заболекар. Тоа резултира во влошено орално здравје и како последица на тоа, влошено општо здравје.

СП: Што можат да направат земјите за да го променат овој тренд?

– Нашите податоци покажуваат кои политики придонесуваат за финансиски потешкотии. Она што може да го направат земјите се состои во следните пет работи. Треба да се избегнува да се казнуваат луѓето кои не плаќаат придонеси, на начин што ќе им се ограничи пристапот до дел или до целото јавно здравство. Тоа води кон видливи разлики во покриеноста, особено во држави со слаби даночни системи и главно им наштетува на луѓето кои немаат сигурна работа. Несигурната работа е растечки проблем во Европа, така што без акција, оваа разлика во покриеноста најверојатно ќе расте со текот на времето. Ако не се успее да се опфати целата популација, тоа штетно влијае на еднаквоста во здравствениот систем, на неговата ефикасност и отпорност. Треба да се одбегнува да се исклучуваат луѓето од здравствена покриеност. Овој избор на политика, главно им наштетува на мигрантите без документи. Да се базира пристапот до јавно финансираниот здравствен систем врз основа на постојан престој, креира административни бариери дури и во држави кои што ги прошируваат правата на лица без валидни документи за престој. Во многу држави правото за мигрантите без документи, се ограничени на итната здравствена заштита, што не само што е неправедно, туку е и неефикасно. Друга мерка е да се одбегнува наплаќање за услуги, без ефективни механизми за заштита. Голем број докази покажуваат дека наплаќањето за услуги не се ефективен начин да се насочат луѓето да користат здравствени услуги поефикасно. Дури и релативно мали трошоци може да ги одвратат луѓето да користат потребна здравствена заштита, може да го намалат придржувањето до третманот, може да го зголемат користењето на други здравствени услуги, како и да водат до финансиски потешкотии и негативно да влијаат на здравјето, особено меѓу луѓе со мали приходи или хронични болести. И покрај овие докази, наплаќањата за здравствени услуги широко се аплицираат во Европа, најчесто кога се работи за третман во примарна здравствена заштита. Иако многу држави избегнуваат наплаќање за примарна здравствена заштита, сите наплаќаат за лековите и за медицинските продукти и денталната нега. Избегнувајте да не го покриете третманот во примарна здравствена заштита. Овој избор се случува во повеќе држави во Европа. Најдобро е илустриран во празнините во покривањето на препишаните лекови, главниот двигател на финансиски потешкотии во многу држави, особено за луѓе со ниски приходи. Земјите често се обидуваат да ги заштитат луѓето да не плаќаат од сопствениот џеб за консултации од примарна здравствена заштита и за дијагностика, на начин што ги вклучуваат овие услуги во пакетот за осигурување со што тие се бесплатни. Спротивно на ова, најголемиот дел од државите применуваат наплаќање за третман во примарна здравствена заштита (рецепти за хронични болести, помошни производи како очила и апаратчиња за слух и дентален третман) а многу ги исклучуваат денталните третмани од пакетите за осигурување. И на крајот, избегнувајте да мислите дека доброволното здравствено осигурување е одговорот. Доброволното здравствено осигурување се предлага како решение но во пракса ја зголемува нееднаквоста во пристапот до здравствена грижа и може да ја поткопа ефикасноста со искривување на јавните ресурси подалеку од потребата. Во неколкуте случаи каде доброволното здравствено осигурување игра улога во намалување на финансиските потешкотии – покривањето на трошоците на корисниците за поголем дел од популацијата во Хрватска, Франција и Словенија – нееднаквоста во пристапот до осигурувањето продолжува, ваквото осигурување е регресивно и има високи трансакциски трошоци вклучени во менаџирање на комплексен систем. Не е голема веројатноста дека други држави може да го реплицираат релативниот успех на доброволното здравствено осигурување во овие три држави, кој исто така доаѓа со одредена цена.