Списокот на симптомите на ковид-19 е подолг и поразновиден отколку што можеа да замислат научната заедница и лекарите. Она што особено нѐ загрижува е какви последици има коронавирусот на срцето, дали предизвикува негово трајно оштетување, дали и како можеме да го заштитиме најважниот орган во човечкото тело? На сите прашања и сомнежи во врска со моменталните и долгорочните последици што коронавирусот ги има врз срцето и кардиоваскуларниот систем одговараат доктор Милка Клинчева, спец. по интерна медицина – субспец. по кардиологија и доктор Планинка Зафировска, спец. по интерна медицина – субспец. по кардиологија во клиничката болница „Жан Митрев“.

Сѐ поголем број студии сугерираат дека многу преживеани пациенти од ковид-19 доживуваат некаков вид оштетување на срцето, дури и ако немале основна болест на срцето и не биле доволно болни за да бидат хоспитализирани. Овој последен пресврт ги загрижува здравствените експерти поради потенцијалното зголемување на срцева инсуфициенција.

Д-р Зафировска: Расте бројот на студии кои сугерират дека преживеаните од ковид -19 поминуваат низ некаков вид срцево оштетување, дури и оние со полесна клиничка слика кои се лекуваат во домашни услови. Оштетувањето може да варира од една транзиторна краткотрајна воспалителна реакција до сериозни нарушувања како фулминантен миокардитис, кој може и да заврши со смрт.

Една четвртина од пациентите хоспитализирани со ковид -19 се дијагностицираат со кардиоваскуларни компликации што се поврзуваат со 40% од случаите на смрт кај овие пациенти. Резултатите од студии каде што била извршена аутопсија, покажале присуство на инфекција со вирусот во срцата на пациенти кои воопшто не покажале знаци на кардиоваскуларен проблем. Студиите со магнетна резонанца на срце покажуваат зафатеност на срцето кај 78% и активно воспаление кај 60% од пациентите со ковид-19, од кои половината биле со полесна клиничка слика. Овие податоци поттикнуваат загриженост за последиците кои теоретски би можеле да водат до ослабување на срцето и зголемување на бројот на пациенти со срцева слабост во иднина. Сепак, потребни се повеќе студии на долгорочно следење на овие пациенти за да можеме да тврдиме за ваквите последици.

Како коронавирусот влијае на кардиоваскуларниот систем?

Д-р Клинчева: Ковид-19 влијае директно и индиректно на кардиоваскуларниот систем, особено на срцето. Директна повреда на миокардот настанува од хемодинамски нарушувања или хипоксемија (недостаток на кислород), инфламаторен миокардитис (воспаление на срцевиот мускул), стрес кардиомиопатија, тромбоза како резултат на хиперкоагулабилност или системска инфламација (цитокинска бура), која може да ги дестабилизира коронарните плаки.
Во една од публикуваните студии, 22,7% од сите починати пациенти биле пациенти со претходно кардиоваскуларно заболување.

Оштетувањето на срцето најчесто е предизвикано од срцев удар, кој е резултат на формирање тромб во ранлива срцева артерија, блокирајќи ја испораката на кислород до срцевиот мускул. Воспалението поврзано со ковид-19 го зголемува ли ризикот од овој вид срцев удар?

Д-р Зафировска: Досегашните искуства укажуваат на тоа дека инфекцијата со ковид-19 може да доведе до исхемија на срцето (недостаток на кислород во срцевиот мускул кое може да предизвика инфаркт) преку неколку механизми, и тоа:
– Присуство на тромб во коронарите артерии (крвни садови кои го хранат срцето) кој се јавува како резултат на хиперкоагулабилна (зголемено згрутчување на крвта), состојба предизвикана од инфекцијата со ковид-19.
– Присутвото на ендотелна дисфункција, која е резултат на системската инфламација и руптура на веќе постоечка атеросклеротска плака, која последователно води до тромбоза и запушување на крвниот сад.
– Постоењето на неадекватно снабдување на мускулот на срцето со кислород поради нарушениот однос на зголемена побарувачка и намалена достава на кислород во крвта.

При сите овие три механизми, а можеби постојат и други, основата е состојбата на инфламација на организмот, која води до несакани збиднувања меѓу кои и срцевиот удар (миокарден инфаркт).

Дали инфекцијата со вирусот ковид-19 го зголемува ризикот од инфаркт на срцето?

Д-р Клинчева: Постојат докази дека инфекцијата со коронавирусот го зголемува ризикот од акутен инфаркт на миокардот. Најчеста причина за инфаркт на миокардот во текот на инфекцијата со ковид-19 е несовпаѓање помеѓу потребите на срцето за кислород и снабдувањето со кислород. Ова се случува поради примарната инфекција, како и хемодинамски и респираторни нарушувања. Во најголем број случаи, пациентот може да биде третиран конзервативно. Доколку се смета дека причина за инфарктот е тромбоза на атеросклеротична коронарна артерија, тогаш се применува стандардна терапија. Пациентите симптоматски на ковид кои имаат акутен инфаркт на миокардот имаат полоша прогноза отколку оние пациенти кои немаат инфекција со коронавирусот.
Статистички, од почетокот на пандемијата се бележи намален број на пациенти кои доаѓаат во болница со акутен инфаркт на срцето. Причина за доцното доаѓање во болница е стравот од заразување со коронавирусот во болница. Но, токму како резултат на задоцнетата реакција од страна на пациентите, овие пациенти имаат поголем ризик од сериозни компликации и смртност.

Повеќе студии покажаа дека пациентите кои прележале ковид-19 се под зголемен ризик за воспаление на срцевиот мускул или миокардитис. На кој начин се дијагностицира ова заболување?

Д-р Клинчева: Воспалението на срцевиот мускул (миокардитис) се дијагностицира со помош на клиничка слика, ехокардиографија и магнетна резонанца на срце.
Дефинитивна дијагноза се поставува со помош на магнетната резонанца на срце. На магнетната резонанца на срце може да се детектира или повреда на миокардот, која е минлива или класичен миокардитис, кој остава фиброза на срцевиот мускул. Тоа може да доведе до срцева слабост.
Научната јавност како индикации за магнетна резонанца на срце во моментов ги препорачува: ехокардиографски дијагностицирана срцева слабост, тешка форма на инфекција со ковид и зголемен тропонин и синдром на долг Ковид.

Кои симптоми се појавуваат кај луѓето кои преболеле ковид-19?

Д-р Зафировска: Студијата на Дејвис и соработниците (Davis at al., UCLA) спроведена кај повеќе од 3.000 испитаници покажа присуство на повеќе од 200 симптоми кај пациентите со прележан ковид-19. Најчести симптоми кои биле присутни и 6 месеци по инфекцијата биле замор (присутен кај 77% од постковид- пациенти), малаксаност по физичка активност (72%), когнитивни нарушувања (55%). Интересно било тоа што симптомите имале фазна природа со периоди на комплетно закрепнување и потоа повторна појава на симптоми.

Д-р Клинчева: Најчест симптом кај луѓето кои прележале инфекција со ковид-19 е заморот. Потоа, се јавуваат градна болка и срцебиење. Сите овие симптоми не мора да се јават веднаш по завршувањето на болеста. Замор, градна болка и чувство на срцебиење може да се појават околу вториот месец по појавата на првите симптоми.

Дали проблемите со срцето се поврзани со возраста на луѓето?

Д-р Клинчева: Повредата на миокардот со коронавирус може да се јави кај сите луѓе независно од возраста. Сепак, постои поврзаност помеѓу ризичните фактори за кардиоваскуларни заболувања (артериска хипертензија, дијабетес мелитус тип 2, претходна коронарна артериска болест) и тежината и прогнозата на инфекцијата со ковид-19.

Пациентите со ковид-19 се под зголемен ризик за срцеви аритмии, акутен коронарен синдром, срцева слабост, миокардитис… Зошто е потребна магнетна резонанца на срце кај пациентите со ковид-19? Кои срцеви компликации поврзани со вирусот се утврдуваат со овој метод?

Д-р Зафировска: Магнетната резонанца на срце е безбеден, современ дијагностички метод, која прецизно ја анализира структурата и функцијата на срцевиот мускул. Нејзината моќ да го анализира срцевото ткиво е слична како биопсијата со предност во неинвазивност и безбедност (биопсијата на срцев мускул е инвазивна процедура со низа компликации). Магнетната резонанца на срце е единствен метод со кој буквално може да се види лузната од миокардитис (воспаление), се визуелизира лузна од инфаркт и се проценува проширеноста на лузните, која ни дава прогностички информации и го менува текот на лекувањето. Со најновите технички можности на параметриско мапирање (Т1, Т2 мапирање) магнетната резонанца на срце без употреба на контраст може да детектира срцево воспаление, кое може да не даде знаци на електрокардиограмот (ЕКГ) и да постои и покрај уреден ехокардиографски наод.

Дали коронавирусот директно го напаѓа срцето, односно дали вирусот влегува во самиот орган?

Д-р Зафировска: Се претпоставува дека постојат два мехнизми преку кои вирусот што ја предизвикува болеста ковид -19 го напаѓа срцето, и тоа:
– директна токсичност на вирусот врз клетки на срцето
– автоимуна реакција, која е всушност претерана реакција на организмот во самоодбрана од вирусот што резултира со напад и врз сопствените клетки (имуниот систем не ги препознава клетките на организмот домаќин и ги напаѓа како да се туѓо тело)

Д-р Клинчева: Направени се патохистолошки испитувања на срца од пациенти починати од ковид-19, во кои е најдено присуство на вирусот во срцевиот мускул.
Инфекцијата на срцето со вирусот SARS-CoV-2 е честа помеѓу пациенти кои починале од ковид-19, но често со само ретко инфицирани клетки. Инфекцијата на срцето со вирусот е повеќе поврзана со воспаление на срцето и електрокардиографски промени.

Релевантни студии покажаа дека хоспитализирани ковид-пациенти имале поголема инциденца на состојбата наречена синдром на „скршено срце“ (Такоцубо кардиомиопатија). Во текот на пандемичната година, додека ги лекувате пациентите заразени со ковид-19, дали и вие сведочите за оваа појава?

Д-р Зафировска: Во изминатава година сум сретнала неколку пациенти со Такоцубо кардиомиопатија што е повеќе отколку за цела моја кариера. Синдромот на „скршено срце“, како што уште го нарекуваат, претставува повреда на срцето поради физички или психички стрес на организмот. Болеста треба да се препознае навреме и со правилен третман најчесто води до комплетно опоравување. Такоцубо кардиомиопатијата е зачестена во последната година, делумно како резултат на присутна инфламација, која е стрес за организмот, но делумно и поради психичката стресна состојба кај народот, која оваа пандемија ни ја наложи.

Зошто пациентите кои прележале ковид-19 со месеци чувствуваат тахикардија, дури и ако претходно ја немале оваа состојба?

Д-р Зафировска: Тахикардијата пост-ковид може да се должи на повеќе причини, меѓу кои, хипосатурација (намалено количество на кислород во крвта што се јавува поради оштетување на белите дробови), физичкото декондиционирање, кое настанува со пролонгирана болест и ограничено движење, нарушувања во срцевиот ритам поради оштетување на срцето од инфламацијата или појава на тахикардија како резултат на анксиозност кај пациентите кои биле сooчени со болеста.

Д-р Клинчева: Воспалението на срцевиот мускул, односно повредата на миокардот со коронавирусот се можна причина за новопојавено чувство на срцебиење, односно тахикардии.
Во иднина едно од задолжителните прашања од кардиолозите ќе биде дали сте прележале инфекција со вирусот ковид-19.

По прележана инфекција со ковид-19, дали на овие пациенти им препорачувате кардиолошки прегледи, и кои?

Д-р Клинчева: По прележан ковид- 19 се препорачува кардиолошки преглед, кој треба да опфати електрокардиографија и ехокардиографија. Препораката за магнетна резонанца на срце е индивидуална.

Д-р Зафировска: Пациентите со повеќе ризични фактори за кардиоваскуларни заболувања како дијабетичари, пациенти со хипертензија, обезност, претходна историја за срцев удар, како и пациенти кои чувствуваат симптоми на пролонгиран замор, болка во градите, аритмии, отежнато дишење и појава на отоци на нозете треба да направат кардиолошки преглед, кој ќе опфати електрокардиограм, ехокардиографија и во одредени случаи магнетна резонанца на срце. Дополнително пациенти кои прележале ковид-19 и кои се без симптоми, а сакаат да се изложат на поголем физички напор (професионални или реакреативни спортисти), добро би било да направат преглед, кој би можел да опфати и магнетна резонанца на срце. Доколку се детектираат промени на магнетот, и покрај отсуството на симптоми, се советува одложување на изразен физички напор до 6 месеци, а зависно промените можно е воведување на терапија која би превенирала појава на сериозни нарушувања на срцевиот ритам (аритмии) и појавата на срцева слабост.