Пред десетина дена Амбасадата на САД во Приштина објави дека Вашингтон го суспендира стратешкиот дијалог со Косово. Македонските медиуми на оваа вест ѝ посветија минимално внимание и таа помина речиси незабележано. Сепак, станува збор за сериозен потег што има пошироки импликации, па затоа вреди да се анализира подетално. Како главна причина за ваквата одлука САД наведуваат дека одредени чекори на привремената влада, предводена од премиерот Албин Курти, ги зголемиле тензиите и создале нестабилност. Ова, според Вашингтон, го отежнува продуктивното партнерство по клучни прашања. Во оваа колумна ќе се обидам да ги разгледам причините, последиците и можните сценарија што произлегуваат од овој дипломатски сигнал.

Иако американската страна не објави детална листа на спорни потези, во соопштението се наведува дека станува збор за „акции и изјави“ што ја нарушуваат долгорочната стабилност. Важно е да се нагласи дека не станува збор за целосно прекинување на односите, туку за суспензија на дијалогот, формат кој моментално е ставен „на чекање“. САД нагласуваат дека остануваат посветени на партнерството со Косово, но очекуваат конструктивен пристап и намалување на чекорите кои носат нестабилност.

Кои мерки ги критикуваат САД?

1. Неприфаќање на заменик-претседател од „Српска листа“. Уставот на Косово предвидува два заменик-претседатели на Собранието, еден од нив од српското малцинство. „Српска листа“, која освои 9 од 10 места резервирани за Србите, предложи кандидат, но премиерот Курти го одби, наведувајќи во образложението дека причина се блиски врски со Белград и поддржува „паралелни структури“.

2. Акции во северно Косово. Владата на Курти суспендираше фондови за здравствено и пензиско осигурување кои функционираа преку српскиот систем во Северна Митровица и презеде контрола врз поштенски канцеларии во Грачаница и Штрпце.

3. Критики кон правосудството. Курти и негови претставници често јавно го оспоруваа уставниот суд и другите правосудни институции, обвинувајќи ги за пристрасност и политички врски.

4. Нефункционален парламент. Од изборите во февруари 2025 година, парламентот остана блокиран поради одбивање на кандидатот за заменик-претседател од „Српска листа“. Овој застој ја парализира реформската агенда и дијалогот со Србија.

Што бараат САД?

– Почитување на уставните права на малцинствата, вклучително и правото на Србите да имаат институционално претставување.

– Сите акции и дејствување на владата да бидат во рамки на уставот и законите, без притисоци врз правосудните институции.

– Избегнување потези што можат да ја зголемат меѓуетничката напнатост, особено во северните општини.

– Формирање функционален парламент и обезбедување политичка стабилност за нормално функционирање на институциите.

 Можни сценарија за надминување на оваа состојба

1. Застој и слабеење. Без промени, суспензијата ќе доведе до блокада на реформите, ќе се намали финансиската и политичката поддршка од САД и ЕУ, економски притисоци и внатрешни тензии.

2. Корекција и реформа. Владата да прифати компромис и да ја почитува улогата на „Српска листа“, враќајќи ја довербата на меѓународните партнери. Во тој случај, дијалогот со САД може брзо да се обнови, со нови импулси за интеграција и регионална соработка.

3. Длабока криза и изолација. Ако продолжи конфронтацијата, Косово ризикува постепена дипломатска изолација, криза на легитимитет, безбедносни тензии во северот и одложување на европската интеграција за повеќе години.

Прогноза за случувањата во текот на 2025–2026 година

Најверојатно сценарио е застој со постепени корекции. САД нема да ја повлечат својата поддршка, но суспензијата ќе остане на сила додека Косово не покаже подготвеност за компромис. Се очекува Владата, било актуелната, било нова по евентуални избори да биде под притисок да овозможи функционален парламент и да прифати конструктивен пристап во дијалогот со Србија, особено околу Заедницата на српски општини.

Од ова што е напишано погоре слободно можам да кажам дека суспензијата на стратешкиот дијалог е сериозно предупредување, но не и крај на односите. САД остануваат посветени на Косово, но очекуваат јасна промена во пристапот на владата. Се очекува Владата на Косово да покаже конструктивен пристап, особено во однос на уставните обврски кон малцинствата и функционалноста на парламентот. Аналитичарите проценуваат дека премиерот Курти најверојатно ќе ја напушти политичката сцена во блиска иднина, што би овозможило формирање на нова влада и обновување на дијалогот со САД. Продолжувањето на конфронтацијата би го забавило евроатлантскиот пат на Косово и би создало дополнителни внатрешни и регионални тензии. Сè зависи од тоа дали Приштина ќе избере да ја задржи поддршката на своите најважни партнери преку почитување на договорените обврски и градење на инклузивни институции.

(Авторот е универзитетски професор)

ЈАЗИКОТ НА КОЈ СЕ НАПИШАНИ, КАКО И СТАВОВИТЕ ИЗНЕСЕНИ ВО КОЛУМНИТЕ, НЕ СЕ СЕКОГАШ ОДРАЗ НА УРЕДУВАЧКАТА ПОЛИТИКА НА „СЛОБОДЕН ПЕЧАТ“